Υπάρχει κάτι τρομερά γοητευτικό στους καλλιτέχνες του τσίρκου. Ισως είναι ο χιτώνας του μυστηρίου που τους περιβάλλει, η αύρα που ακολουθεί τις ριψοκίνδυνες πράξεις τους, ή η υπόνοια ότι, τρέχοντας να ξεφύγουν από κάτι, συσπειρώθηκαν κι έκτοτε γυρνούν τον κόσμο για να μας διασκεδάσουν. Εμείς που ζούμε από την άλλη πλευρά του θεάματος, κοιτούσαμε πάντα τους παράτολμους να περνούν μέσα από πύρινα στεφάνια με θαυμασμό. Ισως κάποιο κομμάτι μας να ήθελε να είμαστε τόσο γενναίοι ώστε να πηδάμε μέσα στη φωτιά και να ζούμε τη ζωή μας από πόλη σε πόλη, από άλμα σε άλμα. Ο Ινγκμαρ Μπέργκμαν κάθεται κι αυτός μαζί μας στους ξύλινους πάγκους και παρακολουθεί μαγεμένος τα φρικιά του τσίρκου να κάνουν μαγικά κόλπα. Γνωρίζει όμως καλά πως, πίσω από τις βελούδινες κουρτίνες του θεάματος, κρύβεται μια πραγματικότητα τόσο νοσηρή όσο και η δική μας.
Η «Νύχτα των Σαλτιμπάγκων» του Ινγκμαρ Μπέργκμαν επικεντρώνεται σε έναν παρακμάζοντα θίασο τσίρκου, ο οποίος κινείται προς μια μικρή επαρχιακή πόλη της Σουηδίας στις αρχές του 20ού αιώνα. Ο Αλμπέρτι (Οκε Γκρένμπεργκ) επιστρέφει πίσω στην πατρίδα του, εκεί όπου εγκατέλειψε τη γυναίκα του και τα παιδιά του τρία χρόνια νωρίτερα. Ενας από τους τσιρκολάνους τού υπενθυμίζει πως, επιλέγοντας να παραμελήσει την οικογένειά του κατ’ αυτόν τον τρόπο, κινδυνεύει να γίνει περίγελος και να ανακαλύψει πως η γυναίκα του τον έχει προδώσει. «Δεν θυμάσαι τι είχε συμβεί στον κλόουν Φροστ;», τον ρωτάει, ξεκινώντας μια διήγηση που αποτίει φόρο τιμής στον βωβό κινηματογράφο του παρελθόντος.
Κινούμενη πίσω σε ένα απροσδιόριστο παρελθόν, η κάμερα ακολουθεί τη σύζυγο του κλόουν Φροστ (Αντερς Εκ), η οποία τον προδίδει αποφασίζοντας να κάνει μπάνιο γυμνή με ένα ολόκληρο στρατιωτικό τάγμα. Ο κλόουν γίνεται αντικείμενο χλεύης, μαζεύει όπως-όπως τη γυναίκα του και απομακρύνεται, κουβαλώντας τη στην πλάτη του και ακολουθούμενος από ολόκληρο το στρατιωτικό τάγμα, σε μια σκηνή που θυμίζει τον βιβλικό Γολγοθά. Με τον τρόπο αυτό, ο Μπέργκμαν καθιστά εξαρχής σαφές πως ο κόσμος των θεαμάτων του τσίρκου δεν είναι γι’ αυτόν ένα πεδίο αμέτρητων μαγικών προοπτικών ούτε ένας χώρος θαυμάτων: αντιθέτως, είναι μια τάφρος μέσα στην οποία κυλιέται ο ανθρώπινος ψυχισμός, είναι ένας κόσμος γεμάτος ψείρες και θλίψη. Ο Μπέργκμαν, με μια παρεμβατική κινηματογράφηση, μας παρουσιάζει τα όνειρα και τις ψευδαισθήσεις των ηρώων του σε μια απόλυτη γύμνια.
Με φόντο το περιπλανώμενο τσίρκο, ο Μπέργκμαν ταπεινώνει με παρόμοιο τρόπο όλους τους ήρωές του. Η Αν (Χάριετ Αντερσον), σύντροφος του Αλμπέρτι, πέφτει θύμα σεξουαλικού εκβιασμού, με την ελπίδα πως θα μπορέσει να ξεφύγει από την άθλια περιπλανώμενη ζωή της. Ο Αλμπέρτι από την πλευρά του δέχεται αλλεπάλληλα χτυπήματα από τη ζωή, τόσο μεταφορικά όσο και κυριολεκτικά. Με το που φτάνει στην πόλη, οι αστυνομικές δυνάμεις διαπομπεύουν τον θίασό του και κατάσχουν τα άλογά τους. Ο αστυνομικός διευθυντής τού ξεκαθαρίζει πως δεν είναι καλοδεχούμενοι στην πόλη του και τους αντιμετωπίζει σαν αποβράσματα της κοινωνίας. Αργότερα, ο Αλμπέρτι πηγαίνει στον τοπικό θεατρικό θίασο για να ζητήσει κοστούμια για την παράσταση. Στο σημείο αυτό, ο Μπέργκμαν διαλύει την εικόνα του τσίρκου, πραγματοποιώντας έναν σαφή διαχωρισμό ανάμεσα στους ηθοποιούς και τους σαλτιμπάγκους. Ο διευθυντής του θεάτρου τον εξευτελίζει: «Ο χειρότερος από εμάς», του λέει, «φτύνει στο πρόσωπο του καλύτερού σας, γιατί εσείς στη σκηνή διακινδυνεύετε τη ζωή σας, ενώ εμείς μόνο την υπερηφάνειά μας». Ο διευθυντής φαίνεται να μας λέει πως το τσίρκο χρησιμοποιεί φτηνά τεχνάσματα για να συγκινήσει, ενώ το θέατρο μετακινεί τους ογκόλιθους της ψυχής μας χωρίς να σηκώσει ούτε το μικρό του δαχτυλάκι, απλώς και μόνο λέγοντας τη σωστή κουβέντα τη σωστή στιγμή.
Στη συνέχεια, ο Αλμπέρτι επισκέπτεται την οικογένειά του σε μια απόπειρα επανασύνδεσης. Παρά τις ικεσίες του, η σύζυγός του αρνείται να τον δεχτεί πίσω. «Ας το σκεφτόσουν πριν φύγεις», του λέει, αναγκάζοντάς τον να απαρνηθεί την περιπετειώδη ζωή που ο ίδιος επέλεξε. Τελικά, μετά από μια μέρα γεμάτη από ιδιωτικούς εξευτελισμούς, δέχεται την οριστική ταπείνωση μπροστά σε όλη την πόλη: ο Φραντς (Χάσε Εκμαν), εξαιρετικά επιτυχημένος θεατρικός ηθοποιός αλλά και αντίζηλός του, τον κερδίζει σε μονομαχία στη μέση του τσίρκου, τον ξυλοφορτώνει και τον αφήνει αιμόφυρτο μπροστά στους συνεργάτες και τους θεατές του. Μέσα σε μία μόνο ημέρα, ο Αλμπέρτι βιώνει την απόλυτη οικογενειακή και επαγγελματική ταπείνωση, ενώ πληγώνεται ανεπανόρθωτα και ο ανδρισμός του. Διασχίζει πεδία εξευτελισμού που άλλοι άνθρωποι δεν βιώνουν σε μια ολόκληρη ζωή.
Γιατί ταπεινώνει τόσο σκληρά ο Μπέργκμαν τον πρωταγωνιστή του; Παρακολουθούμε το δράμα του να ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια μας και αναρωτιόμαστε πού έχει κρυφτεί η κωμική γελοιότητα του τσίρκου. Οι κλόουν και οι μασίστες έχουν πέσει για ύπνο, ενώ οι θηριοδαμαστές αρνούνται να βγουν από το καμαρίνι τους. Το καραβάνι, μετά από τις τοπικές φρίκες, τραβάει γι’ άλλους προορισμούς, με την ελπίδα πως ο επόμενος θα προσφέρει καταφύγιο. Η «Νύχτα των Σαλτιμπάγκων» του Ινγκμαρ Μπέργκμαν δεν δείχνει τα χρόνια της και φαίνεται να έχει γεράσει πολύ καλά: η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, τόσες δεκαετίες μετά, παλεύει ακόμα με τους ίδιους εχθρούς.
Διαβάστε ακόμη: 4+1 ταινίες του Ινγκμαρ Μπέργκμαν στα θερινά