Στις επίσημες σημειώσεις παραγωγής της ταινίας «Ενήλικοι στην Αίθουσα», ο Κώστας Γαβράς δίνει μια συνέντευξη για τη γέννηση της ταινίας, τον Γιάνη Βαρουφάκη και την ελληνική κρίση. Αντιγράφουμε από εκεί, περιμένοντας με ανυπομονησία να δούμε την ταινία που - σαφώς υπέρ του Γιάνη Βαρουφάκη, όπως θα διαβάσετε και παρακάτω - περιγράφει όλα όσα συνέβησαν μέχρι και την παραίτησή του από Υπουργός Οικονομικών μετά τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος το 2015.
Διαβάστε εδώ τη γνώμη του Flix για το «Ενήλικοι στην Αίθουσα» του Κώστα Γαβρά.
Πώς προέκυψε η ιδέα για την ταινία;
Η ιδέα επιβλήθηκε από μόνη της: ήταν τόσο προφανής όσο και απαραίτητη.
Κοιτάζοντας πίσω στην ελληνική οικονομική κρίση, τείνουμε να ξεχάσουμε πως αυτήπροκλήθηκε από τις κυβερνήσεις που είχαν κυβερνήσει τη χώρα30 χρόνια πριν από την έναρξή της το 2008. Ηταν η ανικανότητακαι ο νεποτισμός της Νέας Δημοκρατίας (το δεξιό κόμμα) και του ΠΑΣΟΚ (το Σοσιαλιστικό Κόμμα) που επέτρεψε το χρέος των 320 δισεκατομμυρίων ευρώ.
Το κολοσσιαίο χρέος της Ελλάδας είναι αδύνατο να επιστραφεί και αυτό το ήξεραν όλοι. Ωστόσο, χωρίς καμία απολύτως συστολή, η Γαλλία και η Γερμανίασυνέχισαν να πωλούν προϊόντα (αυτοκίνητα, όπλα, αμυντικά συστήματα κ.λπ.) σε μια χώρα που γνώριζαν ήταν βαθιά στο κόκκινο.
Και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επέτρεψε να συμβεί αυτό.
Το 2015, η Μισέλ Ρέι Γαβράς (η σύζυγος του Κώστα Γαβρά και παραγωγός της ταινίας) έκανε την παραγωγή μιας ταινίας στη Θεσσαλονίκη κατά τη διάρκεια του κλεισίματος των ελληνικών τραπεζών. Στις 14 Ιουλίουμου έστειλε μια συνέντευξη με τον Γιάνη Βαρουφάκη στο The New Statesmanμε μια σύντομη σημείωση: «Υπάρχει μια ταινία εδώ».
Από την αρχή της κρίσης, θα μπορούσα να πω ότι η Ελλάδα έμπαινε σε ένα μακρύ δράμα - ένα από τα πολλά που έχει γνωρίσει από την ίδρυσή της ως κράτος το 1821. Η ιδέα μιας ταινίας γεννήθηκε μόλις έμαθα τη φτώχεια και την αδυναμία στην οποία ένα μεγάλο μέρος των Ελλήνων είχε παγιδευτεί. Οι Ελληνες ήταν παγιδευμένοι.
Αλλά για να φτιάξετε μια ταινία χρειάζεστε μια ιστορία, ένα σενάριο.
Ναι. Αλλά για τι; Για τους παγιδευμένους ανθρώπους ή για την ίδια την παγίδα; Αρχίσαμε να συγκεντρώνουμε όλες τις πληροφορίες που μπορούσαμε - στα γαλλικάκαι αγγλικά και ελληνικά - για την Ελληνική Κρίση. Ηταν καλές αναλύσεις, αλλά γεμάτες με αντιφάσεις, δισταγμούς, βίαιες επιθέσεις και ανακρίβειες.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η βοηθητική της ομάδα, το Eurogroup, ενεπλάκησαν όλο και περισσότερο σε αυτό που έγινε μια ανοιχτή αντιπαράθεσημε την Ελλάδα. Αυτό μετατράπηκε σε άμεσο πόλεμο μετά την εκλογή τουΣΥΡΙΖΑ, με τον Αλέξη Τσίπρα Πρωθυπουργό και τον Γιάνη Βαρουφάκη ως Υπουργό Οικονομικών.Εγινε ολοένα και πιο σαφές για μένα ότι η προτεραιότητα της Επιτροπής και του Eurogroup ήταν να σώσουν τις γερμανικές και γαλλικές τράπεζες. Ο σκοπός τους δεν ήταν να βοηθήσουν τον ελληνικό λαό παρά να τον τιμωρήσουν επειδή είχαν εκλέξει αριστερούς. Κάθε ανησυχία ή τύψη για όλα όσα είχαν επιβάλλει στον ελληνικό λαό είχε τελείως εξαφανιστεί.
Η απροσδόκητη αντίσταση του Eurogroup σε προτάσεις της ελληνικής κυβέρνησης και του Υπουργού Οικονομικών δημιούργησε καταιγίδες κριτικής και χιονοστιβάδες μίσους, προφορικού και γραπτού. Εν ολίγοις, το Eurogroup αρνήθηκε να διαπραγματευτεί και διέταξε την Ελλάδα ή να υποταχθεί ή να φύγει από το Ευρώ.
Ακολούθησα αυτά τα συναρπαστικά και τρομακτικά περιστατικά. Οι συγκρούσειςκλιμακώθηκαν πέρα από την οικονομική σφαίρα. Πολιτική βία, μίσος για τους άλλους, προκαταλήψεις, ξενοφοβία, διαφθορά ιδεών - όλα αυτάφύτρωσαν και εξαπλώθηκαν. Αυτά τα γεγονότα περιέχονταν στο υλικό που είχα μαζέψει, αλλά ανακάλυψα πολύ περισσότερα: πρωταγωνιστές, θύματα,μη αναγνωρισμένους θύτες δραματικών καταστάσεων ...
Αλλά από αυτό το πλήθος της πληροφορίας, πού ήταν το σενάριο;
Μου θυμίζει την ιστορία ενός μικρού αγοριού που βλέπει ένα μεγάλο κομμάτι μάρμαρο στο εργαστήριο ενός γλύπτη. Αργότερα, όταν επιστρέφει, βλέπει τοπρόσωπο μιας όμορφης γυναίκας να διαγράφεται από το μάρμαρο. «Πώςήξερες ότι ήταν εκεί;», ρωτάει ο γλύπτης.
Ηξερα ότι υπήρχε ένα σενάριο στα αρχεία μου. Αλλά ποιο σενάριο και πώςθα εμφανιστεί;
Οπότε πότε προέκυψε το σενάριο από το πλήθος των πληροφοριών;
Το μήνυμα της Μισέλ και ένα άρθρο με οδήγησαν στον Γιάνη Βαρουφάκη.
Εχοντας διαβάσει τόσα πολλά αρνητικά πράγματα στον Τύπο, είχα ανάμεικτα συναισθήματα γι 'αυτόν. Αλλά οι προκαταλήψεις μου εξαφανίστηκαν όταν αυτόςπαραιτήθηκε από την κυβέρνηση Τσίπρα μετά το θρίαμβο του «ΟΧΙ» στο δημοψήφισμα. Η παραίτηση του Βαρουφάκη απέδειξε ότι υπάκουσε στη βούληση των ανθρώπων. Το 61% του ελληνικού λαού ψήφισε κατά της δικτατορικής απόφασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Γιατί, παρά την αρνητική ψήφο των πολιτών, το ελληνικό κοινοβούλιο θα ψήφιζε κατά συντριπτική πλειοψηφία ΝΑΙ (73%) για να υπογραφεί το μνημόνιο συμφωνίας. Ο Αλέξης Τσίπρας, επικεφαλής του συνασπισμού ριζοσπαστικών αριστερών, δέχθηκε να υποταχθεί στο «Μνημόνιο Κατανόησης» του Eurogroup, ένα πίνακα δυσνόητων νόμων για την Επιτροπή και το Eurogroup, προορισμένων να κρατήσουν για πάντα την Ελλάδα στο χρέος.
Εν ολίγοις, η βούληση του λαού είχε αγνοηθεί. Και ο Βαρουφάκης δεν το δέχτηκε.
Hθελα να συναντήσω τον Βαρουφάκη. Το καλοκαίρι του 2015, η Μισέλ και εγώ τον συναντήσαμε μαζί με τη σύζυγό του, Δανάη, στην Αίγινα. Μιλούσαμε χωρίς διακοπή ολόκληρο το Σαββατοκύριακο. Μας εξήγησε λεπτομερώς τους 5 μήνες και 12 ημέρες που ήταν στην κυβέρνηση Τσίπρα και τις διαπραγματεύσεις του με το Eurogroup.
Μου έπαιξε ηχογραφήσεις που είχε, όπως ένας πληροφοριοδότης, από τις συναντήσεις του Eurogroup στις Βρυξέλλες, στη Ρίγα - ακόμη και τη διάρκεια συζητήσεών του με τον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, τον πανίσχυρο Γερμανό Υπουργό Οικονομικών. Διάβασα και τις σημειώσεις του από διάφορες συναντήσεις, μεταξύ άλλων και με τον Αλέξη Τσίπρα.
Στο τέλος αυτής της πρώτης συνάντησης, μου είπε για το σχέδιό του να γράψει ένα βιβλίο για την εμπειρία του ως πολιτικός outsider που έγινε insider. Διατηρήσαμε επαφή και αποφασίσαμε να μου στέλνει τα κεφάλαια του βιβλίου του καθώς προχωρούσε.
Από την πλευρά μου, δούλευα σε ένα δικό μου βιβλίο - μιααυτοβιογραφία - παρακολουθώντας προσεκτικά τα γεγονότα που ξεδιπλώνονταν στην Ελλάδα. Στις 31 Οκτωβρίου 2016, έλαβα τα τρία πρώτα κεφάλαιατου βιβλίου του και μερικά ακόμη μέχρι το τέλος Δεκεμβρίου. Τελικά,τον Μάρτιο του 2017, είχα όλα τα κεφάλαια, συμπεριλαμβανομένου του προλόγου και του επίλογου.
Από τη στιγμή που συναντηθήκαμε, σκεφτόμουν τη δομή του σεναρίου. Αποφάσισα να διερευνήσω «την ίδια την παγίδα», αλλά χωρίς να παραμελήσω τους ανθρώπους που είχαν παγιδευτεί. Είχα ένα γενικό αφηγηματικό περίγραμμα, με τις συνεδριάσεις του Eurogroup στον πυρήνα του. Οσο για τους διαλόγους χρησιμοποίησα τις πρωτότυπες ηχογραφήσεις και πρακτικά από τις συναντήσεις. Ολοκλήρωσατην αυτοβιογραφία μου και άρχισα να εργάζομαι στο σενάριο.»
Δείτε έξι σκηνές από το «Ενήλικες στην Αίθουσα» του Κώστα Γαβρά
Πήρε μέρος ο Γιάνης Βαρουφακης στο σενάριο;
Ως αρχή, δεν δουλεύω με τους συγγραφείς των βιβλίων που διασκευάζω. Αλλά για αυτήν την ταινία, ρωτούσα συχνά τον Γιάνη Βαρουφάκη για τεχνικές και οικονομικές διευκρινίσεις, για να διπλοτσεκάρω και να οριστικοποιήσω συγκεκριμένες σκηνές, για να με βοηθήσει να μην χάσω το δρόμο μου μέσα σε όλο αυτό τον λαβύρινθο των οικονομικών.
Εξακολουθείτε να νιώθετε Ελληνας;
Δεν ξεχνάς ποτέ τη χώρα όπου γεννήθηκες, ειδικά όταν πρόκειται για μια χώρα σαν την Ελλάδα. Εφυγα από τη χώρα μου γιατί, τότε, το μόνο που προσέφερε στους νέους της δικής μου κοινωνικής τάξης ήταν μια ζωή υποταγής σε μια θεοκρατούμενη δημοκρατία.
Ως μετανάστη, η Γαλλία μου επέτρεψε να πραγματοποιήσω τα πιο τρελά όνειρά μου, ακόμα και να τα ξεπεράσω. Η «ελληνικότητά» μου με κυρίευσε ξανά όταν πήραν την εξουσία οι Συνταγματάρχες. Η ταινία μου, «Ζ», ήταν ο τρόπος μου να εκφράσω την αντίστασή μου. Πριν από δέκα χρόνια, η ελληνική κρίση βύθισε τη χώρα ξανά στην ίδια κατάσταση που με ανάγκασε να την εγκαταλείψω εξ αρχής. Κι αυτό, φυσικά, μ’ έκανε να θελήσω να επαναστατήσω ξανά, με το «Ενήλικες στην Αίθουσα».
Εχετε μια διεθνή καριέρα. Γιατί αποφασίσατε να γυρίσετε την ταινία στην Ελλάδα με Ελληνες;
Μα δεν γυρίσαμε μόνο στην Ελλάδα με Ελληνες. Γυρίσαμε στο Παρίσι, το Λονδίνο, τις Βρυξέλλες, τη Φρανκφούρτη, το Βερολίνο, τη Ρίγα… Γυρίσαμε τη συνδιάσκεψη του Eurogroup στην Αθήνα απλώς επειδή οι Ελληνες ηθοποιοί μας – που όλοι δουλεύουν στο θέατρο – δεν μπορούσαν να φύγουν από τη χώρα για τις δυο βδομάδες που χρειαζόμασταν για να γυρίσουμε τη σκηνή!
Υπήρχαν δυο εναλλακτικές για την παραγωγή της ταινίας. Μια οικονομικά αποδοτική: όλη στ’ αγγλικά, με σταρ να υποδύονται τον Γιάνη Βαρουφάκη και τον Αλέξη Τσίπρα. Και μια πιο δύσκολη οικονομικά: να γυρίσουμε στα αγγλικά και τα ελληνικά, χωρίς διεθνείς σταρ, καθώς κανείς ηθοποιός που είναι αποδοτικός στα ταμεία, δεν μιλά ελληνικά. Πήγαμε με τη δυσκολότερη λύση επειδή ήταν η σωστή επιλογή, καλλιτεχνικά, πολιτικά και ηθικά. Συγκεντρώσαμε το τέλειο καστ στην Ελλάδα κι ολόκληρη την Ευρώπη. Ο βασικός κανόνας μας ήταν πως κάθε σημαντικό ήρωα της ταινίας θα υποδύονταν ένας ηθοποιός της εθνικότητας του ήρωα.
Ηταν σημαντικό να έχετε ηθοποιούς που μοιάζουν με τους ήρωες που ενσαρκώνουν;
Οι «Ενήλικες στην Αίθουσα» δεν είναι μια απλή αναπαράσταση. Αλλά κάποια σωματικά χαρακτηριστικά ήταν σημαντικό να τα σεβαστούμε: την ηλικία, το ύψος, τη διάπλαση… Η ταινία είναι ένας συλλογισμός πάνω σε πραγματικά συμβάντα, εξιστορούμενα μέσω κινηματογραφικής λογικής και περιορισμών τόπου και χρόνου. Είναι η σημασία των πραγματικών συμβάντων που με ενδιαφέρει κι όχι τα ανέκδοτα.
Σ’ αυτή την ιστορία, τη μεγαλύτερη σημασία έχει η ανθρώπινη περιπέτεια: πώς αυτά τα γεγονότα επηρέασαν την κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της κοινωνίας κι όχι μόνο της ελληνικής.
Η επιλογή μου είναι προσωπική και πολιτική. Πρόκειται για μια τραγωδία. Δεν θυμάμαι ποιος το είπε, «Η Πολιτική είναι Οικονομικά, τα Οικονομικά είναι Τραγωδία». Βρέθηκα αντιμέτωπος με τραγικούς ήρωες και καταστάσεις. Ολοι έχουν δίκιο. Ή μάλλον: όλοι έχουν τους δικούς τους λόγους να πιστεύουν πως έχουν δίκιο.
Οι ιδιωτικές ζωές των ηρώων δεν είχαν θέση στην ταινία ούτε μ’ ενδιέφεραν. Σημασία έχει εκείνο που αντιπροσωπεύουν, που υπερασπίζονται. Αλλά πάνω απ’ όλα, σημασία έχει η ικανότητά τους για ενσυναίσθηση, η δύναμη της πίστης, της θέλησης και της αποφασιστικότητάς τους.
Γνωρίσατε τους Ευρωπαίους αξιωματούχους που εμπλέκονται;
Δεν επιδίωξα να γνωρίσω τους άλλους ήρωες της ιστορίας. Ολοι θα είχαν τη δική τους εκδοχή, πιθανόν αυτο-αγιογραφική. Τα γραπτά τους, συνεντεύξεις και μαγνητοσκοπήσεις ήταν αρκετά. Παρόλ’ αυτά, κάποιοι θέλησαν να με γνωρίσουν.
Ο Κλάους Ρέγκλινγκ, ο Γενικός Διευθυντής του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, ο οποίος ήρθε και μας είδε στο Παρίσι. Μου είπε ότι το βιβλίο του Βαρουφάκη είναι μεροληπτικό. Ισχυρίστηκε ότι η αναφορά του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου σχετικά με την «παρέμβαση της Κομισιόν στην ελληνική οικονομική κρίση» - πολύ επικριτική προς την Κιμισιόν και το Eurogroup – συντάχθηκε από «Ευρωπαίους οικονομολόγους που δεν μπορούσαν να τα καταλάβουν όλα»…
…κι ότι η δήλωση του Πιερ Μοσκοβισί στην Κοριέρε ντελα Σέρα, ότι «δεν υπήρξε δημοκρατία στο Eurogroup σχετικά με την ελληνική υπόθεση» ήταν «ελαφριά και αποφευκτέα»…
Εκτός του Πιερ Μοσκοβισί, άλλοι εμπλεκόμενοι – όπως ο Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ, ο Μάριο Σεντένο, ο νυν πρόεδρος του Eurogroup, ακόμα κι ο Γερούν Ντάισελμπλουμ, ο προκάτοχός του – όλοι τώρα αναγνωρίζουν, άμεσα ή έμμεσα, την έλλειψη δημοκρατίας του Eurogroup στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων με την Ελλάδα. Είναι αυτήν την τραγωδία, που συνεχίζεται ακόμη, που αφηγούμαι στην ταινία μου, «Ενήλικες στην Αίθουσα».
