Οι τσακισμένες από την κρίση ζωές ανθρώπων από διαφορετικά στρώματα της ελληνικής κοινωνίας αντηχούν στις τηλεφωνικές γραμμές μιας υπηρεσίας ψυχολογικής στήριξης στη νέα ταινία του Βασίλη Μαζωμένου, η οποία, αφού έκανε την ελληνική πρεμιέρα της στο Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου, ετοιμάζει τώρα τις αποσκευές της για το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.
Στις ιστορίες των «Γραμμών», δεν είναι μόνο η οικονομική κρίση που πλήττει τα ασθενή κοινωνικά στρώματα, αλλά και η συνειδησιακή που χτυπά εκπροσώπους της εξουσίας, όπως τον ματατζή ή τον πρωθυπουργό, για παράδειγμα. Ιδίως στην περίπτωση του πρωθυπουργού, πιστεύετε πως η ενοχή –για να θυμηθούμε και τον τίτλο μιας παλιότερης ταινίας σας- μπορεί πράγματι να υποβόσκει στις συνειδήσεις των πολιτικών μας, ή μήπως εκφράζεται στο φιλμ σαν μια ελπίδα και μόνο;
Είναι δυο διαφορετικές περιπτώσεις ο άντρας των Ματ με τον πρωθυπουργό. Oχι μόνο στο κλιμάκιο της εξουσίας αλλά και στη σχέση με τον κόσμο. Ο άντρας των Ματ προέρχεται από τον κόσμο και αυτόν επικαλείται στο τηλεφώνημα. Η συνειδησιακή του κρίση τον οδηγεί σε αυτήν την ακραία συμπεριφορά. Είναι σε κρίση ταυτότητας και η στολή, άρα ο κοινωνικός του ρόλος, τον πνίγει. Βρίσκεται στους δρόμους, άρα ζει τον παλμό των γεγονότων. Ο πρωθυπουργός από την άλλη είναι κλεισμένος σε γκαράζ, σε στούντιο, σε περιβάλλοντα απομονωμένα και η σχέση του με τον κόσμο είναι έμμεση, έρχεται μέσα από τις πληροφορίες των συνεργατών του. Παρ’ όλα αυτά πιστεύω ότι ακόμα και σε τέτοιους ανθρώπους της εξουσίας υπάρχει εντός τους μια ρωγμή που φωτίζει τους σκοτεινούς διαδρόμους που κινούνται και ζουν. Και από αυτήν τη ρωγμή μπαίνει η πραγματικότητα που τους συνθλίβει, αρχικά σαν κρίση ταυτότητας και έπειτα σαν κρίση πανικού.
Υπάρχουν, μεταξύ άλλων, δύο βασικά μοτίβα που επανέρχονται στα σκετς: εκείνο του υπερηρωικού σωτήρα Μπάτμαν, και η δημόσια και απέλπιδα απέκδυση. Μπορείτε να μας μιλήσετε για τη σημασία της χρήσης τους;
Ο Μπάτμαν, εμφανίστηκε στην ταινία σαν το παραμύθι που λέγεται από τον παππού στον εγγονό. Σκέφτηκα ότι αυτή η ψυχούλα που ζει στο δρόμο έχει ανάγκη από το δικό της μύθο για να επιβιώσει και ο παππούς μεταφέρει αυτόν τον σύγχρονο αστικό μύθο, όχι μόνο για να ηρεμήσει και να κοιμίσει το παιδί, αλλά να το οπλίσει με δύναμη και αισιοδοξία. Και ο μύθος αυτός μεταφέρεται στο τέλος της ιστορίας στο στόμα του παιδιού. Παρ’ όλα αυτά η χρήση του Μπάτμαν ενέχει και μια διάθεση ειρωνικού σχολίου για την αντίφαση του δυτικού ονείρου: η ακραία φτώχια και ο σωτήρας καρτούν ήρωας. Η ταινία είναι γεμάτη από στοιχεία που πάνω τους δένω τις ιστορίες όπως τα τηλεφωνήματα στη «γραμμή ζωής», οι σχέσεις των ηρώων μεταξύ τους. Η καρκινοπαθής είναι αδελφή του αγρότη, ο Ευρωπαίος Υπάλληλος είναι εραστής της Aννας, ο γραμματέας του Πρωθυπουργού είναι πρώην εραστής του Εργοστασιάρχη, κ.ο.κ. Eνα από αυτά είναι η δημόσια (και όχι μόνο) απέκδυση των ηρώων. Oπως θα έλεγε ο E. Γκόφμαν, οι άνθρωποι παρουσιάζουν τον εαυτό τους στη ζωή με τη λογική του ρόλου. Και προσπαθούν να ταυτιστούν με αυτόν και να τον υπηρετήσουν πιστά. Η αποτυχία αυτής της ενσάρκωσης οδηγεί πολλές φορές σε οδυνηρά αποτελέσματα. Ενα από αυτά είναι ο πνιγμός που νοιώθει κάποιος από το «κοστούμι» που φορά. Γι’ αυτό και η απέκδυση. Του δίνει μια δεύτερη ευκαιρία συντρίβοντας τον κοινωνικό του ρόλο να αναπνεύσει.
Πέρα από τις αναγωγές τους σε καταστάσεις υπαρκτές και αναγνωρίσιμες, βασίζεται κάποια από τις ιστορίες σε συμβάν καθαρά βιωματικό, δικό σας ή άλλου;
Ολες οι ιστορίες της ταινίας έχουν στοιχεία τόσο μυθοπλαστικά όσο και βιωματικά. Αλλά μάλλον τα βιωματικά έχουν περάσει από τη βάσανο της μυθοπλασίας και δεν αναγνωρίζονται έντονα. Μια τέτοια είναι η ιστορία του αγρότη. Η κατάσχεση γης είναι κάτι που έμαθα ότι συνέβη και συμβαίνει. Απλά το κείμενο που τη συνοδεύει για τους πιο παρατηρητικούς είναι το ίδιο το μνημόνιο.
Είμαι από αυτούς που δρουν καλύτερα σε δύσκολες συνθήκες. Εκτιμώ πως η πλαστή ευημερία που προηγήθηκε της κρίσης θόλωσε τις συνειδήσεις των Ελλήνων, με αποτέλεσμα αυτό που έβλεπαν ως πραγματικό να είναι το αντίθετο.
Πόσο νέα είναι η υπηρεσία των «γραμμών ζωής» στην ελληνική κοινωνία, και τι αντίστοιχο υπήρχε πριν εγκαινιαστεί; Πόσο αποτελεσματική σε στήριξη έχει αποδειχθεί;
Δεν γνωρίζω τα χρόνια λειτουργίας της γραμμής 1018, δηλαδή της Γραμμής Παρέμβασης για την Αυτοκτονία, γιατί αυτό είναι το όνομα της. Το «Γραμμή ζωής», που ήταν και ο αρχικός τίτλος της ταινίας, δόθηκε για προφανείς μυθοπλαστικούς λόγους. Η βοήθεια της Γραμμής είναι τεράστια, αν σκεφτείτε ότι χιλιάδες συμπολίτες μας καταφεύγουν σε αυτήν κάθε χρόνο. Και μόνο η ανάσχεση μιας τέτοιας ενέργειας αποτελεί νίκη της ζωής πάνω στο θάνατο. Και αυτό γίνεται χωρίς κραυγές και φτηνούς εντυπωσιασμούς.
Πως αντιμετωπίστηκε το φιλμ στα διεθνή φεστιβάλ όπου συμμετείχε, ιδίως σε χώρες των οποίων το κοινό να μην είχε ενδεχομένως γνώση του μεγέθους της ανθρωπιστικής κρίσης που ταλανίζει την Ελλάδα;
Η ταινία έχει ήδη 15 διεθνείς συμμετοχές, σε διάστημα μικρότερο του ενός έτους, με διεθνή βραβεία και υποψηφιότητες. Η αυτονόητη χαρά μας μετριάζεται όταν μεταφέρουμε προς τα έξω το «κλίμα» που επικρατεί στη χώρα. Είναι πολύ δύσκολο να γίνεσαι κήρυκας του κακού. Αλλά κάποιος πρέπει να κάνει τη «βρωμοδουλειά» όταν δεν διαφαίνεται το φως… Ετσι δείχνουμε στη διεθνή κοινότητα το μέγεθος της καταστροφής και λαμβάνουμε αντιδράσεις, ιδίως από τις πιο αναπτυγμένες χώρες, μάλλον τρομερής έκπληξης και σοκ από αυτό που περιγράφουμε ως ελληνική πραγματικότητα.
Ως παραγωγός και καλλιτέχνης, σε τι βαθμό πιστεύετε πως η κρίση, που συμπληρώνει πλέον οκταετία, έχει επαναπροσδιορίσει τον χώρο του πολιτισμού στη χώρα μας, και δη του κινηματογράφου; Και κατά πόσο η ποσοτική συρρίκνωση (χρηματοδοτήσεις, αριθμός παραγόμενων ταινιών, κλπ.) έχει επηρεάσει την ποιότητα του παραγόμενου έργου;
Είμαι από αυτούς που δρουν καλύτερα σε δύσκολες συνθήκες. Εκτιμώ πως η πλαστή ευημερία που προηγήθηκε της κρίσης θόλωσε τις συνειδήσεις των Ελλήνων, με αποτέλεσμα αυτό που έβλεπαν ως πραγματικό να είναι το αντίθετο. Η τέχνη είναι μια σύνθετη διαδικασία που τρέφεται σε δημιουργικό επίπεδο από την κρίση. Ταυτόχρονα, όμως, αυτό που την τρέφει δεν της δίνει τη δυνατότητα να το εκφράσει, καθώς κλείνουν όλες οι στρόφιγγες των χρηματοδοτήσεων. Επανερχόμαστε σε μια εποχή που όλα τα δεδομένα και τα προφανή χάνονται και επαναπροσδιορίζεται το σύνολο των δράσεων. Παρ’ όλα αυτά πιστεύω πως η ποιότητα των έργων δεν καθορίζεται αποκλειστικά από τα χρήματα, αλλά από την ικανότητα των σκηνοθετών να δημιουργήσουν production value μέσω των ικανοτήτων τους.
Tags: Βασίλης Μαζωμένος, Γραμμές, Lines
