«Το να παρακολουθείς μια ταινία του Κιούμπρικ είναι σαν να γίνεσαι μάρτυρας μιας τελετής», είχε γράψει κάποτε ο Ιρλανδός κριτικός κινηματογράφου Αλεξάντερ Γουόκερ.
Από σήμερα Πέμπτη 27 Νοεμβρίου στον κινηματογράφο Ανδόρα, το 32ο Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου και η Πανελλήνια Ενωση Κριτικών Κινηματογράφου (Π.Ε.Κ.Κ.) δίνουν την ευκαιρία να παραβρεθούμε σε οκτώ τέτοιες «τελετές»: «Fear and Desire», «Το Φιλί του Θανάτου», «Το Χρήμα της Οργής», «Σταυροί στο Μέτωπο», «Λολίτα», «S.O.S. Πεντάγωνο Καλεί Μόσχα», «Το Κουρδιστό Πορτοκάλι», «Μπάρι Λίντον».
Αυστηρά οργανωμένες όλες τους από έναν αμετανόητο τελειομανή που ενορχήστρωνε και ήλεγχε τα πάντα ακόμη και στις ‘παραγγελίες’ –από τα σπάργανα του πρότζεκτ μέχρι τη διαφημιστική καμπάνια και την… κόπια στις αίθουσες. Συγκεντρωτικός από την αρχή, απ’ όταν δεν του περίσσευαν ούτε για τσιγάρα, όπως δείχνει η παρακάτω αναδρομή στο ξεκίνημα της καριέρας του, από το πρώιμο «Fear and Desire» μέχρι το πρώτο του αριστούργημα, τους «Σταυρούς στο Μέτωπο», και πριν ο επικός «Σπάρτακος» τον εκτοξεύσει στο χολιγουντιανό… διάστημα.
Δείτε ακόμη: Τα χρώματα στις ταινίες του Στάνλεϊ Κιούμπρικ
Fear and Desire (1953)
Οπου… τέσσερις Αμερικανοί στρατιώτες, χαμένοι σε δασώδη περιοχή πίσω από τις εχθρικές γραμμές μετά την πτώση του αεροσκάφους τους, σχεδιάζουν να περάσουν σε ασφαλή εδάφη υπό τις οδηγίες του λοχαγού τους, μέχρι που συναντούν ένα μυστηριώδες κορίτσι.
Να τη δούμε οπωσδήποτε γιατί… είναι ένα πρωτόλειο που επιβάλλεται να γνωρίζει κάθε συνεπής φαν του Κιούμπρικ, κι ας το είχε αποκηρύξει ο ίδιος σαν παιδιάστικο και εξαφανίσει όλες τις κόπιες μετά την πρώτη κυκλοφορία του για να μην ξαναπαιχθεί πουθενά. Ευτυχώς, διασώθηκε χάρη στην έξτρα κόπια που πάντα τύπωνε η Kodak από κάθε ταινία για το αρχείο της. Όσο για το πρωτότυπο νεγκατίφ, βρέθηκε στα τέλη του ’80 σε κάποια κινηματογραφική αποθήκη του Πουέρτο Ρίκο (!) και αγοράστηκε από τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου στην Ουάσινγκτον, η οποία και κρατά τα δικαιώματα της εκμετάλλευσής του.
Fun facts: Γυρισμένη με μόλις 13.000 δολάρια με ασύγχρονο ήχο και με δύο εκ των πρωταγωνιστών να ερμηνεύουν διπλό ρόλο ελέω οικονομίας, το ντεμπούτο του Κιούμπρικ, σε σενάριο του παιδικού του φίλου από το Μπρονξ και μετέπειτα τιμημένου με Πούλιτζερ θεατρικού συγγραφέα Χάουαρντ Σάκλερ, στοίχισε άλλα 20.000 όταν οι ηθοποιοί κλήθηκαν να εκφωνήσουν τις ατάκες τους σε κινηματογραφικό εργαστήριο. Μεγάλο μέρος της χρηματοδότησης προήλθε από τον πατέρα του Κιούμπρικ, που ρευστοποίησε για την περίσταση την ασφάλεια ζωής του, και τον φαρμακοποιό θείο του. Παρεμπιπτόντως, την εξάσκηση των ηθοποιών στους διαλόγους επιμελήθηκε η πρώτη τότε σύζυγος του σκηνοθέτη, Τόμπα Κιούμπρικ, η οποία κάνει κι ένα φευγαλέο πέρασμα στο φιλμ.
Το Φιλί του Δολοφόνου (Killer’s Kiss, 1955)
Οπου… μισοαποτυχημένος πυγμάχος στο Μανχάταν ερωτεύεται γειτόνισσά του, κονσοματρίς σε νυχτερινό κέντρο της Times Square που ανήκει σε τριτοκλασάτο γκάνγκστερ. Ο τελευταίος, προστάτης της κοπέλας, θα επιχειρήσει να τον βγάλει από τη μέση.
Να τη δούμε οπωσδήποτε γιατί… προαναγγέλλει, παρά τις σεναριακές ατεχνίες της, τις δομικές ιδιαιτερότητες (τα φλασμπάκ μέσα στα φλασμπάκ) του επόμενου φλερτ του με το φιλμ νουάρ, «Το Χρήμα της Οργής», και τις στιλιστικές (η αύρα ενός απόκοσμου εφιάλτη) του «Λολίτα. Μαρτυρά επίσης πόσο προχωρημένος ήταν ο Κιούμπρικ στη διεύθυνση φωτογραφίας (την υπογράφει ο ίδιος, όπως και το μοντάζ), έτσι ατμοσφαιρικά που φιλμάρει τη Νέα Υόρκη, σαν μια πόλη κινούμενων σκιών, απελπιστικής μοναξιάς και πανταχού παρούσας βαρβαρότητας.
Fun facts: Ο Κιούμπρικ, που τότε, στα 27 του, εξαρτούσε τη διαβίωσή του από την κοινωνική πρόνοια, γύρισε την ταινία με πενταροδεκάρες, σε φυσικούς χώρους στο Μανχάταν. Καθώς δεν είχε τα μέσα να πάρει άδεια για κανέναν από τους χώρους αυτούς, φίλμαρε κατά κανόνα κρυφά, από σημεία που κανείς θεωρητικά δε θα τον παρατηρούσε ή μέσα από οχήματα. Επίσης, έχοντας απολύσει τον ηχολήπτη του, Νέιθαν Μπόξερ, επειδή τα μπουμ του δημιουργούσαν διαρκώς σκιάσεις, αναγκάστηκε να συγχρονίσει όλους τους διαλόγους και τα ηχητικά εφέ εκ των υστέρων, στο post production. Τη δε φωνή της Αϊρίν Κέιν, που δεν ήταν διαθέσιμη την περίοδο του post, τη ντούμπλαρε με εκείνη της ραδιοφωνικής ηθοποιού Πέγκυ Λόμπιν.
Το Χρήμα της Οργής (The Killing, 1956)
Οπου… πέντε άντρες, με επικεφαλής έναν έμπειρο κακοποιό που σκοπεύει να παντρευτεί και να αποσυρθεί μετά από ένα γερό κόλπο, σχεδιάζουν την κλοπή 2 εκατομμυρίων δολαρίων από τα ταμεία ενός ιπποδρόμου στο Λος Άντζελες, την ημέρα ενός μεγάλου αγώνα.
Να τη δούμε οπωσδήποτε γιατί… είναι η πρώτη συμπαγής κινηματογραφική δουλειά του Κιούμπρικ. Αυτή που εγκαινίασε ουσιαστικά τη θεματική του «ανθρώπινου λάθους» και της προδιαγραμμένης αποτυχίας που διατρέχει το σινεμά του. Αυτή που επηρέασε γενιές κινηματογραφιστών με την πρωτόγνωρη για την εποχή, δαιδαλώδη, μη γραμμική αφηγηματική της δομή (βλέπε Ταραντίνο και «Reservoir Dogs»). Αυτή, τελικά, που τού εξασφάλισε το διαβατήριο για το Χόλιγουντ δια του εντυπωσιασμένου με το φιλμ Κερκ Ντάγκλας, ο οποίος έμελλε να τον προσλάβει την επόμενη χρονιά για τους «Σταυρούς στο Μέτωπο».
Fun facts: Πρόκειται για την παρθενική συνεργασία του Κιούμπρικ με τον παραγωγό και τότε νέο συνέταιρό του Τζέιμς Μ. Χάρις (ακολούθησαν οι «Σταυροί…» και το «Λολίτα»), με τον συγγραφέα αστυνομικών μυθιστορημάτων Τζιμ Τόμσον (σεναριογράφο επίσης των «Σταυρών») και με… οποιονδήποτε διευθυντή φωτογραφίας. Εν προκειμένω τον βετεράνο Λούσιεν Μπάλαρντ, με τον οποίο είχε διαρκείς τριβές στη διάρκεια των γυρισμάτων για τα καδραρίσματα και τον φωτισμό, τόσο που ο Μπάλαρντ έπαψε να έρχεται στις ημερήσιες προβολές των αμοντάριστων πλάνων. Σημειωτέον πως καλλιτεχνική διευθύντρια της ταινίας είναι η Αυστριακή Ρουθ Σομπότκα, δεύτερη γυναίκα του Κιούμπρικ, που είχε κι έναν σύντομο ρόλο στο «Φιλί του Δολοφόνου».
Σταυροί στο Μέτωπο (Paths of Glory, 1957)
Οπου… τρεις Γάλλοι στρατιώτες επιλέγονται στην τύχη να εκτελεστούν για παραδειγματισμό επειδή το Σύνταγμά τους αρνήθηκε να προχωρήσει στην κατάληψη μιας στρατηγικής θέσης των Γερμανών, στο γαλλικό μέτωπο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Με αίσθηση ευθύνης και δικαίου, ο λοχαγός τους θα παλέψει να ανατρέψει την απόφαση κόντρα στη στρατοκρατική μεγαλομανία και διαφθορά.
Να τη δούμε οπωσδήποτε γιατί… πρόκειται για το σκληρότερο και μαζί το πιο ανθρωποκεντρικό αντιπολεμικό δράμα στην ιστορία της έβδομης τέχνης, κι εκείνο που επαναπροσδιόρισε το είδος ως πρόδρομος κάθε ρεβιζιονιστικής θέσης του αμερικανικού σινεμά απέναντι στον μιλιταρισμό έκτοτε.
Fun facts: Γυρισμένο 40 χιλιόμετρα έξω από το Μόναχο, σε χαρακώματα δύο μέτρων πλάτους που σκάφτηκαν από 60 εργάτες για να μετατραπεί η ύπαιθρος σε σωστό πεδίο μάχης, και με κομπάρσους κάπου 800 Γερμανούς αστυνομικούς σε άδεια που προσελήφθησαν για να παραστήσουν τους Γάλλους στρατιώτες, η ταινία ήταν ένα προσωπικό στοίχημα του πρωταγωνιστή Κερκ Ντάγκλας, ο οποίος αγόρασε τα δικαιώματα του βασισμένου σε αληθινά γεγονότα μυθιστορήματος του Χάμφρι Κομπ και επιστράτευσε τον μισοάγνωστο τότε Κιούμπρικ να το σκηνοθετήσει. Εδώ φάνηκαν και τα πρώτα δείγματα της διαβόητης τελειομανίας του τελευταίου: μεταξύ άλλων, χρειάστηκαν 56 λήψεις στη σκηνή της εκτέλεσης για να καταλήξει ο δημιουργός στην επιθυμητή! Ταλαιπώρησε και ταλαιπωρήθηκε, όμως άξιζε τον κόπο: ο κόσμος γνώρισε ένα αριστούργημα, κι ο ίδιος την Κρίστιαν Χάρλαν, τη μόνη γυναίκα στο καστ με κάποιον ουσιώδη ρόλο, που έμελλε να γίνει η τρίτη σύζυγος και αχώριστη σύντροφός του μέχρι τον θάνατό του, το 1999.
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΒΟΛΩΝ - 20 ΧΡΟΝΙΑ ΧΩΡΙΣ ΤΟΝ ΚΙΟΥΜΠΡΙΚ
ΠΕΜΠΤΗ 28.11
20.15 | ΜΠΑΡΙ ΛΙΝΤΟΝ / Barry Lyndon, 1975 | ΗΠΑ | 185’ | Η άνοδος και η πτώση της ενήλικης ζωής του Ρέντμοντ Μπάρι, ενός νεαρού Ιρλανδού που ταξιδεύει στα πεδία των μαχών και τα σαλόνια της Ευρώπης του δέκατου όγδοου αιώνα, επιδιώκοντας, μέσω κατασκοπείας, αποπλάνησης, τζόγου και μονομαχιών, να ζήσει τη ζωή ενός ευγενή εώς ότου κατακτά την καρδιά μιας πλούσιας χήρας και αναλαμβάνει την αριστοκρατική θέση του νεκρού συζύγου της.
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 29.11
20.00 | FEAR AND DESIRE, 1953 | ΗΠΑ | 62’ | Κατά τη διάρκεια ενός φανταστικού πολέμου σε μια άγνωστη χώρα, τέσσερις στρατιώτες επιβιώνουν από τη συντριβή του αεροπλάνου τους για να βρεθούν σε ένα δάσος έξι μίλια πίσω από τις εχθρικές γραμμές. Το σχέδιο της ομάδας είναι να φτάσει στο κοντινό ποτάμι, να φτιάξει μια σχεδία και στη συνέχεια, υπό την κάλυψη της νύχτας, να επιστρέψει σε φιλικό έδαφος.
21.30 | ΛΟΛΙΤΑ / Lolita, 1962 | ΗΠΑ | 153’ | Ένας διαζευγμένος Βρετανός καθηγητής γαλλικής λογοτεχνίας, ταξιδεύει σε μια μικρή πόλη στην Αμερική για να αναλάβει μια θέση διδασκαλίας. Εκεί αφήνεται σε μια σχέση με την ερωτικά ακόρεστη, χήρα σπιτονοικοκυρά του. Τελικά την παντρεύεται αλλά με απώτερη επιδίωξη να πλησιάσει την 14χρονη κόρη της, Λολίτα, με την οποία νιώθει αθεράπευτα ερωτευμένος.
ΣΑΒΒΑΤΟ 30.11
20.15 | ΤΟ ΧΡΗΜΑ ΤΗΣ ΟΡΓΗΣ / The Killing, 1956 | ΗΠΑ | 84’ | Μετά από 5 χρόνια στο Αλκατράζ, ο Τζόνι Κλέι αποφασίζει ότι εφόσον πρόκειται να διαπράττει εγκλήματα, το κέρδος θα πρέπει να είναι αντίστοιχο με την τιμωρία. Έτσι σχεδιάζει με κάθε λεπτομέρεια μια πολυεπίπεδη ληστεία στον ιππόδρομο με λεία $2.000.000. Μοναδική αδυναμία στο σχέδιό του είναι ότι δεν λαμβάνει υπόψη την άπληστη σύζυγο ενός συνεργάτη του και τον αδίστακτο εραστή της.
22.00 | ΤΟ ΚΟΥΡΔΙΣΤΟ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ / A Clockwork Orange, 1971 | ΗΠΑ | 137’ | Σε μια μελλοντική κοινωνία, ο βίαιος και ψυχοπαθής έφηβος Άλεξ, αρχηγός μιας συμμορίας υπερβολικά βίαιων νεαρών που σκοτώνουν, κλέβουν και βιάζουν, πέφτει στα χέρια της αστυνομίας. Με τη σύλληψή του θα χρησιμοποιηθεί σε πειράματα που αποσκοπούν στη απαλοιφή των καταστροφικών βίαιων παρορμήσεών του, αλλά όταν αποφυλακίζεται αδυνατεί να αντιμετωπίσει τη βία που τον περιβάλλει.
ΚΥΡΙΑΚΗ 01.12
20.00 | S.O.S ΠΕΝΤAΓΩΝΟ ΚΑΛEI ΜOΣΧΑ / Dr Strangelove (Or How I learned To Stop Worrying And Love The Bomb), 1964 | ΗΠΑ | 95’ | Ο παρανοϊκός ταξίαρχος Τζακ Ρίπερ της Αεροπορικής Βάσης Burpelson, πιστεύοντας ότι η φθορίωση του νερού είναι μια σοβιετική πλεκτάνη για να δηλητηριάσει τον αμερικανικό πληθυσμό, αποφασίζει να εξαπολύσει πυρηνική επίθεση στη Σοβιετική Ένωση χωρίς τη γνώση των ανωτέρων του, συμπεριλαμβανομένου του αρχηγού των ενόπλων δυνάμεων αλλά και του Προέδρου.
ΔΕΥΤΕΡΑ 02.12
20.15 | ΤΟ ΦΙΛΙ ΤΟΥ ΔΟΛΟΦΟΝΟΥ / Killer’s Kiss, 1955 | ΗΠΑ | 67’ | O επιτυχημένος πυγμάχος Ντέιβι Γκόρντον παρεμβαίνει στον καβγά της χορεύτριας Γκλόρια με τον εργοδότη και εραστή της, Βίνσεντ. Οι δύο τους αποκτούν ερωτική σχέση, πράγμα το οποίο δεν αρέσει καθόλου στον εκδικητικό Βινς, ο οποίος οργανώνει μια αποτυχημένη απόπειρα φόνου του Ντέιβι και στη συνέχεια απαγάγει την Γκλόρια αναγκάζοντας τον Ντέιβι να κάνει τα πάντα για να τη σώσει.
21.45 | ΣΤΑΥΡΟΙ ΣΤΟ ΜΕΤΩΠΟ / Paths Of Glory, 1957 | ΗΠΑ | 88’ | Η ματαιότητα και η ειρωνεία του πολέμου στα χαρακώματα του Α’ Παγκοσμίου. Ένας διοικητής μονάδας στον γαλλικό στρατό πρέπει να αντιμετωπίσει έναν ματαιόδοξο στρατηγό που κατηγορεί τους στρατιώτες του για δειλία μετά την άρνησή τους να επιτεθούν σε μια εχθρική θέση. Την ίδια στιγμή, ως διοικητής τους, πρέπει να υπερασπιστεί τη δίκαιηανταρσία τους.
ΤΡΙΤΗ 03.12
20.00 | ΤΟ ΧΡΗΜΑ ΤΗΣ ΟΡΓΗΣ / The Killing, 1956 | ΗΠΑ | 84’ | Μετά από 5 χρόνια στο Αλκατράζ, ο Τζόνι Κλέι αποφασίζει ότι εφόσον πρόκειται να διαπράττει εγκλήματα, το κέρδος θα πρέπει να είναι αντίστοιχο με την τιμωρία. Έτσι σχεδιάζει με κάθε λεπτομέρεια μια πολυεπίπεδη ληστεία στον ιππόδρομο με λεία $2.000.000. Μοναδική αδυναμία στο σχέδιό του είναι ότι δεν λαμβάνει υπόψη την άπληστη σύζυγο ενός συνεργάτη του και τον αδίστακτο εραστή της.
21.45 | S.O.S ΠΕΝΤAΓΩΝΟ ΚΑΛEI ΜOΣΧΑ / Dr Strangelove (Or How I learned To Stop Worrying And Love The Bomb), 1964 | ΗΠΑ | 95’ | Ο παρανοϊκός ταξίαρχος Τζακ Ρίπερ της Αεροπορικής Βάσης Burpelson, πιστεύοντας ότι η φθορίωση του νερού είναι μια σοβιετική πλεκτάνη για να δηλητηριάσει τον αμερικανικό πληθυσμό, αποφασίζει να εξαπολύσει πυρηνική επίθεση στη Σοβιετική Ένωση χωρίς τη γνώση των ανωτέρων του, συμπεριλαμβανομένου του αρχηγού των ενόπλων δυνάμεων αλλά και του Προέδρου.
ΤΕΤΑΡΤΗ 04.12
22.00 | ΤΟ ΚΟΥΡΔΙΣΤΟ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ / A Clockwork Orange, 1971 | ΗΠΑ | 137’ | Σε μια μελλοντική κοινωνία, ο βίαιος και ψυχοπαθής έφηβος Άλεξ, αρχηγός μιας συμμορίας υπερβολικά βίαιων νεαρών που σκοτώνουν, κλέβουν και βιάζουν, πέφτει στα χέρια της αστυνομίας. Με τη σύλληψή του θα χρησιμοποιηθεί σε πειράματα που αποσκοπούν στη απαλοιφή των καταστροφικών βίαιων παρορμήσεών του, αλλά όταν αποφυλακίζεται αδυνατεί να αντιμετωπίσει τη βία που τον περιβάλλει.
