Ο Ηλίας Γιαννακάκης προκάλεσε αίσθηση με την πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία μυθοπλασίας, «Αλεμάγια», το 2004. Πέρασε τα επόμενα χρόνια στο χώρο του ντοκιμαντέρ, συνεργαζόμενος σταθερά με το «Παρασκήνιο» και φέτος επιστρέφει με τη «Χαρά». Η ταινία επιλέχθηκε για να συμμετάσχει στο Διεθνές Διαγωνιστικό Τμήμα του 53ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, προκαλώντας μας, φυσικά, το ενδιαφέρον και την περιέργεια.
Ετσι, λίγες μέρες προτού συναντήσουμε τη «Χαρά» στην οθόνη, ζητήσαμε από το δημιουργό της να μας ξεναγήσει στα μονοπάτια της σύνθετης ψυχής της.
Η ταινία
Η ταινία ουσιαστικά πραγματεύεται το απόλυτο συναίσθημα. Την καθαρή αγάπη. Αποτελεί ένα ψυχικό πορτρέτο της βασικής ηρωίδας, της Χαράς και όχι ψυχολογικό, καθώς αποφεύγει να δώσει εξηγήσεις ή απαντήσεις για τις πράξεις και τα κίνητρα πίσω απ’ αυτές. Εστιάζουμε στην ηρωίδα στην πιο ακραία στιγμή της ζωής της. Οταν από μια ενστικτώδη, φαινομενικά, παρόρμηση, που ίσως όμως να κυοφορούνταν μέσα της από πολύ παλιά, αποφασίζει ν’ αρπάξει ένα μωρό από ένα μαιευτήριο. Η πράξη της αποτελεί κορυφαία παραβατική συμπεριφορά. Και στη συνέχεια, αφού περάσει ένα ευτυχισμένο διήμερο μαζί του, σα να ήταν εκείνη η μαμά του, σκοτώνει έναν άντρα που επιχειρεί να της το αρπάξει όχι με καλούς σκοπούς και ουσιαστικά του σώζει τη ζωή. Εκείνη τη στιγμή, κατά ένα παράδοξο τρόπο, έχει ουσιαστικά θεμελιώσει στην πράξη ένα μητρικό δικαίωμα πάνω στο μωρό. Του έχει δώσει ζωή όπως η αληθινή του μητέρα. Και κυρίως, έχει συνδεθεί ψυχοσυναισθηματικά για πάντα μαζί του. Αυτός είναι ίσως και ο λόγος που δεν υπερασπίζεται τον εαυτό της όταν την συλλαμβάνουν και στη συνέχεια την δικάζουν. Δεν ενδιαφέρεται αν θα καταδικασθεί σε ισόβια. Ο θεατής γνωρίζει ότι πάλεψε και σκότωσε για να σώσει το μωρό. Η αστυνομία όμως, το Δικαστήριο και ουσιαστικά ένα συντριπτικά μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας, την κατηγορούν όχι μόνο για την αρπαγή του μωρού, αλλά επίσης και για φόνο εκ προμελέτης και σύσταση συμμορίας από κοινού με τον άντρα που σκότωσε. Το ότι δεν μιλά, το ότι φαντάζει παράξενη ή και αλλόκοτη ακόμα, την καθιστά ακόμα πιο ένοχη. Ισως το ότι αγαπά με τόσο παράφορο τρόπο αποτελεί και το βασικό λόγο που φαντάζει ανοίκεια στους περισσότερους. Ο αληθινός πυρήνας όμως της ταινίας, είναι αυτό το απόλυτο συναίσθημα της Χαράς. Μια ηφαιστειώδης επιθυμία να δώσει και να πάρει αγάπη. Φέροντας η ίδια μια παιδική ψυχή κατά βάση, επιλέγει ένα μωρό, ό,τι πιο αγνό και καθαρό δηλαδή, για να ενώσει τη μοίρα της μαζί του. Ουσιαστικά απορρίπτει, πάντα ενστικτωδώς, τον κόσμο τον δικό μας. Και γι’ αυτό δεν την απασχολεί αν θα καταδικασθεί σε ισόβια. Το πραγματικό και απεχθές γεγονός της ακραίας παραβατικής της συμπεριφοράς, σε συνδυασμό με το απόλυτο συναίσθημα αγάπης και τα ψυχικά χαρακτηριστικά ενός μικρού παιδιού που η ίδια φέρει μέσα της, διαμορφώνουν μια πολύ ιδιαίτερη γυναικεία φιγούρα. Η ταινία την κινηματογραφεί με τρόπο τέτοιο ώστε να μπορούμε να την παρατηρήσουμε, στη συνέχεια να την αισθανθούμε και τελικά ίσως και να την καταλάβουμε.
Η παραγωγή
Η προηγούμενη ταινία μου μυθοπλασίας, η «Αλεμάγια», μου είχε αφήσει ένα βαρύτατο χρέος που κατάφερα να αποσβέσω ύστερα από έξι χρόνια εντατικής δουλειάς στο χώρο του ντοκιμαντέρ. Από τη φόρα της... απόσβεσης, περίσσεψαν κάποια χρήματα και σε συνδυασμό με ένα καινούριο χρέος, αποτέλεσαν το κεφάλαιο με το οποίο γυρίσθηκε η ταινία. Στη διαδικασία της αποπεράτωσης (μιξάζ, εργαστήρια κ.λ.π.), πολύ σημαντική ήταν η απόφαση της NOVA να στηρίξει την ταινία, ενώ και το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου προσέφερε, συμβολικά, ένα μικρό ποσό. Το χρέος όμως της ταινίας παραμένει πολύ μεγάλο καθώς έχει γυρισθεί με τον παραδοσιακό τρόπο, σε ασπρόμαυρο φιλμ 35mm και τα έξοδα συνεπώς είναι πολλαπλώς μεγαλύτερα από μια αντίστοιχη ψηφιακή. Οι δυσκολίες στην προετοιμασία και το γύρισμα, εκτός από τις αυτονόητες που σχετίζονται με τα οικονομικά, είχαν να κάνουν με την παρουσία του Γιαννάκη στο γύρισμα, δηλαδή του πανέμορφου μωρού που είχαμε στην ταινία, καθώς όση χαρά μας έδινε, άλλη τόση αγωνία είχαμε να πάνε όλα καλά μαζί του. Η μεγάλη χαρά για μένα ήταν η ίδια η διαδικασία, αλλά και το αποτέλεσμα, καθώς ήταν η πρώτη φορά στη ζωή μου, ύστερα από τόσες πολλές ταινίες που έχουν προηγηθεί, που αισθανόμουν κι εξακολουθώ να αισθάνομαι ότι η συγκεκριμένη ταινία αποτελεί αυτό που πάντα θα ήθελα να έχω κάνει. Τόσο από πλευράς φόρμας και ύφους, όσο, κυρίως από πλευράς περιεχομένου.
Η ηρωίδα
Οι γυναικείοι χαρακτήρες είναι πιο σύνθετοι, ακραίοι και εσωτερικοί. Κρύβουν, σε κάποιες περιπτώσεις, έναν ασυνήθιστο ψυχικό πλούτο. Μια γυναίκα αληθινά αποφασισμένη για όλα, αποτελεί το πιο συναρπαστικό υλικό είτε για μια κινηματογραφική ταινία, είτε για οποιαδήποτε άλλη δημιουργική έκφραση. Αυτός ήταν και ο λόγος της επιλογής μιας ηρωίδας με τόσο ακραία παραβατική συμπεριφορά. Είναι αυτή ακριβώς η συμπεριφορά που έρχεται να προσθέσει ένα βάρος, μια επιπλέον δυσκολία, όχι μόνο στην ηρωίδα, αλλά και στον ίδιο το θεατή. Είναι πολύ πιο συναρπαστικό να οδηγηθούμε κάπου, είτε εγώ ως σκηνοθέτης, είτε η Αμαλία Μουτούση ως πρωταγωνίστρια, είτε και ο ίδιος ο θεατής, μέσα από ένα πρόσωπο που κουβαλά αντιφάσεις, ιδιαιτερότητες και κρίματα, παρά μέσα από μια πιο αναγνωρίσιμη και τελικά προβλέψιμη περσόνα. Μ΄αυτόν τον τρόπο, το όποιο συναίσθημα δημιουργείται τελικά στον θεατή όταν φύγει από την αίθουσα, είναι, ίσως, πιο στέρεο. Θεωρώ ότι η συγκεκριμένη ηρωίδα, η Χαρά, δεν αποτελεί προϊόν της κρίσης που περνάμε ως κοινωνία και ως χώρα. Νομίζω ότι είναι περισσότερο μια διαχρονική μορφή. Η περίπτωσή της θα μπορούσε άνετα να συναντηθεί, ακριβώς η ίδια, στην αρχαιότητα, στα χρόνια της επανάστασης, στη σημερινή εποχή ή και ύστερα από εκατό χρόνια. Αναζητά μια «αδελφή ψυχή» ουσιαστικά, που θα μπορούσε να είναι το μωρό της ή το αδελφάκι της. Και το λατρεύει με τρόπο απολύτως μη κτητικό. Θα ζει για όλη της τη ζωή χωρίς αυτό, στη φυλακή, όμως το δέσιμο μαζί του ύστερα από το διήμερο που πέρασαν μαζί, της είναι υπεραρκετό.
Η πρωταγωνίστρια
Η συνεργασία με την Αμαλία Μουτούση ήταν απολύτως συναρπαστική και αποτελεί πολύτιμη εμπειρία για μένα. Κι αυτό διότι δεν συμμετείχε απλώς ως μια ηθοποιός, ακόμα και πρωταγωνίστρια, αλλά έδωσε την ψυχή της. Κι αυτό ήταν το πιο σημαντικό. Να καταστεί η ταινία και δική της υπόθεση, ώστε να φθάσει στο μεγαλύτερο εκφραστικό βάθος. Προσέφερε απλόχερα στην ταινία και συνακόλουθα σε μένα, το ταλέντο, την εμπειρία, τη γνώση και το ένστικτό της. Είχαμε από χρόνια έρθει κοντά και γίνει φίλοι, μέσα από δυο ντοκιμαντέρ που είχα γυρίσει μαζί της για τη σειρά «Παρασκήνιο» της ΕΡΤ. Στο ένα μάλιστα, την κινηματογραφούσα επί έναν ολόκληρο χρόνο. Προφανώς, λοιπόν, υπήρχε μια οικειότητα ανάμεσά μας. Ομως αυτό από μόνο του δεν έλεγε απολύτως τίποτα. Ολα έπρεπε να γίνουν από την αρχή. Και είναι άλλο το ντοκιμαντέρ και άλλο η μυθοπλασία. Η ηρωίδα είχε πολλές δυσκολίες στη σκιαγράφησή της, ώστε να μην είναι προφανής, μονοδιάστατη ή «εύκολη». Με την Αμαλία δουλέψαμε επί πολύ καιρό σε κάθε λεπτομέρεια του χαρακτήρα της και στη συνέχεια, ή μάλλον παράλληλα, κάναμε πρόβες. Η επιλογή στο πρόσωπό της ήταν αυτονόητη, καθώς η εκφραστική της δύναμη και το υψηλότατο καλλιτεχνικό και πνευματικό της επίπεδο, αποτελούσαν τις πιο ισχυρές σταθερές για ένα εγχείρημα που ήταν πράγματι δύσκολο.
Το μέλλον
Θεωρώ ότι μια κινηματογραφική ταινία πρέπει να αναμετριέται με το ιδιαίτερο. Να σκαλίζει τον θεατή. Να πηγαίνει πέρα από την πεπατημένη. Αυτό είναι κινηματογράφος. Είτε επιτύχεις, είτε όχι. Θα ευχόμουν η ταινία να συναντήσει ένα κοινό που θα επικοινωνήσει μαζί της ουσιαστικά. Είτε θετικά (μακάρι!!!!), είτε ακόμα και αρνητικά (κάτι που δεν είναι τόσο ευχάριστο), αλλά μέσα από μια ζωντανή ζύμωση. Να φύγει δηλαδή ο θεατής και να σκέφτεται και την επόμενη μέρα αυτή την ηρωίδα, τη Χαρά. Εύχομαι να προβληθεί όσο γίνεται περισσότερο και να υπάρχουν ύστερα από κάποια χρόνια λίγοι, έστω, άνθρωποι που θα την θυμούνται. Ισως περισσότερο από κάθε τι άλλο, θα επιθυμούσα αυτή η τόσο ιδιαίτερη αγάπη, η χαρά της ηρωίδας, γι’ αυτό και ο τίτλος, να περάσει έστω και λίγο στο θεατή. Δεν μπορώ εγώ, φυσικά, να την αξιολογήσω ούτε στο ελάχιστο, αλλά πρέπει να υπογραμμίσω ότι αυτή η ταινία σημαίνει πάρα πολλά για μένα προσωπικά και είμαι πολύ ευτυχής που, παρά τις τεράστιες δυσκολίες, καταφέραμε μαζί με τους εξαιρετικούς συνεργάτες μου να την πραγματοποιήσουμε.
info
Σύνοψη
Η Χαρά, 45-47 ετών, αρπάζει ένα μωρό από ένα μαιευτήριο χωρίς να γίνει αντιληπτή. Η αστυνομία κινητοποιείται για να την εντοπίσει, αλλά εκείνη δεν προσπαθεί να ξεφύγει, ούτε δίνει σημασία στις ειδήσεις που κατακλύζουν τις τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές. Περνά δυο ημέρες με το μωρό. Φαίνεται να το λατρεύει σα να ήταν δικό της. Δείχνει αληθινά ευτυχισμένη. Κατά τη διάρκεια μιας εκδρομής τους ένας κακοποιός την υποψιάζεται και της στήνει ενέδρα για να της πάρει το μωρό και να το πουλήσει. Ακολουθεί άγρια συμπλοκή και η Χαρά τον σκοτώνει. Συλλαμβάνεται αλλά αρνείται να πει έστω και την παραμικρή κουβέντα, παρότι αντιμετωπίζει ποινή ισοβίων. Δεν μιλά ούτε στο δικηγόρο που διορίζει το δικαστήριο για να την υπερασπισθεί. Σε ολόκληρη την ακροαματική διαδικασία παραμένει σιωπηλή. Μιλά μόνο όταν βρίσκεται απομονωμένη στο κελί της. Εκεί αισθάνεται ελεύθερη και μπορεί να «απευθύνεται» στο μωρό, να σχολιάζει με καυστικό χιούμορ τα όσα λέγονται στη δίκη και να τραγουδά.
Συντελεστές
Ηθοποιοί: Αμαλία Μουτούση, Γιώργος Συμεωνίδης, Λήδα Πρωτοψάλτη, Στεφανία Γουλιώτη, Νίκος Φλέσσας, Κώστας Μπερικόπουλος / Διεύθυνση φωτογραφίας: Γιώργος Αργυροηλιόπουλος / Μοντάζ: Δώρα Μασκλαβάνου / Ηχος: Αντώνης Σαμαράς / Κοστούμια: Εύα Καμπερίδου, Τριάδα Παπαδάκη / Τραγούδια: The Boy / Βοηθός σκηνοθέτη: Αποστολία Παπαϊωάννου / **Διεύθυνση παραγωγής: Αννα Ζωγράφου / Εκτέλεση παραγωγής: Ελένη Μπερντέ / Σκηνοθεσία, Σενάριο, Παραγωγή: Ηλίας Γιαννακάκης
