Η Βάνια Καλουτζέρτσιτς επιλέχθηκε ως η νέα διευθύντρια του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Ρότερνταμ σε μία σημαντική χρονιά: θα γιόρταζε τα 50α του χρόνια. Αυτό το (δημιουργικό) βάρος το περίμενε.
Βρέθηκε όμως αντιμέτωπή με μία ακόμα πιο σημαντική χρονιά: η 50η επέτειος έπρεπε να γίνει εν καιρώ πανδημίας. Και η διευθύντρια να πάρει πρωτοβουλίες και να εφαρμόσει ιδέες που θα εξασφάλιζαν ότι το φεστιβάλ θα γίνει, με όποιο σχήμα απαιτούν οι εποχές.
Τώρα που ολοκληρώθηκε το πρώτο μέρος του IFFR 2021 (πραγματοποιήθηκε απ΄την 1η έως τις 7 Φεβρουαρίου, online) και όσο αναμένουμε τη δεύτερη φάση του που έχει προγραμματιστεί για τις 2 με 6 Ιουνίου, μιλήσαμε με την Βάνια Καλουτζέρτσιτς για τις προκλήσεις που συνάντησε, την εμπειρία της πρώτης φοράς κάτω από αυτές τις συνθήκες κι όσα την δίδαξε η πίεση προσαρμογής στα νέα δεδομένα.
Διαβάστε περισσότερα: Αυτά είναι τα βραβεία του 50ού Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Ρότερνταμ
Βάνια, σ' ευχαριστούμε πολύ για την συνέντευξη που παραχωρείς στο Flix.gr. Πριν μιλήσουμε για τη νέα σου θέση ως διευθύντρια του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Ρότερνταμ, θέλω να συστηθείς στο ελληνικό κοινό: ποια ήταν η διαδρομή που σε έφερε εδώ;
Η καριέρα μου στο χώρο του κινηματογράφου ξεκίνησε σχεδόν 20 χόνια πριν: ήμουν ακόμα έφηβη όταν δούλεψα ως εθελόντρια στο Motovun Film Festival. Αυτή η εμπειρία με σύστησε στο χώρο της βιομηχανίας που κρύβεται πίσω από τις ταινίες. Που να ήξερα ότι εκείνη τη στιγμή ξεκινούσα μία μακρά πορεία που με πήγε από την Κροατία, τη Σλοβενία και την Βοσνία-Ερζεγοβίνη, στη Γαλλία, την Ολλανδία, τη Δανία, το Χονγκ Κονγκ και τη Μ. Βρετανία. Κατά τη διάρκεια αυτής μου της διαδρομής, ανέλαβα θέσεις και ρόλους σε πολλά και διαφορετικά πόστα της κινηματογραφικής παραγωγής και διανομής. Ξεχωρίζω τα χρόνια που δούλεψα στο τμήμα προγράμματος του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σαράγιεβο, ξεκινώντας να σχηματίζω το δίκτυο και τις γνωριμίες μου. Τα χρόνια μου στο Παρίσι, δουλεύοντας στο τμήμα συμπαραγωγών κι αγοράς ταινιών (όπου συνεργάστηκα με σκηνοθέτες όπως οι Κορνέλ Μουντρούτσο, Τζέσικα Χάουσνερ, Σιρίν Νεσάτ, Μικελάντζελο Φραμαρτινο και Ρούμπεν Εστλουντ). Την εμπειρία μου ως διευθύντρια του τμήματος Holland Film Meeting του Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Ολλανδίας. Και φυσικά την τεράστια, και πιο πρόσφατη, εμπειρία μου ως διευθύντρια αγοράς του MUBI, της παγκόσμιας πλατφόρμας streaming που έχει βάση το Λονδίνο. Ολες αυτές οι εμπειρίες, αλλά και η προηγούμενη συνεργασία μου με το Φεστιβάλ του Ρότερνταμ, όπου για δύο χρόνια (2017-2019) ήμουν υπεύθυνη για το πρόγραμμα Συζητήσεων & Masterclasses, μού επέτρεψαν να έχω μία 360 μοιρών εικόνα της κινηματογραφικής βιομηχανίας. Με βοήθησαν τρομερά στο να μπορέσω να αναλάβω το ρόλο της Διευθύντριας του Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Ρότερνταμ σήμερα. Ενός φεστιβάλ που έχει ένα πολύ μεγάλο κοινό και μία από τις πιο ενεργητικές κι επιδραστικές αγορές στον κόσμο. Ενα φεστιβάλ που διαφημίζει το σπουδαίο σινεμά και στηρίζει ενεργά τα ταλέντα του ανεξάρτητου σινεμά.
Διαβάστε αναλυτικά τις ανταποκρίσεις μας: Ρότερνταμ 2021: To Flix βλέπει όλες τις ταινίες του Tiger Competition
Ηταν η πρώτη σου χρονιά ως η Διευθύντρια του Φεστιβάλ του Ρότερνταμ. Κι ήταν μία καθοριστική χρονιά: παράξενη, αλλά και σημαντική για το μέλλον των φεστιβάλ, αλλά και του σινεμά γενικότερα. Τώρα που το φεστιβάλ του 2021 ολοκληρώθηκε, πώς κρίνεις τα πράγματα; Πώς έζησες αυτή την εμπειρία; Τι έμαθες;
Ούτε στα πιο τρελά μου όνειρα δεν μπορούσα να φανταστώ ότι θα γινόμουν η Διευθύντρια του Φεστιβάλ του Ρότερνταμ. Ούτε στα πιο τρελά μου όνειρα δεν μπορούσα να φανταστώ ότι θα γινόμουν η Διευθύντρια του Φεστιβάλ του Ρότερνταμ, στην πρώτη του online έκδοση! Οι μήνες προετοιμασίες του φεστιβάλ ήταν ένα rollercoaster εμπειριών και συναισθημάτων, όχι μόνο για μένα αλλά για όλη την ομάδα μου. Οι συνθήκες και οι συνέπειες της νόσου Covid-19 μεταβάλλονταν συνέχεια και οι περιορισμοί που είχαμε να αντιμετωπίσουμε λόγω της μάχης με την πανδημία άλλαζαν επίσης συνεχώς. Οταν οι κανόνες που επέβαλε η κυβέρνηση εδώ έγιναν ακόμα πιο αυστηροί, αναγκαστήκαμε να γίνουμε κι εμείς πιο ευέλικτοι και να ξανασχεδιάσουμε το όραμα του φεστιβάλ, να του δώσουμε ένα άλλο σχήμα που θα ικανοποιούσε όλους τους εμπλεκόμενους: σκηνοθέτες, θεατές και τους παίκτες της βιομηχανίας. Από τον Οκτώβριο είχαμε πάρει την απόφαση: η 50η έκδοση του φεστιβάλ θα ήταν ένα υβριδικό πείραμα που θα μπορούσε να επιβιώσει στο ρίσκο ενός καθολικού lockdown, αλλά ταυτόχρονα δε θα έκανε καμία έκπτωση στο να στηρίξει και να προβάλει κάθε μία από τις επιλεγμένες ταινίες με τον τρόπο που τους αξίζει. Τώρα που όλα τέλειωσαν νιώθουμε ανακουφισμένοι που πήραμε μία τέτοια απόφαση αρκετά νωρίς, γιατί το πρώτο μέρος του φεστιβάλ πραγματοποιήθηκε σε μία Ολλανδία που είχε καθολικό lockdown και απαγόρευση κυκλοφορίας. Αν κάτι μάθαμε λοιπόν, ήταν ότι πρέπει να είσαι όσο γίνεται πιο ευέλικτος και να προσαρμόζεσαι στις συνθήκες, όποιες κι αν είναι αυτές. Είμαι πολύ περήφανη για τις ιδέες και τις αντοχές όλης της ομάδας μου. Ολοι κατέθεσαν σκληρή δουλειά και ενέργεια για να βρίσκουν λύσεις – ακόμα κι αν δούλευαν από το σπίτι τους.
Ποιοι ήταν οι στόχοι που έθεσες για την πρώτη σου διοργάνωση; Πραγματοποιήθηκαν; Νιώθεις ικανοποιημένη;
Φέτος, ο κεντρικός και μόνος στόχος ήταν, πρώτα από όλα, να πραγματοποιηθεί το φεστιβάλ και να μην ακυρωθεί. Η μεγάλη αγωνία ήταν, πρώτον, να εφαρμόσουμε αυτό το υβριδικό σχέδιο που φανταστήκαμε για το φεστιβάλ και, δεύτερον, να εμπνεύσουμε τους σκηνοθέτες, το κοινό και την Αγορά να μας ακολουθήσει και να μας εμπιστευθεί. Είμαι ενθουσιασμένη με το πώς εξελίχθηκαν τα πράγματα. Η εμπειρία που προσφέραμε με την 50η έκδοση ήταν φυσικά πολύ διαφορετική, αλλά σε κανένα επίπεδο λιγότερο σημαντική από άλλες χρονιές. Το κοινό ανταποκρίθηκε εξαιρετικά με την ψηφιακή πλατφόρμα. Δεν είδε μόνο ταινίες, συζήτησε για αυτές στα ειδικά chat boxes που σχεδιάσαμε στη σελίδα κάθε ταινίας. Οι σκηνοθέτες επίσης είχαν τους προβολείς πάνω τους, όπως τους άξιζε. Σε ένα κανονικό φεστιβάλ τούς κάνεις μια παρουσίαση και μετά τους χάνεις μέσα στο χαμό των υπόλοιπων ταινιών και δρώμενων. Φέτος ξεκινήσαμε από τον Δεκέμβριο και σχεδιάσαμε ψηφιακές κουβέντες με όλους και τον καθένα χωριστά, τους συστήσαμε μεταξύ τους, δημιουργώντας ένα πολύ χρήσιμο για αυτούς δίκτυο γνωριμιών. Αλλά και το κοινό είχε επαφή με τους σκηνοθέτες: διοργανώσαμε live Q&As, όπου κάποιος μπορούσε να συμμετέχει από τον καναπέ του, με πολύ σημαντικούς σκηνοθέτες – όπως η Κέλι Ράιχαρντ. Αυτό που θέλω να πω εν ολίγοις: ήταν σημαντικό ότι οι ταινίες είχαν το χαρακτήρα ενός event ακόμα κι αν τις έβλεπες μοναχικά και ψηφιακά.
Δεν έχω καμία αμφιβολία: το σινεμά θα επιβιώσει αυτής της δοκιμασίας. Θα γίνει ακόμα πιο δυνατό και μαζί του θα ισχυροποιηθεί και ολόκληρη η κινηματογραφική βιομηχανία. Γιατί αν κάτι μπορούμε όλοι να συμφωνήσουμε, μετά από ένα χρόνο σε lockdown, είναι ότι έχουμε μεγάλη ανάγκη το σινεμά. Περισσότερο από ποτέ. Κι ότι η κοινωνία μιας ταινίας, η κοινή εμπειρία των θεατών μέσα σε μια αίθουσα είναι κάτι το αναντικατάστατο.»
Μίλησέ μας λίγο για το προσωπικό σου όραμα – τα καλλιτεχνικά, αλλά κι ακτιβιστικά σου κριτήρια όταν επιλέγεις ταινίες. Πολλές γυναίκες σκηνοθέτες φέτος, πολλές ταινίες που ανοίγουν το διάλογο της σημασίας του φύλου. Πιστεύεις ότι τα κινηματογραφικά φεστιβάλ συμβάλλουν στο να γίνονται σημαντικές συστημικές αλλαγές σε θέματα ισότητας στο σινεμά;
Φυσικά. Τα φεστιβάλ παίζουν έναν πολύ σημαντικό ρόλο στο να διαμορφωθεί μία κινηματογραφική βιομηχανία ανοιχτή και δίκαιη απέναντι στα δυο φύλα, τη διαφορετικότητα και την πολυπολιτισμικότητα. Αυτό το τελευταίο το θεωρώ ακόμα πιο σημαντικό από τη συζήτηση για το φύλο. Μία σωστή αντιπροσώπευση διαφορετικών εθνικοτήτων, κοινωνικών κι οικονομικών τάξεων κι όλων αυτών των παραγόντων στο επίσημο πρόγραμμα ενός φεστιβάλ. Πιστεύουμε ότι μία μεγάλη γκάμα από διαφορετικές ματιές και φωνές θα επιτύχει και μία καλύτερη και δίκαιη, ισότιμη αντιπροσώπευση του κοινωνικού συνόλου. Το Διεθνές Φεστιβάλ του Ρότερνταμ ξεκίνησε πριν από μισό αιώνα ως η φωνή κινηματογραφιστών που δεν μπορούσαν να ακουστούν πουθενά αλλού. Πιστεύω ότι πρέπει πάντα να σκεφτόμαστε τις πράξεις μας: ποιους προσλαμβάνουμε, σε τι θέσεις, πώς αυτό συνεισφέρει σε αλλαγές; Γιατί, ναι, ένας Διευθυντής Φεστιβάλ μπορεί να διαμορφώσει το σύστημα, κι οφείλει να εγγυηθεί τον πλουραλισμό ιδεών και διαφορετικών απόψεων. Ακούγεται δεδομένο και δεν είναι. Πρέπει πάντα να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να εξετάζουμε αν κινούμαστε σωστά σε αυτόν τον τομέα και τι περισσότερο επιβάλεται να κάνουμε για να γίνουν τα πράγματα ακόμα καλύτερα.
Η απόφαση ενός online φεστιβάλ στην αρχή είναι πικρή. Υπάρχει όμως και μια θετική πλευρά; Μήπως τώρα βλέπει περισσότερος κόσμος ταινίες; Το Sundance δήλωσε ότι έσπασε κάθε ρεκόρ θεατών φέτος. Ποια είναι τα υπέρ και τα κατά της θέασης ενός φεστιβάλ από το σπίτι;
Είναι σίγουρο ότι το fοrmat του online προσφέρει μεγαλύτερη διαθεσιμότητα: για παράδειγμα φέτος είδαν τις ταινίες μας θεατές από όλη την Ολλανδία, ένα κοινό εκτός Ρότερνταμ. Το ίδιο συνέβη και με τους δημοσιογράφους: είχαμε μία τεράστια συμμετοχή και συνεργασία με κριτικούς από όλο τον πλανήτη. Οι εκπρόσωποι Τύπου αυξήθηκαν κατά 41% σε σχέση με το 2020 και ήταν από 61 χώρες!Το αποτέλεσμα ήταν ότι με ένα πολύ μικρότερο πρόγραμμα από άλλες χρονιές (43 μεγάλου μήκους και 22 μικρού μήκους ταινίες) 130.519 θεατές απήλαυσαν το φεστιβάλ φέτος. Κι αυτό μάς χαροποιεί ιδιαίτερα.
Τώρα, το μεγαλύτερο μείον της online θέασης (εκτός του προφανούς: να συνεβρεθείς σε μία αίθουσα με τους υπόλοιπους θεατές και να απολαύσεις την ταινία σε μεγάλη οθόν) είναι η διάσπαση προσοχής. Είναι τόσο εύκολο να ανοίξεις ένα ακόμα παράθυρο, όσο παίζει η ταινία, ή να πας να πλύνεις τα πιάτα και να ρίχνεις κλεφτές ματιές. Τόσο ο απλός θεατής, όσο κι ο επαγγελματίας, δυσκολεύεται περισσότερο να αφεθεί ολοκληρωτικά στην εμπειρία μίας ταινίας, όταν τη βλέπει από το σπίτι.
Συνεχίζοντας αυτή τη σκέψη: ποια είναι η θέση σου στη διαμάχη «σινεμά ή πλατφόρμα»; πιστεύεις ότι αυτός είναι απλώς ένας νέος τρόπος να απολαμβάνουμε ταινίες; Ή απειλείται το σινεμά, η παραδοσιακή εμπειρία της αίθουσας, με εξαφάνιση;
Να ξεκινήσω από αυτό: δεν θεωρώ ότι υπάρχει διαμάχη. Δεν είναι κόντρα «σινεμά εναντίον πλατφόρμας». Ο στόχος δεν είναι να εξαφανίσει το ένα το άλλο. Αντιθέτως, θεωρώ ότι ο στόχος είναι να αλληλοσυμπληρωθούν. Μπορούν να συνεργάζονται για να τρέφουν την ίδια ανάγκη: να απολαμβάνουμε σπουδαίες ταινίες.
Αλλωστε, κάθε αλλαγή στην κινηματογραφική βιομηχανία συνοδευόταν πάντα από κριτική. Η είσοδος της βιντεοκασσέτας ή του DVD, τώρα οι streaming πλατφόρμες. Οι συνθήκες της πανδημίας έβαλαν όλη την κινηματογραφική αγορά σε μεγάλη πίεση να βρει λύσεις. Μπορεί αυτή η εξέλιξη να είχε πάρει χρόνια για να πραγματοποιηθεί και τώρα έγινε μέσα σε λίγους μόνο μήνες. Η μεγαλύτερη αλλαγή ήταν ότι αναγκαστήκαμε να σπάσουμε τα όριά μας – να σκεφτούμε έξω από τις γραμμές. Αν η πανδημία είχε συμβεί 10 χρόνια πριν, απλώς δε θα είχαμε φεστιβάλ. Ευτυχώς, θα μπορούσε κανείς να πει, που η τεχνολογία του streaming βρήκε τη λύση για το κοινό αλλά και τους κατόχους των δικαιωμάτων μιας ταινίας, ώστε να γίνει η θέαση μιας ταινίας προσιτή και νόμιμη. Πιστεύω ότι το μέλλον θα διαμορφωθεί από τη συνεργασία όλων των μέσων της βιομηχανίας. Ηδη στην Ολλανδία υπάρχουν μεμονωμένοι κινηματογράφοι που προσφέρουν τις ταινίες τους και μέσω των επίσημων site τους.
Πώς ονειρεύεσαι το μέλλον του φεστιβάλ του Ρότερνταμ; Τι χαρακτήρα θέλεις να έχει στο ανταγωνιστικό περιβάλλον των μεγάλων φεστιβάλ της Ευρώπης – Κάννες, Βενετία, Βερολίνο; Ποια να είναι η ξεχωριστή του ταυτότητα;
Το Διεθνές Φεστιβάλ του Ρότερνταμ είχε πάντα μία ξεκάθαρη ταυτότητα. Από την ίδρυσή του το 1971 ήταν ταυτόχρονα μία πλατφόρμα για να ανακαλύψει κανείς σπουδαίο σινεμά και για να προτείνει κανείς σπουδαίο σινεμά. Και πάλι: δε θεωρώ ότι χρειάζεται να είμαστε ανταγωνιστικοί – δεν είμαστε εμείς από τη μία και οι Κάννες από την άλλη. Υπάρχει χώρος ανάμεσα στα μεγάλα φεστιβάλ του κόσμου, όπως είναι οι Κάννες ή η Βενετία, για φεστιβάλ που θα ανακαλύψουν όσους θα γίνουν μεγάλοι στο μέλλον. Οπως η σκηνοθέτης Ανα Κατζ για παράδειγμα, που η ταινία της «El Perro que no Calla» («Το Σκυλί Που Δεν Σταματούσε να Γαυγίζει») κέρδισε μεγάλο βραβείο εδώ στο Ρότερνταμ ενώ ταυτόχρονα έκανε και την πρεμιέρα του στο Sundance. Κάθε φεστιβάλ έχει το σημαντικό ρόλο του σ' ένα κοινό σύμπαν συνεργασίας. Κι αν κάτι μάς έμαθε η φετινή χρονιά είναι πόσο απαραίτητη είναι αυτή η συνεργασία κι η αλληλεγγύη ανάμεσα στα φεστιβάλ. Η ανταλλαγή γνώσης και αλληλουποστήριξης όσο όλοι αντιμετωπίζαμε την ίδια πρόκληση. Αυτό εύχομαι λοιπόν για το μέλλον του Ρότερνταμ: να πάρουμε στις αποσκευές μας τη φετινή εμπειρία και όσα μάς δίδαξε και να ξεκινήσουμε μια νέα διαδρομή ανάπτυξης του φεστιβάλ. Πάντα με στόχο να παρέχουμε ό,τι πιο ολοκληρωμένο ως εμπειρία στους σκηνοθέτες, τους επαγγελματίες και φυσικά το κοινό μας.
Πάμε να μιλήσουμε λίγο πιο προσωπικά. Θυμάσαι την πρώτη ταινία που σε συγκλόνισε στο σινεμά; Οχι την πρώτη που θυμάσαι να είδες. Αλλά εκείνη που σε έκανε να καταλάβεις την επίδραση του κινηματογράφου στη σκέψη σου, τη ζωή σου;
Ημουν ακόμα στο Γυμνάσιο όταν ξεκίνησε να με ενδιαφέρει πολύ το ανεξάρτητο σινεμά. Ομως μεγάλωνα σε μία επαρχία της παραθαλάσσιας Κροατίας, στην μεταπολεμική εποχή των 90ς, και η πρόσβαση σε αυτό το είδος σινεμά δεν ήταν εύκολη. Ημουν τυχερή γιατί έπεσαν στα χέρια μου παράνομες βιντεοκασσέτες με ταινίες του Ρόμπερτ Αλτμαν, του Λουις Μπουνιοέλ, αλλά και Γιουκοσλάβων σκηνοθετών από την περίοδο του Μαύρου Κύματος. Συγκεκριμμένα, δυο ταινίες με συγκλόνισαν: το «W.R.: Mysteries of the Organism» του Ντούσαν Μακαβέγιεφ και το «Early Works» του Ζέλιμιρ Ζίλνικ.
Εχουν ακόμα οι ταινίες την ίδια δύναμη να σε συγκλονίσουν; Θυμάσαι την τελευταία που είχε αυτή την επίδραση πάνω σου;
Είμαι τυχερή γιατί ναι μου συμβαίνει ακόμα – συνεχώς. Το «Archipel» του Φελίξ Νταφούρ-Λαπεριέρ, το «Looking for Venera» της Νορίκα Σίφα, το «Pebbles» του Βινοθράζ Π.Σ. (που κέρδισε και το Tiger Award φέτος). Αλλά και το «Careless Crime» του Σαχράμ Μοκρί που είδα φέτος στη Βενετία.
Tι σου έχει λείψει περισσότερο, εσένα προσωπικά, μέσα στον ένα χρόνο πανδημίας;
Η κοινωνική εμπειρία του «πάμε σινεμά». Οι κινηματογράφοι είναι κλειστοί εδώ κι έναν χρόνο πλέον στην Ολλανδία και είναι κάτι που μου λείπει τρομερά. Ανυπομονώ να το ξεπεράσουμε όλο αυτό που ζούμε και να ξανανοίξουν.
Θα επιβιώσει το σινεμά αυτής της σκληρής πραγματικότητας που ζούμε; Θα αλλάξει; Θα γίνει καλύτερο ή χειρότερο;
Δεν έχω καμία αμφιβολία: το σινεμά θα επιβιώσει αυτής της δοκιμασίας. Θα γίνει ακόμα πιο δυνατό και μαζί του θα ισχυροποιηθεί και ολόκληρη η κινηματογραφική βιομηχανία. Γιατί αν κάτι μπορούμε όλοι να συμφωνήσουμε, μετά από ένα χρόνο σε lockdown, είναι ότι έχουμε μεγάλη ανάγκη το σινεμά. Περισσότερο από ποτέ. Κι ότι η κοινωνία μιας ταινίας, η κοινή εμπειρία των θεατών μέσα σε μια αίθουσα είναι κάτι το αναντικατάστατο.
Περισσότερο IFFR 2021
