Υπάρχει μία θεωρία στην ιστορία του κινηματογράφου ότι τα στούντιο παρείχαν ταινίες που πήγαιναν κόντρα στις κοινωνικές συνθήκες της εποχής. Για αυτό, παραδείγματος χάρη, στην περίοδο των παγκόσμιων πολέμων κυριαρχούσαν (και) τα μιούζικαλ. Το σινεμά παρείχε διαφυγή από την τραγική πραγματικότητα, λαμπερό θέαμα, αισιοδοξία: το καλό θα νικήσει, οι δικοί μας είναι ήρωες και οι απέναντι εχθροί, το αμερικανικό όνειρο είναι ζωντανό και ανήκει σε όλους μας.
Αυτή η αφέλεια, εντός κι εκτός οθόνης, θα κοπεί απότομα μετά τον πόλεμο του Βιετνάμ. Ο κοινωνικός ιστός έχει δραματικά καταστραφεί, οι συνέπειες του πολέμου έχουν γυρίσει σπίτι και χτυπάνε την πόρτα της συλλογικής συνείδησης. Ταυτόχρονα, οι μαύροι Αμερικανοί εξεγείρονται - η αιματηρή διαδήλωση του Σικάγο το 1965, η εξέγερση του Ντιτρόιτ του 1967, η Αμερική φλέγεται μετά τις δολοφονίες των Κένεντι και του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ κι αναγκάζεται να κοιτάξει κατάματα όσα είχε κρύψει κάτω από το χαλάκι. Ακόμα και το πάρτυ του «sex, drugs & rock 'n' roll» έχει τελειώσει - οι χίπηδες ξυπνάνε με χανγκόβερ. Δεν κατάφεραν να αλλάξουν τον κόσμο.
Διαβάστε κι αυτό: 28 ταινίες που δεν πρέπει να χάσετε στις 28ες Νύχτες Πρεμιέρας
«H Συνομιλία» του Φράνσις Φορντ Κόπολα
Μέσα σ' όλα αυτά έρχεται και το σκάνδαλο Watergate στις αρχές του 70 για να επισφραγίσει ότι η σύμβαση πολίτη-κράτους, η εμπιστοσύνη στο Σύνταγμα, τη σημαία, τα αμερικανικά ιδεώδη είχαν από καιρό προδοθεί. Δεν έχουν μείνει και πολλά να πιστέψει κανείς πια. Το σύστημα είναι σάπιο και ανίκητο.
Μέσα σε αυτό το κλίμα, πιτσιρικάδες τότε σκηνοθέτες βρίσκουν την ευκαιρία (συνετέλεσε κι ότι και ο Κώδικας Λογοκρισίας είχε χαλαρώσει μέσα στα 60ς) να καταγράψουν, κυριολεκτικά ή συμβολικά, την δική τους αλήθεια για τη χώρα τους. Να αφηγηθούν αληθινές ή φιξιόν ιστορίες, με τον δικό τους τρόπο. Ιστορίες που το καλό και το κακό συνυπάρχουν στην ανθρώπινη φύση. Ιστορίες που ο πολίτης είναι ανίσχυρος μπροστά σε μια διεφθαρμένη μηχανή συμφερόντων. Ιστορίες που τα ιδανικά πεθαίνουν στη σκιά ενός πλαστού αμερικανικού ονείρου.
«Πέντε Εύκολα Κομμάτια» του Μπομπ Ράφελσον
Και πάνω από όλα: ιστορίες χωρίς ήρωες, αλλά αντιήρωες. Ανθρώπους που δεν τα καταφέρνουν, δεν βγαίνουν νικητές. Χαρακτήρες με βρώμικα χέρια, δική τους ηθική, που ειρωνικά είναι οι μόνοι που έχουμε για να ταυτιστούμε, όταν η μεγάλη εικόνα είναι τόσο διεφθαρμένη και χυδαία και αμετακίνητη.
Σκεφτείτε τον Τζακ Νίκολσον στο «Chinatown» ή στη «Φωλιά του Κούκου», στα «5 Εύκολα Κομμάτια» - σε οτιδήποτε έκανε τη δεκαετία του 70. Σκεφτείτε τον Ρόμπερτ Ντε Νίρο στον «Ταξιτζή», το «Οργισμένο Είδωλο» - σε οτιδήποτε έκανε με τον Μάρτιν Σκορσέζε. Σκεφτείτε τον Πατσίνο στον «Νονό», τη «Σκυλίσια Μέρα», το «Σέρπικο». Τον Τζιν Χάκμαν στη «Συνομιλία», ή τον «Ανθρωπο από τη Γαλλία». Τον Ρόμπερτ Ρέντφορντ στις «Τρεις Μέρες του Κόνδορα» ή το «Ολοι οι Ανθρωποι του Προέδρου».
«Σκυλίσια Μέρα» του Σίντνεϊ Λιούμετ
Κανείς δεν είναι ξεκάθαρος κινηματογραφικός «ήρωας» - ένας Τζον Γουέιν πάνω στο άλογο που θα διδάξει ανίκητο ανδρισμό και αλαζονική υπεροχή στον εχθρό. Ακόμα κι αν ο αγώνας τους είναι ευγενής, σπάνια θα βρουν δικαιοσύνη σε αυτό τον κόσμο. Σε μια Αμερική που έχει χάσει το δρόμο, είναι κι αυτοί χαμένοι - losers.
Παράλληλα με την τολμηρή για την εποχή της θεματική, οι ταινίες του New Hollywood είχαν κι άλλα κοινά: πίσω από την κάμερα υπήρχαν σκηνοθέτες που ξεκίνησαν από την τηλεόραση (Ρόμπερτ Αλτμαν), το θέατρο (Μάικ Νίκολς), και τα b movies (Ρότζερ Κόρμαν, Φράνσις Φορντ Κόπολα), ήταν κινηματογραφιστές που έβρισκαν γόητρο στους παράνομους παραδρόμους της Νέας Υόρκης (Μάρτιν Σκορσέζε), στις εργατικές μεσοπολιτείες (Μάικ Τσιμίνο, «Ο Ελαφοκυνηγός») κι όχι στο λαμπερό Χόλιγουντ. Σκηνοθέτες που επηρεάστηκαν από το νέο κύμα του ευρωπαϊκού σινεμά κι έσπασαν τα σφιχτά όρια της χολιγουντιανής κινηματογράφησης. Οραματιστές, και λίγο τρελοί, που έσπασαν τους δεσμούς με τα στούντιο: «Ο Ελεύθερος Καβαλάρης» του Ντένις Χόπερ, ήταν ο πρώτος διδάξας.
«Οταν Ξέσπασε η Βία» του Τζον Μπούρμαν
Ο κάθε ένας είχε το δικό του προσωπικό σκηνοθετικό στιλ, όλοι όμως παρουσίαζαν κυριολεκτικά ή συμβολικά την ήττα του ανθρώπου απέναντι σε ένα στημένο παιχνίδι. Ακόμα κι «Ο Νονός» δεν μιλάει για την ιταλοαμερικανική μαφία (μόνο). Ούτε τα «Σαγόνια του Καρχαρία» για σαρκοβόρα θηλαστικά. Ούτε η «Κάρι» είναι η ιστορία μίας κοπέλας που ήθελε να πάει στο χορό. Το σινεμά δεν αποστρέφει το βλέμμα του από την πληγή, αλλά ζουμάρει σε αυτήν. Δεν δείχνει την έξοδο κινδύνου, αλλά δίνει τροφή στο θεατή για δουλειά στο σπίτι.
Αυτό ήταν το New Hollywood και χωρίς αυτό δε θα είχαμε την μετέπειτα εξέλιξη του american indie genre, αλλά και μία σπουδαία κινηματογραφική παρακαταθήκη - μερικούς από τους πιο σπουδαίους auteurs της ιστορίας και κάποια διάσημα αριστουργήματα τους που παραμένουν κάτι παραπάνω από κλασικά. Παραμένουν επίκαιρα και αθάνατα.
«Ο Καουμπόι του Μεσονυχτίου» του Τζον Σλέσιντζερ
Φέτος, οι Νύχτες Πρεμιέρας 2022 συγκέντρωσαν μερικά από τα σπουδαιότερα δείγματα του «New Hollywood» και τα παρουσιάζουν καθημερινά στο φετινό φεστιβάλ σ' ένα παράλληλο αφιέρωμα. Και ποιος δε θέλει να δει αυτά τα διαμάντια σε μεγάλη οθόνη (και αρκετά από αυτά σε 4Κ κόπιες;)
Από τον «Καουμπόι του Μεσονυχτίου» μέχρι το «Chinatown», από το «Πέντε Εύκολα Κομμάτια» μέχρι το «Οταν Ξέσπασε η Βία» κι από τον «Ταξιτζή», μέχρι τον «Νονό» διαβάστε αναλυτικά το πρόγραμμα του αφιερώματος New Hollywood και αναζητήστε στο ωρολόγιο τις μέρες και τις ώρες των προβολών.
Διαβάστε κι αυτό: 28 ταινίες που δεν πρέπει να χάσετε στις 28ες Νύχτες Πρεμιέρας
