Το Animasyros 2022 μάς έχει συναρπάσει. Εκτός από τα πολύ δυνατά διαγωνιστικά τμήματα (πριν χρόνια το υλικό που συγκεντρωνόταν σου επέτρεπε το Top 10 του Flix, που έγινε παράδοση - φέτος, θα δυσκολευτούμε πολύ!) το φεστιβάλ έχει ένα πολύ ενδιαφέρον κομμάτι της Αγοράς, όπου εκεί συζητιέται το μέλλον του animation, κλείνονται συνεργασίες, προτείνονται δρόμοι υποστήριξης.
Χθες, Παρασκευή 23 Σεπτεμβρίου, τέταρτη μέρα του φεστιβάλ, το δίδυμο της μεγάλης περσινής επιτυχίας, ο Αρης Καπλανίδης και ο Ηλίας Ρουμελιώτης (Απ' το Μπαλκόνι), μία από τις πιο αγαπημένες ταινίες του Flix για το 2021, άνοιξαν τα χαρτιά τους για το επόμενο πρότζεκτ.
Παρουσίασαν στην Αγορά, στο Πνευματικό Κέντρο της Ερμούπολης, το «Women of '22», το οποίο είναι ένα work in progress 80 λεπτών animation docymentary και πραγματεύεται τη Μικρασιατική Καταστροφή - αλλά με έναν συναρπαστικό τρόπο.
To Flix, αμέσως μετά την παρουσίαση, μίλησε στους δημιουργούς και έμαθε τα πάντα για μια ταινία, που πραγματικά ανυπομονεί να δει.
Διαβάστε περισσότερα: Animasyros 2022: Οι συντελεστές του οσκαρικού «Flee» συζητούν με το Flix
photo credit: Αλέξανδρος Πετράκης
Πώς προέκυψε η ιδέα, γιατί θέλατε να κάνετε κάτι τόσο ιδιαίτερο, μετά την επιτυχία του «Απ’ το Μπαλκόνι»;
Η ιδέα είχε προκύψει πριν «Απ’ το Μπαλκόνι». Την είχαμε μάλιστα πει στην παραγωγό μας, την Ιωάννα Σουλτάνη, και μάς είχε πει «τέλεια, πάμε». Η έμπνευση είναι η γειτονιά μας και πάλι. Μεγαλώσαμε στη Νέα Φιλαδέλφεια, μία συνοικία προσφυγική. Όλοι έχουμε γιαγιάδες, παππούδες, θείους, θείες, γείτονες που είναι απόγονοι. Εμάς δεν μάς ενδιαφέρει αποκλειστικά το «τότε». Μάς ενδιαφέρει να βρούμε τη ρίζα του «τώρα». Οι σημερινές συμπεριφορές, ο τρόπος που μιλάει ο κόσμος, ο αέρας, η καλή ή η κακή νοοτροπία, έχει μια κοινή ρίζα - την μικρασία. Για αυτό πήγαμε πίσω κι αποφασίσαμε να το ψάξουμε. Όταν είδαμε ότι υπάρχουν συγκεντρωμένες κάπου οι μαρτυρίες προσφύγων, θέλαμε να ακούσουμε τις φωνές των παππούδων μας, των γιαγιάδων μας…
Που βρέθηκαν οι μαρτυρίες αυτών των γυναικών και εσείς πόσες χρησιμοποιείτε στην ταινία;
Το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών κυκλοφόρησε μία έκδοση με τον τίτλο «Εξοδος». Διαβάσαμε δύο τόμους με μαρτυρίες προσφύγων, όχι μόνο από τη Σμύρνη, αλλά κι από περιοχές και πιο βαθιά στη Μικρασία. Χρονικά, καταμαρτυρούν γεγονότα λίγο πριν την καταστροφή, πώς ζούσαν (πχ υπάρχει μία ιστορία ότι Τούρκοι και Έλληνες έκαναν κοινές παρελάσεις) όσο σιγόβραζε η κατάσταση, μέχρι την εγκατάσταση σε πρώτους σταθμούς στην Ελλάδα και μετά την αποστολή τους σε διάφορες πόλεις. Στην ταινία, το που κατέληξαν οι πρόσφυγες, οι νέες συνοικίες στην Αθήνα, θα είναι στο τέλος μόνο. Και η καταστροφή της Σμύρνης θα είναι μόνο 9 λεπτά. Θεωρούμε ότι υπάρχει ένα άλλο κομμάτι, πολύ πλούσιο που δεν το ξέρουμε. Κι εκεί εστιάζουμε.
Οι γυναίκες απλώνουν την εικόνα της εποχής και σε άλλα πολύτιμα και άγνωστα πράγματα - πώς ήταν οι κοινότητες, οι νοοτροπίες. Ο τρόπος που αφηγούνται την επιβίωση τους, οι ιστορίες τους, καταμαρτυρούν και τι σήμαινε να είσαι γυναίκα εκείνη την εποχή.»
photo credit: Αλέξανδρος Πετράκης
Γιατί επιλέξατε την ιστορία να την αφηγούνται μόνο γυναίκες;
Στα χωριά από όπου ξεκίνησε ο διωγμός, τους άντρες τους πήραν πρώτους - έτσι ξεκινά και η ταινία. Τους έλεγαν οι Τούρκοι ότι τους μαζεύουν για να τους βγάλουν άδειες εργασίας και τους εξαφάνιζαν. Έτσι έμειναν γυναίκες πίσω, οι οποίες συσπειρώθηκαν. Κι αυτές τις έβαλαν σε τρένα, τις ανάγκασαν σε πορείες προς το θάνατο τους, ή τις έσπρωχναν προς τα παράλια για να τις διώξουν με βάρκες κλπ.
Επίσης, οι άντρες που διασώθηκαν, στις καταγραφές τους έλεγαν πράγματα γνωστά - ήταν συνήθως στρατιώτες, μιλούν για το τι έκανε ο Βενιζέλος, οι υπόλοιποι πολιτικοί, οι στρατιωτικοί. Οι γυναίκες απλώνουν την εικόνα της εποχής και σε άλλα πολύτιμα και άγνωστα πράγματα - πώς ήταν οι κοινότητες, οι νοοτροπίες. Ο τρόπος που αφηγούνται την επιβίωση τους, οι ιστορίες τους, καταμαρτυρούν και τι σήμαινε να είσαι γυναίκα εκείνη την εποχή. Τολμάμε να πούμε ότι συνδέονται άμεσα με το σήμερα και με το αφήγημα του #metoo. Και το μαγικό ήταν ότι ήταν κοινές - είτε αυτές οι γυναίκες ερχόντουσαν από ένα μικρό χωριό, είτε από τη Σμύρνη. Υπήρχε μια κοινή ματιά. Οπότε αποφασίσαμε να βγάλουμε τους άντρες από την εξίσωση και να πάμε μόνο με τις γυναίκες.
Μιλήσατε και στην παρουσίαση για αυτό το «κάτι κοινό» που είχαν οι ιστορίες των γυναικών. Κάτι που σας έκανε να πιστεύετε ότι «ήταν έτοιμες να αντιμετωπίσουν αυτή την καταστροφή». Τι εννοούσατε; Ψυχολογικά; Και πώς συνδέονται αυτές οι ιστορίες με το #metoo
Ναι. Ο τρόπος που είχαν σφυρηλατηθεί αυτές οι γυναίκες μεγαλώνοντας. Δεν ήταν μόνο δυνατές. Είχαν διαύγεια, προνοητικότητα. Το πρώτο πράγμα που αφηγούνται στην αρχή ήταν το πώς άρχισε να κόβεται σιγά σιγά η πληροφόρηση. Πώς τους έκοψαν τις εφημερίδες. Όμως εκείνες ήθελαν να μάθουν. Καταλάβαιναν ότι κάτι έρχεται. Επινόησαν κόλπα: να παραγγέλνουν παπούτσια από τη Σμύρνη, γιατί τα παπούτσια τα γέμιζαν με εφημερίδες και έτσι μάθαιναν τι γίνεται. Αυτή η διαύγεια είναι κάτι που μπορούμε να διδαχτούμε σήμερα. Κάτι ακόμα που είναι μεγάλο μάθημα είναι το πώς ενώθηκαν σαν κοινότητα - αλλιώς δε θα είχαν επιβιώσει.
Κι όσο για το κοινό αφήγημα με το #metoo, πέρα από τους βιασμούς και τις κακοποιήσεις, ήταν αυτή η λαχτάρα να πουν την ιστορία τους. Το λένε κιόλας: θέλουμε να ακουστεί η φωνή μας, να μάθει ο κόσμος τι περάσαμε εμείς στην καταστροφή. Και δεν το εννοούσαν από φιλοδοξία να γίνουν γνωστές. Ήθελαν να μάθουν τα παιδιά και τα εγγόνια τους. Πάντως η αγωνία τους είχε να κάνει με τις επόμενες γενιές. Ίσως πίστευαν ότι, έστω και 100 χρόνια μετά, θα ήμασταν ώριμοι αρκετά να μπορούμε να δούμε αντιστοιχίες με το σήμερα. Κι αυτό μάς άρεσε πολύ. Αν καταφέρουμε να βγάλουμε την ταινία όπως την σκεφτόμαστε, θα είναι μια ταινία που θα μιλάει περισσότερο για το σήμερα.
Το ότι η ταινία αποφασίσαμε να είναι ντοκιμαντέρ, μάς φέρνει και προ των ευθυνών μας: δεσμευόμαστε να μην χρησιμοποιήσουμε τίποτα παραπάνω από τις φωνές αυτών των γυναικών.»
photo credit: Αλέξανδρος Πετράκης
Πόσες γυναίκες χρησιμοποιείτε στο σενάριο της ταινίας;
Μέχρι στιγμής 20 γυναίκες, 20 μαρτυρίες από 8 μέχρι 30 χρονών. Ομως επειδή συνεργαζόμαστε στενά με το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, και μάς έχουν δώσει πρόσβαση και σε ανέκδοτο υλικό, μπορεί στο τέλος οι γυναίκες να είναι περισσότερες. Έχουμε δύο πρωταγωνίστριες - την Μαριάνθη, η οποία ήταν μέρος μιας πορείας 700 χιλιομέτρων που ανάγκασαν τις γυναίκες να κάνουν προς το θάνατο τους και σώθηκε… θα δείτε πώς. Και την Σύλβια, η οποία κρύφτηκε και παρακολουθούσε τι συνέβαινε μέσα από μια χαραμάδα.
Όταν κάποιος κάνει «documentary animation» έχει ένα μεγαλύτερο άγχος ρεαλισμού γιατί μιλάει για πραγματικούς ανθρώπους; Υπάρχει η πρόκληση να ξεφύγει κανείς με το σκίτσο και να δώσει τη δική του ματιά. Σας ενδιαφέρει να διασφαλίσετε την αλήθεια των καταγραφών;»
Ναι, πλησιάζουμε το υλικό με μεγάλο σεβασμό. Και ξέρετε κάτι; Οι μαρτυρίες των γυναικών είναι τόσο ζωντανές που δεν χρειάζονται καμία παρέμβαση για να βγάλουν δραματουργία. Και το γεγονός ότι οι ιστορικοί τις κατέγραψαν ακριβώς, ως πρακτικά των συνεντεύξεων, διατηρώντας τα λάθη, τους πλεονασμούς, τις ντοπιολαλιές είναι ένας θησαυρός, πραγματικά. Δεν χρειάζεται κανείς τίποτα παραπάνω. Την ταινία την κουβαλούν οι μαρτυρίες. Και το ότι η ταινία αποφασίσαμε να είναι ντοκιμαντέρ, μάς φέρνει και προ των ευθυνών μας: δεσμευόμαστε να μην χρησιμοποιήσουμε τίποτα παραπάνω από τις φωνές αυτών των γυναικών.
Για να είμαστε όμως καλυμμένοι, θα έχουμε επιτηρητές του σεναρίου μας μία ομάδα ιστορικών. Οι οποίοι θα μάς βοηθήσουν και σε πολλές λεπτομέρειες της εποχής - τη σωστή ενδυματολογία, έκφραση, αρχιτεκτονική.
Στο Animasyros ήρθαμε, πέραν του ότι θεωρούμε τα παιδιά που το οργανώνουν υπέροχα, γιατί είναι ένα εξαιρετικό φεστιβάλ, διεθνές και έγκυρο. Συγκεντρώνει ανθρώπους του animation από όλο τον κόσμο και μέσα από την Αγορά του επιθούμε να διαφημίσουμε το πρότζεκτ ώστε να εξασφαλίσουμε μελλοντική διανομή...»
photo credit: Αλέξανδρος Πετράκης
Αυτό σεναριακά, αλλά και ως προς το animation; Την απεικόνιση των ιστοριών;
Και το animation, τα είδη που θα χρησιμοποιήσουμε, ο τόνος, το ύφος, και πάλι πατά πάνω στις αφηγήσεις. Για παράδειγμα, η ιστορία της Μαριάνθης, αυτή η Οδύσσεια των 700 χιλιομέτρων θα είναι σινεμασκόπ, επική - ζεστά χρώματα, ανοιχτά πλάνα. Η ιστορία της Σύλβιας, που κρύβεται, θα είναι σαν low budget film, σκοτεινή, κλειστοφοβική, όπως και η ίδια η εμπειρία της. Την καταστροφή στη Σμύρνη θα τη δείξουμε σε 9 λεπτά με εξπρεσιονιστικούς πίνακες που έχουν ανατεθεί σε Κύπριους ζωγράφους - κι από εκεί θα πηγάζει όλο το τρομακτικό και το γκροτέσκο.
Ακόμα και η προσπάθεια διατήρησης ρεαλισμού πάντως γεννά σκηνοθετικές ιδέες. Για παράδειγμα, μία γυναίκα μιλάει για το χωριό της - ένα χωριό που δεν υπάρχει πια. Ούτε τα χαλάσματα καν. Ούτε μια απεικόνιση του. Μόνο ένα σκίτσο της κεντρικής πλατείας. Αυτό θα χρησιμοποιήσουμε. Κι όταν μιλάει για άλλα πράγματα το κάδρο θα μένει λευκό. Έχει κι αυτό μια μεγάλη συμβολική δύναμη.
Ακόμα και το σάουντρακ, ο σχεδιασμός του ήχου που μάς ήταν πολύ σημαντικός και στο «Απ’ το Μπαλκόνι» δε θα έχει συναισθηματικά βιολιά. Δεν τα χρειαζόμαστε. Θα έχουμε πειραματικούς ήχους, ένα σάουντρακ που συνδέεται περισσότερο με τις γυναίκες της ηλεκτρονικής μουσικής του 40 (επίσης δεν έχει πει κανείς τίποτα για αυτές) με βάση τις μνήμες τους από τον πόλεμο: σειρήνες, φωτιές, μηχανές πλοίων που τρέχουν. Στο τέλος μόνο θα καταλήγει σε κάτι μικρασιάτικο που έχουμε στο μυαλό μας.
Περιμένουμε το Κέντρο. Αν το ΕΚΚ μπει, η ταινία θα γίνει και είμαστε έτοιμοι να ξεκινήσουμε.»
photo credit: Αλέξανδρος Πετράκης
Το «Απ’ το Μπαλκόνι», παρόλο που κατέληγε βαθιά συγκινητικό, είχε κωμικά στοιχεία - μία ελαφρότητα στον τόνο. Εδώ ασχολείστε με κάτι τραγικό. Σας τρόμαξε η αλλαγή ύφους;
Οχι, γιατί και οι ίδιες οι μαρτυρίες, είναι τόσο ανθρώπινες, τόσο αφιλτράριστα ωμές, που συχνά σε ξαφνιάζουν - δεν μιλούν συνεχώς για τα τραγικά. Αυτό είναι που μάς άρεσε. Αν εμείς καθόμασταν, μετά την έρευνα μας, να γράψουμε ένα σενάριο, σίγουρα θα το γράφαμε βαριά, δραματικά - το φίλτρο μας θα ήταν η τραγική ιστορία επιβίωσης. Εκείνες όμως μάς αφηγούνται τα βιώματα τους με έναν τρόπο τόσο αληθινό, που χωράει και κωμικές νότες - πχ όταν έσπαγαν σε κομμάτια τις εικόνες για να τις κρύψουν και να τις πάρουν μαζί τους κι ένα ιερέας είχε κρατήσει τα τιμαλφή της εκκλησίας και δεν τα έδινε. Η ανθρώπινη κατάσταση παράγει κι ένα χιούμορ, που αν γράφαμε εμείς το σενάριο δε θα το τολμούσαμε. Θα το δείτε.
Η ενασχόληση πάντα με κάτι που αγγίζει τις ελληνοτουρκικές σχέσεις έχει ένα ρίσκο: ή να φανατίσει υπέρ της πατρίδας, ή να κατηγορηθεί ότι δεν είναι αρκετά πατριωτική…
Και πάλι: εμείς πατάμε πάνω στην αλήθεια των μαρτυριών. Αυτές τις φωνές ακούμε και μάς χαράζουν πορεία. Κι αυτές οι φωνές λένε πολλές αλήθειες και για τις δύο πλευρές. Αυτό που κάναμε στην αρχή ήταν να αφαιρέσουμε όλες τις αναφορές σε φυλές. Και να διαβάσουμε το αφήγημα έτσι. Ώστε να μην επηρεαστεί η ιστορία ακόμα και από δικά μας στερεότυπα που κουβαλάμε. Μετά τα ξαναπροσθέσαμε και η εικόνα ήταν διαυγέστερη. Δεν έχουμε κανέναν σκοπό να φανατίσουμε τους Έλληνες πατριώτες, ούτε όμως έχουμε κανένα σκοπό να κρύψουμε το σχέδιο εξόντωσης των Τούρκων. Εμείς ακολουθούμε τις μαρτυρίες, εξετάζουμε χαρακτήρες και ανθρώπινες ιστορίες που ξεπερνάνε τις φυλές και κοιτάζουν την μεγάλη εικόνα. Κάτι που μπορεί να μάς πει πολλά και για το σήμερα. Αυτό θέλουμε.
Γιατί παρουσιάζετε το πρότζεκτ σας στο Animasyros 2022; Ψάχνετε ακόμα χρηματοδότηση; Ποιοι έχουν μπει συμπαραγωγοί μέχρι στιγμής; Είστε έτοιμοι να ξεκινήσετε - γιατί, όπως είπατε, θα είναι μία ταινία που θα σας πάρει 3 χρόνια υλοποίησης.
Η ταινία έχει τη στήριξη της ΕΡΤ, όπως επίσης είναι συμπαραγωγή με το Υπουργείο Πολιτισμού της Κύπρου - για αυτό και η ανάθεση των πινάκων της καταστροφής της Σμύρνης σε Κύπριους εξαιρετικούς ζωγράφους. Το κομμάτι της προπαραγωγής επίσης πάτησε σε χρήματα που κερδίσαμε από το Ίδρυμα Ωνάσση, το development fund που πήραμε. Περιμένουμε όμως το Κέντρο. Αν το ΕΚΚ μπει, η ταινία θα γίνει και είμαστε έτοιμοι να ξεκινήσουμε. Στο Animasyros ήρθαμε, πέραν του ότι θεωρούμε τα παιδιά που το οργανώνουν υπέροχα, γιατί είναι ένα εξαιρετικό φεστιβάλ, διεθνές και έγκυρο. Συγκεντρώνει ανθρώπους του animation από όλο τον κόσμο και μέσα από την Αγορά του επιθούμε να διαφημίσουμε το πρότζεκτ ώστε να εξασφαλίσουμε μελλοντική διανομή.
Διαβάστε περισσότερα: Ο Αρης Καπλανίδης και ο Ηλίας Ρουμελιώτης ήρθαν «Από το Μπαλκόνι» για να μείνουν
