Μπορεί η εποχή που ο Φόλκερ Σλέντορφ αναμόρφωνε μαζί με τους Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ, τον Βέρνερ Χέρτσογκ και την (και σύζυγό του) Μαργκαρέτε φον Τρότα το γερμανικό σινεμά να μοιάζει μακρινή, πριν τελικά γίνει ένας από τους διασημότερους σκηνοθέτες στον πλανήτη με το θριάμβο του «Ταμπούρλου» που κέρδισε το Χρυσό Φοίνικα και το Οσκαρ Καλύτερης Ξένης Ταινίας το 1979 και ταξιδέψει σχεδόν σε ολόκληρο τον κόσμο, γυρίζοντας ταινίες σε τρεις (και παραπάνω) γλώσσες, βασισμένες σε λογοτεχνικά έργα των μεγαλύτερων συγγραφέων.
Ο 84χρονος όμως σήμερα Γερμανός και ψυχή τε και σώματι «πολίτης του κόσμου» μοιάζει πιο ενεργός από ποτέ, με άνιση φιλμογραφία που συνεχίζει ωστόσο να αποδεικνύει την αιχμή του - πάντα με απόλυτη ισορροπία πάνω στη λεπτή γραμμή του κλασικού με το μοντέρνο (θυμηθείτε την τελευταία του σπουδαία στιγμή του στο «Η Νύχτα Πριν Πέσει το Παρίσι» του 2014) και με ένα ντοκιμαντέρ που γυρίστηκε στην Αφρική και έκανε την πανελλήνια πρεμιέρα του στον θερινό Απόλλωνα της Αιδηψού στο κλείσιμο του «Evia Film Project», της δράσης του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης για το σινεμά που ξαναδίνει ζωή στις περιοχές που προσπαθούν να κοιτάξουν και πάλι τη ζωή στα μάτια, μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές του καλοκαιριού του 2021.
Ο «Δασοποιός» (πρωτότυπος τίτλος «The Forest Maker») αφηγείται την προσπάθεια του Τόνι Ρινάντο, ο οποίος βρήκε έναν τρόπο να καλλιεργεί δέντρα στις πιο άγονες περιοχές, εκμεταλλευόμενος τα ανενεργά υπόγεια δάση που κρύβονται κάτω από το έδαφος για δεκαετίες ολόκληρες. Η μέθοδός του (ονομάζεται Farmer Managed Natural Regeneration με τα αρχικά FMNR) όμως δεν είναι μόνο μια τεχνική... ζωής που συνεχίζει να τροφοδοτεί κυιρολεκτικά ολόκληρους πληθυσμούς αλλά και μια πηγή ελπίδας για τις χώρες της Αφρικής που ξαφνικά αντιλαμβάνονται πως η γεωργία, που είναι το κατεξοχήν όπλο τους για την επιβίωση, μπορεί να συνοδεύεται και από καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, εκπαίδευσης, πρόοδου.
Μέσα από τον «Δασοποιό», που ο ίδιος ο Σλέντορφ ονομάζει ως μια «ακτιβιστική πράξη», μια «ταινία προπαγάνδας» - θέλοντας φυσικά να τονίσει τη σημασία της ενημέρωσης και της ορατότητας μιας διαφορετικής Αφρικής από αυτήν που συνήθως βλέπουμε στα ντοκιμαντέρ - επιχειρεί ένα ντοκιμαντέρ αισιόδοξο, που υπογραμμίζει με αιχμηρό τρόπο τις πληγές του Τρίτου κόσμου (από τη διαφθορά μέχρι την έλλειψη τεχνογνωσίας και την ανάγκη εξελιγμένων εργαλείων για την καθημερινότητα των κατοίκων), αλλά προτιμά να στρέφει το βλέμμα στις ανθρώπινες ιστορίες που συνεχίζουν όταν όλα και όλοι οι άλλοι σταματούν...
Με όρεξη για συζήτηση αλλά και στη φορτισμένη γεωγραφία της Βόρειας Εύβοιας, ο Φόλκερ Σλέντορφ μίλησε στους δημοσιογράφους για το κίνητρο ενός ταξιδιού που θα μπορούσε να μας μάθει πως να αλλάξουμε τον κόσμο, συνεχίζοντας ένα διάλογο που έχει ανοίξει για τα καλά γύρω από την κλιματική αλλαγή, τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να αντιστρέψουμε τους όρους της καταστροφής, τον άνθρωπο που τελικά είναι ο μόνος υπεύθυνος αλλά και η λύση του προβλήματος.
Ολα ξεκίνησαν από μια αναπάντεχη συνάντηση με τον Τόνι Ρινόντο. Επιστρέφοντας από τη Σουηδία, όπου παρέλαβε το αντίστοιχο βραβείο του Νόμπελ για την περιβαλλοντική του δράση, σταμάτησε στο Βερολίνο για ένα μικρό συνέδριο. Ημουν καλεσμένος και γοητεύτηκα αμέσως από την προσωπικότητά του. Είναι ιδανικός κινηματογραφικός πρωταγωνιστής. Με εντυπωσίασε όμως και η απλότητα της μεθόδου του με σκοπό την δημιουργία δασών στα πιο αναπάντεχα μέρη. Τον πλησίασα και του είπα πως είναι σίγουρο πως θα έχει χιλιάδες «μαθητές» σε όλον τον κόσμο. Μου είπε πως είναι σχεδόν μόνος του. Κι έτσι αποφάσισαμε από κοινού πως αυτό έπρεπε να αλλάξει.
Δεν υπήρξε καμία προετοιμασία. Συναντηθήκαμε με τον Τόνι στο Μάλι έξι μήνες αργότερα και αμέσως συνειδητοποίησα ότι έπρεπε να αρχίσω να κινηματογραφώ. Με τη βοήθεια ενός οπερατέρ από εκεί και έναν υπεύθυνο για τον ήχο ξεκινήσαμε να τραβάμε. Δεν μπορούσα να φανταστώ ότι αυτό θα διαρκούσε τρία χρόνια. Κάναμε πολλά ταξίδια στην Αφρική, φτάσαμε και στην Ινδία, γυρίσαμε κι εκεί ένα κομμάτι που δεν μπήκε ποτέ στην ταινία. Οι μέρες του γυρίσματος δεν ήταν πολλές, αλλά χρειάστηκε χρόνος για να βρεθούν τα χρήματα, για να γνωρίσω καλά το αντικείμενο και να μάθω τα πάντα για τη γεωργία και το μοντάζ χρειάστηκε πολύ καιρό αφού δεν είχαμε κάνει καμία προετοιμασία πριν. Ξεκίνησε ως ένα ημερολογίο ταξιδιού, αλλά τελικά η δομή του χωρίστηκε σε θεματικές, αφού μέσα από το πείραμα με τα δάση άρχισαν να ξεδιπλώνονται ιστορίες για την μετανάστευση, την παιδεία, τη ζωή στην Αφρική.
Ενα από τα πράγματα που μου έκανε εντύπωση στα ταξίδια μας με τον Τόνι είναι ότι είναι οι γυναίκες που πρωταγωνιστούν σε όλη αυτή τη διαδικασία. Οι γυναίκες έχουν τη θέληση για μάθηση, αναλύουν τις τεχνικές λεπτομέρειες της μεθόδου, κατανοούν πως η δημιουργία των δασών είναι κάτι που θα καλυτερεύσει τις ζωές τους. Οι άντρες δεν κάνουν σχεδόν τίποτα... Κοιτάζουν το όλο πράγμα από μια ξεπερασμένη πατριαρχική αντίληψη και νομίζουν πως ξέρουν τα πάντα και πως δεν υπάρχει κανείς που θα τους πει πώς να καλλιεργήσουν και να εκμεταλλευτούν τη γη τους. Ενας φίλος μου γύρισε μια ταινία για την Αφρική με τον τίτλο «Η Γυναίκα που Κουβαλάει την Αφρική στο Κεφάλι της». Και είναι αλήθεια. Η πρώτη εικόνα όταν επισκέπτεσαι τα χωριά είναι άντρες να κάθονται στη σκιά, ενώ οι γυναίκες δουλεύουν, φροντίζουν τα παιδιά.
Είναι παράξενο πως όλα τα προγράμματα ανάπτυξης της Αφρικής δεν περιλαμβάνουν μέτρα ανάπτυξης της γεωργίας. Το 70% των Αφρικανών ζούνε εκτός πόλεων. Αν ήμουν υπεύθυνος, κάτι σαν Υπουργός Ανάπτυξης ή κάτι τέτοιο θα έδινα απόλυτη προτεραιότητα στην γεωργία.
Μπορεί η ιστορία του ίδιου του Τόνι Ρινάντο να μην είναι γνωστή σε ένα ευρύ κοινό, η μέθοδός του όμως μεταφέρεται από τον ένα αγρότη στον άλλον. Υπάρχουν αγρότες που εκπαιδεύουν νεότερους στη μέθοδο, από χωριό σε χωριό και στη συνέχεια μη κυβερνητικές οργανώσεις φροντίζουν για την περεταίρω διάδοση της. Υπάρχει μια ολλανδική μη κυβερνητική οργάνωση με την ιδανική επωνυμία «Just dig it», ο Τόνι ανήκει στην «World Vision» και τώρα όλες οι οργανώσεις που ασχολούνται με τον τομέα της γεωργίας έχουν σχηματίσει μια ένωση με την επωνυμία «Ever Greening Global Alliance».
Το μήνυμα πάντα για κάθε αλλαγή είναι να μην ψάχνεις για τη λύση. Η λύση υπάρχει, απλά πρέπει να την εφαρμόσεις. Είναι πλέον γνωστό τι είναι αυτό που πρέπει να κάνουμε, εν προκειμένω για την κλιματική αλλαγή. Πρέπει απλά να το κάνουμε.»
«Το σημαντικό δεν είναι αλλάξεις τον τρόπο που καλλιεργείς τη γη, αλλά τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονται οι άνθρωποι» Αυτό είναι το μότο του Τόνι. Και έχει δίκιο. Οταν οι άνθρωποι έχουν πρόσβαση στην πληροφορία, τότε μπορούν να πάρουν τις τύχες στα χέρια τους. Το σύνθημα είναι να το κάνεις μόνος σου, χωρίς να περιμένεις βοήθεια από κρατικούς μηχανισμούς. Οταν οι άνθρωποι αντιληφθούν πως μπορούν να αλλάξουν κάτι, τότε αλλάζουν όλα. Ολα τα υπόλοιπα - διεθνείς βοήθειες, πολιτικές κτλ - έχουν ως μοναδικό σκοπό να προσφέρουν τροφή και άλλα αγαθά και όχι να αναπτύξουν τις ίδιες τις ικανότητες των ανθρώπων ώστε να μπορούν μόνοι τους να παράγουν αυτά που χρειάζονται.
Η Αφρική θα μπορούσε να θρέφει τον εαυτό της, αναφέρει ο Τόνι στην ταινία Υπό συνθήκες θα μπορούσε να θρέψει τον κόσμο. Το γεγονός ότι δεν συμβαίνει είναι τόσο παράδοξο.
Πήγα στην Αφρική ως απαισιόδοξος και γύρισα αισιόδοξος. Τα παιδιά δεν θέλουν να γίνουν αγρότες όταν μεγαλώσουν κι έχουν δίκιο. Υπό αυτές τις συνθήκες δεν έχει νόημα. Βλέπουν τους γονείς τους να δουλεύουν όλη μέρα χωρίς να μπορούν να θρέψουν την οικογένειά τους. Αλλά με διαφορετικές μεθόδους, σαν αυτή του Τόνι και με ελάχιστα μέσα, όπως εργαλεία, τα παιδιά μπορεί να αποκτήσουν κίνητρα για να συνεχίσουν να καλλιεργούν τη γη. Τα βήματα για την αλλαγή είναι τρία: η εκπαίδευση, εργαλεία και μηχανήματα για να γίνονται οι δουλειές πιο εύκολα και γρήγορα και το τρίτο είναι ο ηλεκτρισμός. Ολα τα χρήματα χάνονται στη διαφθορά. αλλά είναι σημαντικό ότι υπάρχουν τρόποι, υπάρχουν εναλλακτικές πηγές, μπορούν να δημιουργηθούν κίνητρα για την εκπαίδευση, αρκεί κάποιος να ενδιαφερθεί και να αρχίσει να πείθει και τους άλλους. Την ίδια στιγμή που οι νέοι άνθρωποι θέλουν να μετακομίσουν στις πόλεις, μου έκανε εντύπωση ότι νέα παιδιά που ζουν στις πόλεις θέλουν να πάνε στην επαρχία αν τους δοθεί ένα κομμάτι γης για να αναπτύξουν διαφορετικές μεθόδους γεωργίας.
Δεν είμαι αγρονόμος, δεν ξέρω τι είναι αυτό που πρέπει να γίνει μετά από μια καταστροφή σαν αυτή που συνέβη στη Βόρεια Εύβοια, αλλά αυτό που ξέρω είναι ότι πρέπει να αφήσεις τη φύση να κάνει τη δουλειά της για τα επόμενα 20 χρόνια. Σε κάποιο σημείο, αφού περάσουν αυτά τα χρόνια, ίσως πρέπει να κοπούν τα καμμένα. Σίγουρα αυτό δεν πρέπει να συμβεί αυτή τη στιγμή. Χρειάζεται τεχνογνωσία και εμπιστοσύνη τόσο στους ανθρώπους που γνωρίζουν πώς μπορούν να βοηθήσουν το δάσος να ξαναγεννηθεί, αλλά και εμπιστοσύνη στην ίδια τη φύση.
Θα μπορούσα να είχα κάνει μια τελείως διαφορετική ταινία, να μιλήσω για τη διαφθορά, για τις πολιτικές στο όνομα της ανάπτυξης που ουσιαστικά στέκονται ως εμπόδιο στην βελτίωση των συνθηκών ζωής στην Αφρική. Θα μπορούσα να μιλήσω για τα χρήματα που χάνονται σε οργανισμούς ανάπτυξης και ατελέσφορες πολιτικές. Αν τα χρήματα όλων αυτών των ετών είχαν πάει στη δημιουργία δασών τώρα όλη η Αφρική θα ήταν ένα πυκνό δάσος. Αλλά ο Τόνι μου είπε πριν ξεκινήσουμε να γυρίζουμε το ντοκιμαντέρ να μην χάσω χρόνο προσπαθώντας να πολεμήσω τη διαφθορά, γιατί έτσι κι αλλιώς δεν θα αλλάξει τίποτα. Ετσι κι εγώ έστρεψα το βλέμμα μου στους αγρότες και πόσα θα μπορούσαν να αλλάξουν οι ίδιοι για τον εαυτό τους.
Υπάρχει πρόοδος στην Αφρική. Σε όλα μου τα ταξίδι δεν είδα παιδιά να πεθαίνουν από την πείνα. Κάποιοι φυσικά θα με κατηγορήσουν ως ένα πατριαρχικό νεοαποικιοκράτη που κρατάει τα μάτια του κλειστά μπροστά στη δυστυχία. Αλλά είναι εντυπωσιακό ότι οι άνθρωποι ζουν με ίδια μέσα και καταφέρνουν να επιβιώνουν καλυτερεύοντας τις συνθήκες ζωής τους. Υπάρχουν σχολεία, δάσκαλοι, υπάρχουν οι βάσεις για να γίνουν τα πράγματα ακόμη καλύτερα. Η καλή ζωή δεν μετριέται με τους όρους της καλής ζωής στην Ευρώπη, αλλά για τους ανθρώπους εκεί πολλά πράγματα έχουν βελτιωθεί.
Το σινεμά παραμένει ο καλύτερος τρόπος για να επικοινωνήσεις με τον κόσμο. Ο Τόνι ζηλεύει πολύ γιατί έγραψε ένα βιβλίο για τη μέθοδό του και τα χρόνια που έχει αφιερωθεί σε αυτήν, αλλά τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί με τον αριθμό των ανθρώπων που έμαθαν την ιστορία του και ενημερώθηκαν για το έργο του από το ντοκιμαντέρ που κάναμε μαζί. Σύνολο πρέπει να έχει πουλήσει 2000 αντίτυπα, ενώ μόνο στη Γερμανία έχουν δει την ταινία τουλάχιστον 30.000 άνθρωποι.
Το μήνυμα πάντα για κάθε αλλαγή είναι να μην ψάχνεις για τη λύση. Η λύση υπάρχει, απλά πρέπει να την εφαρμόσεις. Είναι πλέον γνωστό τι είναι αυτό που πρέπει να κάνουμε, εν προκειμένω για την κλιματική αλλαγή. Πρέπει απλά να το κάνουμε.
