Το 27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης διεξάγεται φέτος από τις 6 μέχρι και τις 16 Μαρτίου. Το Flix βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη και σας μεταφέρει όλα όσα συμβαίνουν μέσα κι έξω από τις αίθουσες.
Αποστολή στη Θεσσαλονίκη: Λήδα Γαλανού, Βένα Γεωργακοπούλου, Ρόμπυ Εκσιέλ, Μανώλης Κρανάκης, Πόλυ Λυκούργου
Ο Γιάννης Παλαβός είναι ένας από τους τρεις επιμελητές του μεγάλου αφιερώματος του 27ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, «Γεωγραφία του Βλέμματος: Εκτός Σχεδίου Ελλάδα (1950-2000)»: Δεκαεννέα ελληνικές ταινίες τεκμηρίωσης, εστιασμένες σε έναν συνήθως αθέατο ελληνικό τόπο, μερικές με μεγάλες υπογραφές, οι περισσότερες σπάνιες και «ξεχασμένες». Χρησιμοποιούσε συχνά στις προβολές που προλόγιζε, μια υπέροχη φράση του μεγάλου Σωτήρη Δημητρίου. «Βρήκαμε ένα κουμπί και φτιάξαμε ένα φόρεμα».
Το «κουμπί» ήταν το χαμένο για πολλά χρόνια ντοκιμαντέρ «Καστοριά» (1969) του Τάκη Κανελλόπουλου, που όταν το επίμονο Φεστιβάλ κατάφερε τελικά να το ανακαλύψει, αποφάσισε, φυσικά, να το προβάλλει μαζί με τα δυο άλλα της άτυπης «Μακεδονικής Τριλογίας» του αγαπημένου Θεσσαλονικιού σκηνοθέτη, «Θάσος» και «Μακεδονικός Γάμος». Το «φόρεμα» είναι το ίδιο το αφιέρωμα, οι ταινίες με τις οποίες, μετά από πολλή σκέψη και ψάξιμο, αποφάσισαν να πλαισιώσουν την «Καστοριά». Κι αν η φράση αυτή θεωρήθηκε από αρκετούς (και από μένα) ολίγον… υποτιμητική για τη σπουδαία παρέα του Κανελλόπουλου (Βούλγαρης, Βρεττάκος, Χατζόπουλος, Μανθούλης, Ρούσσος Κούνδουρος, Σφήκας-Τορνές, Λαμπρινός, Μανιάτης-Τσεμπερόπουλος, Κουτσιαμπασάκος, Ευστρατιάδης, Βούπουρας κ.ά), τελικά, απ’ ό,τι φάνηκε στη διάρκεια του φεστιβάλ που ολοκληρώνεται σήμερα, το «φόρεμα», και πέραν του «κουμπιού», εκτιμήθηκε κι αυτό πάρα πολύ από τους θεατές.
Μακεδονικός Γάμος του Τάκη Κανελλόπουλου
Η αίθουσα Παύλος Ζάννας που φιλοξενούσε καθημερινά το αφιέρωμα, γέμιζε. Πολλές φορές ασφυκτικά. Η προβολή της «Καστοριάς» αλλά και η πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση που την συνόδευσε, έκαναν μέγα ντόρο. Σιγά-σιγά, όμως, κάποια άλλα ντοκιμαντέρ απείλησαν να της κλέψουν την παράσταση. Δεν είχαν, βέβαια, την ποιητική ιδιορρυθμία και μοναδικότητα του Κανελλόπουλου, που «κατέφτασε» στην Καστοριά πάνω σε άλογο ψάχνοντας μια νύμφη. Είχαν, όμως, σκύψει με προσοχή και οξεία κινηματογραφική ματιά πάνω σε μικρούς, μακρινούς, γεμάτους προβλήματα τόπους της ελληνικής γης για να βρουν την ψυχή και τα προβλήματα των ανθρώπων τους.
Διαβάστε εδώ περισσότερα για την προβολή της «Καστοριάς» του Τάκη Κανελλόπουλου
Μιλήσαμε με τους τρεις επιμελητές του αφιερώματος, την επικεφαλής του ελληνικού προγράμματος του φεστιβάλ, Ελένη Ανδρουτσοπούλου, τον κριτικό κινηματογράφου Μανώλη Κρανάκη και τον συνεργάτη του διεθνούς προγράμματος Γιάννη Παλαβό. Για να μας βοηθήσουν να κάνουμε το κλείσιμο, τον απολογισμό του αφιερώματος «Γεωγραφία του Βλέμματος», αδιαμφισβήτητο highlight της διοργάνωσης.
Γάζωρος Σερρών του Τάκη Χατζόπουλου
Ελένη Ανδρουτσοπούλου
Μετά την τεράστια απήχηση που είχε σε νέους ανθρώπους το αφιέρωμα στον Τάκη Κανελλόπουλο, που οργανώσαμε τον Νοέμβριο του 2023, συνειδητοποιήσαμε ότι υπήρχε χώρος και περιθώριο να απλωθούμε κι άλλο στο κινηματογραφικό μας παρελθόν, η σημασία του για το μέλλον είναι δεδομένη. Θα μπορούσαμε να αρκεστούμε στην «Καστοριά» από μόνη της ή έστω με ολόκληρη τη «Μακεδονική Τριλογία» του Κανελλόπουλου. Και οι τρεις επιμελητές, όμως, αναρωτηθήκαμε πόσα και ποια παλιότερα σημαντικά ντοκιμαντέρ αφορούσαν κι αυτά ελληνικές πόλεις και αρχίσαμε μια μεγάλη και δύσκολη έρευνα. Ο κατάλογος μας εξέπληξε, ήταν τεράστιο το υλικό και ανάμεσά του ογκόλιθοι του ελληνικού σινεμά. Αποφασίσαμε, λοιπόν, να κάνουμε στο φεστιβάλ το αφιέρωμα «Γεωγραφία του Βλέμματος», ένα οδοιπορικό στην Ελλάδα, που συγχρόνως θα ήταν και μια πορεία στο ελληνικό ντοκιμαντέρ από το τέλος της δεκαετίας του ’50 έως τις αρχές του 2000.
Εμένα δεν με εξέπληξε που οι θεατές ήταν συνήθως πολύ νέοι άνθρωποι (σινεφίλ αλλά και σπουδαστές κινηματογράφου), αισθάνομαι ότι το παλιό και το σπάνιο έχει επανέλθει ως μόδα και ανάγκη. Βοήθησε και το ότι το αφιέρωμα είχε τη δική του ζώνη, κάθε απόγευμα στον Παύλο Ζάννα. Βλέπαμε και ξαναβλέπαμε τα ίδια πρόσωπα να έρχονται, ήταν μια επιβεβαίωση ότι κάποιο νεύρο χτυπήσαμε.
Δεν με εξέπληξε που οι θεατές ήταν συνήθως πολύ νέοι άνθρωποι (σινεφίλ αλλά και σπουδαστές κινηματογράφου), αισθάνομαι ότι το παλιό και το σπάνιο έχει επανέλθει ως μόδα και ανάγκη.»
Ναι, μαζί με τους θεατές έκανα κι εγώ τις ευχάριστες ανακαλύψεις μου στο αφιέρωμα. Βρήκα αριστούργημα την ταινία του Κώστα Βρεττάκου, «Το στρώμα της καταστροφής», γυρισμένη το 1980 στο χωριό Βελούχοβο, στην ορεινή Φωκίδα, που μαζί με μια αρχαία πόλη, εξαφανίζονται στα νερά για να κατασκευαστεί το φράγμα του Μόρνου. Θαύμασα τις «Πρέσπες» (1966) και τον «Γάζωρο Σερρών» (1974) του Τάκη Χατζόπουλου, που τόσο μεγάλο έργο αφησε πίσω του στο «Παρασκήνιο» μαζί με τον Λάκη Παπαστάθη.
Το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης παραμένει, καλώς ή κακώς, ακόμα η βασική πλατφόρμα προβολής των ελληνικών ντοκιμαντέρ. Πιστεύοντας ότι η διάδραση των νέων δημιουργών με το παρελθόν είναι απαραίτητη, έχω στόχο να συνεχίσουμε με ανάλογα αφιερώματα. Και θα 'θελα να τα καταφέρουμε να φέρουμε τη «Γεωγραφία του Βλέμματος» σχετικά σύντομα και στην Αθήνα.
Εν Μυτιλήνη του Μάνου Ευστρατιάδη
Μανώλης Κρανάκης
Η δημιουργία ενός πυρήνα θεατών κάθε ηλικίας και διαφορετικών αφετηριών και αναφορών, που επέστρεφε ξανά και ξανά καθημερινά για να ανακαλύψει κι άλλες ταινίες και να ακούσει ολόκληρη την «ιστορία» που θελήσαμε να διηγηθούμε με αυτό το αφιέρωμα, ήταν ανεκτίμητη. Είναι πλέον αυταπόδεικτο πως όταν παρουσιάζονται παλιότερες ταινίες μέσα σε ένα συγκεκριμένο επιμελητικό πλαίσιο, που μπορεί να τις φέρει να συνομιλούν με το σήμερα, το κοινό αναγνωρίζει αμέσως πως αυτό είναι κάτι που οφείλει να τον ενδιαφέρει.
Οι πιο νέοι νομίζω ήταν δυό φανατικοί θεατές 19 ετών, ο ένας από τη σχολή κινηματογράφου εδώ στη Θεσσαλονίκη, και ο άλλος από την πληροφορική. Οι νεότεροι θεατές ένιωσαν να ανακαλύπτουν τόπους (κυριολεκτικούς και μεταφορικούς) που δεν γνώριζαν ότι υπήρχαν. Οι μεγαλύτεροι θεατές θυμούνταν τους μικρούς τόπους, όπως τους έβλεπαν στην οθόνη, ακόμη και σε ταινίες του '60, γνωρίζοντας καλά τη μεταφορική τους σημασία. Μια σημαντική γέφυρα ανάμεσα στις γενιές.
Υπήρξαν ταινίες που θέλαμε να δούμε και να συμπεριλάβουμε στο αφιέρωμα, που δεν βρέθηκαν. Κι εδώ ανοίγει, φυσικά, το τεράστιο ζήτημα της διάσωσης και συντήρησης της κινηματογραφικής κληρονομιάς. Μοιάζει κι αυτή με τον μικρό τόπο: όλοι τον αγαπούν, όλοι όμως τον παραμελούν.»
Χωρίς την «Καστοριά» το αφιέρωμα αυτό δεν θα γινόταν ποτέ. Ηταν η αφορμή αλλά και η κύρια έμπνευση. Και όλοι ξέρουμε πως η αφετηρία για κάτι είναι αυτή που ορίζει όλη τη διαδρομή. Η «ανακάλυψή» της στέκει σημαντικότερη από την ίδια της την κινηματογραφική αξία, κυρίως γιατί, χωρίς να το γνωρίζουμε, η έννοια της αναζήτησης/ανακάλυψης υπήρξε κυρίαρχη και κατά την επιλογή των ταινιών, που πλαισίωσαν την «Καστοριά». Κατά τη γνώμη μου η «Καστοριά» είναι καλύτερη ταινία από τη «Θάσο» και μαζί με τον «Μακεδονικό Γάμο» στέκει ως ένα κομμάτι τεκμηρίωσης τολμηρό και ελεύθερο, πολύ περισσότερο από πολλούς επιτηδευμένους πειραματισμούς που ακολούθησε το ελληνικό ντοκιμαντέρ στις επόμενες δεκατίες του.
Ο Χορός των Αλόγων του Χρήστου Βούπουρα
Οι ταινίες που προσωπικά επιλέγω είναι αυτές που είδαμε για πρώτη φορά με αφορμή το αφιέρωμα. Οι κανελλοπουλικές «Πρέσπες» και ο «Γάζωρος Σερρών» του Τάκη Χατζόπουλου - δυο ταινίες που συστήνουν σχεδόν από την αρχή έναν σπουδαίο κινηματογραφικο δημιουργό. Η μελαγχολική καθαρτική βροχή στο φινάλε του «Ενα Ντοκιμαντέρ» του Νίκου Κουτελιδάκη. Η ειρωνία στο βλέμμα του Μάνου Ευστρατιάδη στο «Εν Μυτιλήνη». Η βία να γίνεται ένα με την τρυφερότητα στον «Χορό των Αλόγων» του Χρήστου Βούπουρα. Το «rave party», που στήνει ο Ρούσσος Κούνδουρος στο «Αλουμίνιον της Ελλάδος», δίνοντας το στίγμα της αλαγής μιας ολόκληρης χώρας χωρίς λόγια.
Η ερευνα που ξεκίνησε γι’ αυτό το αφιέρωμα ήταν και συνεχίζει να είναι ένα work in progress. Υπήρξαν ταινίες που θέλαμε να δούμε και να συμπεριλάβουμε στο αφιέρωμα, που δεν βρέθηκαν. Κι εδώ ανοίγει, φυσικά, το τεράστιο ζήτημα της διάσωσης και συντήρησης της κινηματογραφικής κληρονομιάς. Μοιάζει κι αυτή με τον μικρό τόπο: όλοι τον αγαπούν, όλοι όμως τον παραμελούν.
Μέγαρα των Σάκη Μανιάτη και Γιώργου Τσεμπερόπουλου
Γιάννης Παλαβός
Περιμέναμε, φυσικά, ότι θα έρχονταν στο αφιέρωμα μεγάλης ηλικίας θεατές. Η νέα γενιά, όμως, που ψάχνει και ψάχνεται και έτρεξε στον Παύλο Ζάννα, ήταν κάτι πολύ ελπιδοφόρο. Νέοι άνθρωποι, που ήθελαν να δουν για πρώτη φορά ή και να ξαναδούν, ίσως, ιστορικά ντοκιμαντέρ, με θέματα που τους ενδιαφέρουν: την ελληνικότητα έξω από την επίσημη αφήγηση, την αθέατη Ελλάδα στη διαχρονία της. Και, φυσικά, υπήρχαν πολλοί νέοι από πανεπιστημιακές κινηματογραφικές σχολές, που θέλουν να μάθουν την κινηματογραφική μας ιστορία και να δουν πώς ένας μικρός τόπος μπορεί να φιλτραριστεί μέσα από τη μοναδική ματιά ενός δημιουργού.
Μια θεατής μου μίλαγε με ενθουσιασμό για το συγκλονιστικό "Στρώμα της Καταστροφής" του Κώστα Βρεττάκου, το είχε ζήσει σαν θρίλερ! Οσο το νερό για την κατασκευή του φράγματος του Μόρνου ανέβαινε κι εξαφάνιζε ένα χωριό και μια αρχαία πόλη, ένοιωθες την πάλη ανάμεσα στη μνήμη και τη λήθη. Μια αγωνία σημερινή και οικουμενική.»
Είδαμε ταινίες που δε γερνάνε, που είναι η ζώσα παράδοσή μας, όσο κι αν το ύφος του χρόνου που γυρίστηκαν συνυπάρχει στη γραφή τους. Ανακάλυψα και αγάπησα ταινίες, όπως το «Αλουμίνιον της Ελλάδος» του Ρούσσου Κούνδουρου (1965), αλλά και τον «Χορό των Αλόγων» του Χρήστου Βούπουρα (2001). Και φυσικά το συγκλονιστικό «Στρώμα της Καταστροφής» του Κώστα Βρεττάκου (1980). Μια γαλλορωσίδα θεατής, μου μίλαγε με ενθουσιασμό για αυτό το ντοκιμαντέρ, το είχε ζήσει σαν θρίλερ! Οσο το νερό για την κατασκευή του φράγματος του Μόρνου ανέβαινε και εξαφάνιζε ένα χωριό και μια αρχαία πόλη, ένοιωθες την πάλη ανάμεσα στη μνήμη και τη λήθη. Μια αγωνία σημερινή και οικουμενική.
Αλουμίνιον της Ελλάδος του Ρούσσου Κούνδουρου
Υπήρξαν ταινίες που θέλαμε και δεν βρήκαμε. Ψάξαμε παντού, Ταινιοθήκη, Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο, ΕΡΤ, ΕΚΚ, ακόμα και… YouTube. Καταλάβαμε ότι η κατάσταση των κινηματογραφικών μας αρχείων δεν είναι η επιθυμητή, χάνονται ταινίες κάθε μέρα και κανείς δεν κάνει μια ολοκληρωμένη προσπάθεια και πολιτική διάσωσης. Δεν είναι εύκολο, αλλά θα κάνουμε το παν να κατεβεί η «Γεωγραφία του Βλέμματος» και στην Αθήνα, ελπίζοντας ότι σε μιa πόλη με τόσες εκδηλώσεις θα έχει την ίδια επιτυχία με τη Θεσσαλονίκη.
To 27o Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης διεξάγεται φέτος από τις 6 μέχρι και τις 16 Μαρτίου. Περισσότερες πληροφορίες στο επίσημο site του Φειστιβάλ Θεσσαλονίκης και στις σελίδες του στο Facebook και το Instagram. Μάθετε τα πάντα για το TiDF27 στην ειδική ενότητα του Flix που ανανεώνεται συνεχώς.