Η Ελένα και ο Βλαντιμίρ είναι ένα ηλικιωμένο ζευγάρι, που προέρχεται από διαφορετικές τάξεις. Ο Βλαντιμίρ είναι ένας πλούσιος και ψυχρός άντρας, ενώ η Ελένα προέρχεται από ένα ταπεινό περιβάλλον και είναι μια υπάκουη σύζυγος. Γνωρίστηκαν αργά στις ζωές τους κι έχουν και οι δύο παιδιά από προηγούμενους γάμους. Ο γιος της Ελένα, είναι άνεργος, ανίκανος να στηρίξει την οικογένεια του, και ζητά συνεχώς χρήματα από τη μητέρα του. Η κόρη του Βλαντιμίρ, είναι μια ανέμελη κοπέλα, απομακρυσμένη από τον πατέρα της. Μια καρδιακή προσβολή θα αναγκάσει το Βλαντιμίρ να παραμείνει στο νοσοκομείο, όπου θα ανακαλύψει ότι ο χρόνος που του απομένει είναι περιορισμένος. Μια μικρή αλλά τρυφερή επανασύνδεση με την κόρη του, τον οδηγεί να πάρει μια πολύ σημαντική απόφαση: εκείνη θα είναι η μόνη κληρονόμος της περιουσίας του. Το ανακοινώνει στην Ελένα, και οι ελπίδες της να συντηρήσει το γιο της εξαφανίζονται. Η ταπεινή νοικοκυρά θα σκεφτεί ένα σχέδιο για να δώσει στο γιο και τα εγγόνια της την ευκαιρία για μια καλύτερη ζωη.
Αν μπορούσες να περιγράψεις το «Elena» με μια αναφορά στη ρωσική κουλτούρα, ο καλύτερος τρόπος θα ήταν να πεις πως η τρίτη ταινία του Αντρέι Ζβιάγκιντσεφ είναι μια διεστραμμένη ανάγνωση πάνω στο «Εγκλημα και Τιμωρία». Μια διεισδυτική παρατήρηση πάνω στις ζωές μια χούφτας ανθρώπων που, όπως και η χώρα τους, προσπαθούν να επιβιώσουν πάνω στα απομεινάρια μιας κοσμικής δικαιοσύνης εφευρίσκοντας άλλοθι για τα μικρά ή μεγάλα εγκλήματα τους.
Ο Ζβιάγκιντσεφ είναι κλασικός, ουμανιστής, αστείος, ακριβώς όπως και ο Ντοστογιέφσκι. Εγκαταλείποντας τη Φύση που πρωταγωνιστούσε στις δύο πρώτες ταινίες του (την «Επιστροφή» του 2003 και την «Αποξένωση» του 2007) κλείνει την ιστορία του μέσα στους τέσσερις τοίχους μιας αστικής μονοκατοικίας, αφήνοντας ωστόσο ανοιχτή την πόρτα σε όλη την αγριότητα που κρύβει η επιβίωση εκτός κοινωνικής νόρμας.
Συγκεντρώνοντας το δράμα του στην κεντρική ηρωίδα του, την Ελένα, σύμβολο μιας Ρωσίας που παραπαίει ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον της, ο Ζβιάγκιντσεφ στήνει στην πραγματικότητα ένα θρίλερ πατώντας πάνω σε όλους τους κανόνες του είδους και κυρίως πάνω στο θυμικό του θεατή, καθώς ο τελευταίος νιώθει συνεχώς πως πρέπει να αποφασίσει για το αν αυτό που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια του είναι μια αντανάκλαση μιας σκληρής πραγματικότητας ή απλά ένα αστείο.
Δυστυχώς, η πραγματικότητα που σκιαγραφεί με χειρουργική ιεροτελεστία και απαράμιλλο κινηματογραφικό στιλ ο Ζβιάγκιντσεφ είναι και σκληρή και αστεία την ίδια στιγμή.
Είναι η προσπάθεια μιας μητέρας να δώσει στους δικούς της απογόνους ένα κομμάτι από τη «νέα» ζωή που η ίδια κέρδισε ανεβαίνοντας κοινωνική τάξη. Είναι η αγωνία ενός πατέρα να εξαφανίσει το κενό που βρίσκεται ανάμεσα σε εκείνον και την κόρη του, λίγες ώρες πριν πεθάνει. Είναι οι ανθρώπινες σχέσεις ιδωμένες σαν εμπορικές συναλλαγές, ακριβώς στο σημείο που η αγάπη και όλα όσα μπορούν να θυμίζουν «ανιδιοτελή» αισθήματα έχουν θαφτεί για πάντα κάτω από το βάρος ενός κυνικού (Δυτικού) πολιτισμού. Είναι τα μικρά εγκλήματα που αναγκαζόμαστε καθημερινά να διαπράττουμε προκειμένου να εξιλεωθούμε από τα άλλα, τα μεγάλα, αυτά που δεν θα συγχωρεθούν ποτέ.
Παίρνοντας ζωή, ανάσα και ρυθμό από την εξαιρετική πρωταγωνίστρια του, τη Ναντέζνα Μακρίνα, το «Elena» ακολουθεί τις διαδρομές της μέσα στην αστική μονοκατοικία της, διασχίζει μαζί της το κέντρο της πόλης για να φτάσει στο φτωχό διαμέρισμα του γιου της, μένει υπομονετικά φύλακας στο δωμάτιο του νοσοκομείου που νοσηλεύεται ο σύζυγος της, επιστρέφει και ξαναξεκινά σε μια αλλήλουχία ημερών που συνθέτουν μια ζωή καταδικασμένη να διαπράξει το έγκλημα, αλλά όχι και να τιμωρηθεί.
Ισως εκεί βρίσκεται και το μεγαλείο του «Elena». Στην κοσμοθεωρία ενός δημιουργού που μέσα από τα απόκοσμα, κλινικά πλάνα του (εδώ με τη συνοδεία της μουσικής του Φίλιπ Γκλας) υπήρξε πάντοτε πιο κοντά στους ήρωες του απ’ όσο οι ίδιοι βρέθηκαν ποτέ κοντά στον εαυτό τους. Σε μια προσπάθεια όχι να τους κρίνει, ούτε να τους τιμωρήσει, αλλά να τους κατανοήσει, καθρεφτίζοντας στις αδυναμίες τους κάθε σύγχρονη και αρχέγονη ενοχή.
Φτιάχνοντας τελικά ένα «Εγκλημα Χωρίς Τιμωρία» που πριν από το σινεμά διαδραματίζεται καθημερινά ακριβώς δίπλα μας ή – για κοιτάξτε καλύτερα - μέσα στους τέσσερις τοίχους του σπιτιού μας.
