Ενα ζεστό μεσημέρι στην Αθήνα του (τόσο μακρινού σήμερα) Νοέμβρη του 2019, ο Ελία Σουλεϊμάν, καλεσμένος του 32ου Πανοράματος Ευρωπαϊκου Κινηματογράφου το οποίο άνοιξε την αυλαία του με τη νέα του ταινία «Ο Παράδεισος Επεσε στη Γη» που παίζεται αυτές τις μέρες στις αίθουσες, μίλησε στο Flix για όλα όσα ορίζουν την ταυτότητα του - ως κινηματογραφικού δημιουργού, πολίτη του κόσμου και σύγχρονου πολιτικού όντος.
Η απάντηση στην πρώτη πρώτη μας ερώτηση για το αν η σιωπή, που χρησιμοποιεί περισσότερο από το λόγο στις ταινίες του, είναι μια πράξη επαναστατική, είναι ενδεικτική για τον ενθουσιασμό με τον οποίο ο Ελία Σουλεϊμάν αντιμετώπιζε ανέκαθεν την τέχνη του σινεμά και τη σχέση του με τους θεατές.
Αν η σιωπή είναι επαναστατική πράξη δεν το ξέρω. Πολιτική πράξη, ίσως. Κι αυτή όχι συνειδητά, αλλά εκ των πραγμάτων. Ας πούμε ότι είναι μια ενδιαφέρουσα ερώτηση που οι άνθρωποι κάνουν συχνά γύρω από τη σιωπή. Μόνο που δεν σκέφτονται ποτέ ότι η ερώτηση πρέπει να απευθυνθεί στην απέναντι πλευρά. Γιατί υπάρχει τόσο πολύς προφορικός λόγος στο σινεμά; Αυτό είναι το πρόβλημα. Στην πραγματικότητα, το σινεμά είναι μια γλώσσα εικόνων και ήχων και όχι μόνο προφορικού λόγου. Το σινεμα΄δεν ξεκίνησε μιλώντας, αλλά μεγενθύνοντας αυτό που θα μπορούσαν να δώσουν οι εικόνες. Ο προφορικός λόγος έχει κακοποιηθεί πολύ και έχει υιοθετηθεί από τον καταναλωτισμό και έτσι έχει καταλήξει να είναι μια πλατφόρμα όπου ουσιαστικά επιβάλλονται πληροφορίες. Και δεν νομίζω ότι το σινεμά χρειάζεται να επιβάλλει στο κοινό μια συγκεκριμένη οπτική γωνία ή ένα συγκεκριμένο τρόπο κατανόησης των πραγμάτων ή ένα συγκεκριμένο τρόπο θέασης.
Για μένα, η χρήση της σιωπής δεν είναι μια τακτική. Η σιωπή βρίσκεται στη φύση αυτού που είμαι και του τρόπου με τον οποίο κοιτάζω τον κόσμο. Η πρόκληση για μένα κάθε φορά είναι να κάνω την εικόνα όσο το δυνατόν ένα δημοκρατικά ανοιχτό χώρο, ώστε ο θεατής να μπορεί να νιώσει οικειότητα και να γεμίσει μόνος του τα κενά. Οπότε δεν μπορώ να πω ότι χρησιμοποιώ τη σιωπή ως πολιτική πράξη. Εκ των πραγμάτων όμως, επειδή η σιωπή είναι αντίπαλος του καταναλωτισμού, επειδή διαθέτει τη δική της ποιητική αδεία, θα έλεγα ότι είναι μια μορφή πολιτικής αντίστασης. Η σιωπή κάνει τον θεατή να μην αναλωθεί από την ένταση και το θόρυβο του, ας πούμε, εμπορικού σινεμά. Τον βάζει σε μια θέση που μπορεί να διαλογιστεί και αυτή η πιο πνευματική άποψη για τα πράγματα μπορεί να ερμηνευθεί ως μια μορφή πολιτικής αντίστασης.
Οπως ξέρετε δεν κάνω πολλές ταινίες. Κι όσες κάνω βασίζονται σε δικές μου προσωπικές παρατηρήσεις. Σωρεύονται με τον καιρό όλες αυτές οι μικρές στιγμές και μου υπαγορεύουν αυτές το θέμα. Είναι ένα αισθητικό ταξίδι που δεν έχει ξεκάθαρη αρχή. Μετά αρχίζω να παίζω με τις σημειώσεις μου, να τις βάζω σε μια δομή, να αποκτούν μια μορφή αφηγηματικότητας, όχι με την αυστηρή έννοια, αλλά με μια πιο παιγνιώδη κι ενστικτώδη πρόθεση.
Σκοπός μου είναι να ταυτίζομαι με κάθε μέρος που επισκέπτομαι και να μπορώ να το αποκαλέσω σπίτι. Αλλά αυτό είναι τελικά αδύνατο, τουλάχιστον για μένα. Η νέα γενιά ίσως έχει κατακτήσει αυτή την αίσθηση του να αισθάνεται παντού άνετα. Θα έλεγα, μάλιστα, ότι ο κοσμοπολιτισμός έχει σκοτώσει αυτή την αίσθηση, γιατί όλα έχουν γίνει ένα ομογενοποιημένο τοπίο.»
Δεν αισθάνομαι ότι πρεσβεύω το παλαιστινιακό σινεμά. Δεν σκέφτομαι ότι το σινεμά μου αντιπροσωπεύει κάτι γενικότερο ή συλλογικότερο, αλλά είναι το προσωπικό μου ταξίδι μέσα στην πολιτική και τον κόσμο.
Η Παλαιστίνη για μένα είναι μια ιδέα. Δεν έχει σχέση με γεωγραφικούς προσδιορισμούς και αναγνώριση της κρατικής κυριαρχίας πλέον. Δεν πιστεύω στα κράτη. Είτε είναι ανεξάρτητη ή όχι, για μένα έχει ελάχιστη σημασία. Η Παλαιστίνη είναι μια ταυτότητα. Υπάρχει μια εγγύτητα στη γη και τους κατοίκους, αλλά είναι κάτι βαθύτερο και πέρα από αυτό.
Το Ισραήλ υπονοείται μόνο μια φορά στην ταινία μου. Αισθάνομαι ότι στο ταξίδι αυτής της ταινίας γύρισα την πλάτη μου σε αυτό. Το κράτος του Ισραήλ ήταν από την αρχή μια επιθετική κι αποικιοκρατική πράξη κατάληψης. Είχα την ελπίδα ότι θα υπάρξει μια μορφή επικοινωνίας, μια υποτυπώδης δικαιοσύνη. Δεν πιστεύω πλέον ότι μπορούμε να έρθουμε σε επαφή με ένα φασιστικό καθεστώς που γίνεται ολοένα πιο αυταρχικό. Μια χούντα είτε την παλεύεις, είτε την αγνοείς. Ήταν ψευδαίσθηση ότι μπορούσαμε να διαπραγματευτούμε με αποικιοκράτες. Εβδομήντα χρόνια μετά γίνονται τα ίδια. Δεν υπάρχει στο λεξιλόγιό μου η ισραηλοπαλαιστινιακή σύγκρουση. Το Ισραήλ είναι η σύγκρουση.
Ισως με το σινεμά μου έχω δείξει μια εκδοχή της παλαιστινιακής πλευράς. Η τέχνη μας δίνει απόλαυση, παρηγοριά και ευχαρίστηση. Μια μορφή συλλογικότητας. Αλλά δε νομίζω ότι με την τέχνη μπορείς να αντισταθείς στην επιθετικότητα.
Ζούμε όλοι πολλές κουλτούρες μαζί. Δεν υπάρχει αραβικός κόσμος και δυτικός. Οι διαχωριστικές γραμμές έχουν πλέον ξεθωριάσει, όλοι είμαστε ένα αμάλγαμα επιρροών. Επομένως, δεν θεωρώ τον εαυτό μου ούτε Άραβα, ούτε Ευρωπαίο. Το σινεμά δεν αφορά την εθνική ταυτότητα, αλλά την παγκόσμια επικοινωνία. Επομένως, δεν θέλω να βάζω ταμπέλες στο σινεμά μου.»
Δεν έχω επηρεαστεί από τον Ζακ Τατί. Αυτό αναπαράγεται διαρκώς από τα μέσα και τους δημοσιογράφους, αλλά η αλήθεια είναι ότι εγώ τώρα βλέπω τα έργα του. Το να θυμίζει αισθητικά το έργο σου κάποιον άλλο, δε σημαίνει απαραίτητα ότι έχει επηρεαστεί ηθελημένα από αυτό. Αντιθέτως, το χιούμορ και ο ρυθμός μου είναι αποτέλεσμα της ανατροφής μου και μιας σειράς από βιώματα που δεν περιορίζονται στις κινηματογραφικές αναφορές, αλλά εκτείνονται σε όλο τον πολιτισμό γενικότερα.
Μόλις πρόσφατα συνειδητοποίησα την ηλικία μου. Κι επειδή δεν θέλω στην επόμενη ταινία μου να εμφανίζομαι με μπαστούνι, αποφάσισα να επισπεύσω λίγο το ρυθμό που κάνω ταινίες. Δεν είχα καταλάβει πάντως πως είχε μεσολαβήσει τόσος χρόνος ανάμεσα στις προηγούμενες δουλειές μου. Τα πάντα βέβαια είναι ζήτημα του ρυθμού με τον οποίο αποκρυσταλλώνονται οι ιδέες μου. Κι αυτό δεν μπορώ να το εκβιάσω.
