Το ντοκιμαντέρ «Κράτα την Ψυχή σου στο Χέρι και Περπάτα» της Σεπιντέ Φαρσί που έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα του στο ACID του Φεστιβάλ Καννών τον περασμένο Μάιο, είναι μια καθηλωτική μαρτυρία για την ανθεκτικότητα της καθημερινής ζωής και την αντίσταση στην πολιορκημένη Γάζα. Οι βιντεοκλήσεις μεταξύ της Ιρανής σκηνοθέτιδας και της πεισματικά αισιόδοξης νεαρής Παλαιστίνιας φωτορεπόρτερ Φάτμα Χασόνα, λειτουργούν ως μια δυνατή ψηφιακή γραμμή ζωής και σύνδεσης με την πραγματικότητα του πολέμου, της αντίστασης και της επιβίωσης. Ο ψηφιακός τους διάλογος που βρίσκεται και στο κέντρο της ταινίας μας προσφέρει μια προσωπική απεικόνιση από πρώτο χέρι της καθημερινότητας στη Γάζα.
Μια μέρα μετά την ανακοίνωση της επιλογής της ταινίας στο Φεστιβάλ Καννών, η Φάτμα σκοτώθηκε μετά από ισραηλινό βομβαρδισμό στο σπίτι της. Αυτή η σπαρακτική απώλεια εμβαθύνει την επίδραση της ταινίας, που συνδυάζει την ακατέργαστη αμεσότητα με την βαθιά ανθρωπιά για να απεικονίσει τη σκληρή πραγματικότητα της καθημερινής ζωής κατά τη διάρκεια συγκρούσεων, ιδωμένη μέσα από τα μάτια όσων είναι παγιδευμένοι σε έναν ατελείωτο κύκλο πολέμου και ζουν υπό πολιορκία.
Συναντήσαμε τη Σεπιντέ Φαρσί στην Αθήνα, στο πλαίσιο του 31ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας – Νύχτες Πρεμιέρας, λίγο μετά την πανελλήνια πρεμιέρα του ντοκιμαντέρ της, το οποιο αργότερα κέρδισε και τη Χρυσή Αθηνά Καλύτερου Ντοκιμαντέρ. Ηταν ήρεμη, προσιτή και εμφανώς συγκινημένη από τον τρόπο που το κοινό υποδέχτηκε την ταινία της. Η συζήτηση μαζί της ήταν ουσιαστική και εστιασμένη, μια κουβέντα για το πώς ένα προσωπικό βίωμα μπορεί να μετατραπεί σε μια παγκόσμια ιστορία.
Η Φαρσί μίλησε με αφοπλιστική ειλικρίνεια για τη σχέση της με τη Φάτμα, τη γυναίκα από τη Γάζα που βρίσκεται στο επίκεντρο του φιλμ. Μέσα από τη ματιά της, το ντοκιμαντέρ δεν είναι απλώς μια μαρτυρία από έναν τόπο πολέμου, αλλά μια ιστορία επιμονής και αξιοπρέπειας, μια προσπάθεια να δοθεί «πρόσωπο» σε έναν λαό που συχνά παρουσιάζεται μόνο μέσα από αριθμούς και στατιστικές.
[φωτογραφίες: Σωκράτης Μπαλταγιάννης]
Ο τίτλος του ντοκιμαντέρ είναι μια φράση-προσευχή. Πώς γεννήθηκε και τι σημαίνει για εσάς η πράξη του «να κουβαλάς την ψυχή σου» μέσα από μια τέτοια ιστορία;
Ο τίτλος του ντοκιμαντέρ είναι μια έκφραση, κάτι που μου είπε η Φάτεμ, έτσι την έλεγα γιατί υπόγραψε τα ποιήματά της με το όνομα αυτό. Μου το είχε πει σε ένα ηχητικό μήνυμα, μετά από κάποιους μήνες και μου είχε μείνει αυτό. Και αφού έκανα μοντάζ βρήκα ξανά αυτό το κομμάτι και στην τελευταία κλήση μας την ρώτησα αν θυμάται τι σημαίνει αυτό. Και μου λέει ότι σημαίνει ακριβώς αυτό, ότι ζεις καθημερινά με το να κρατάς την ψυχή σου στο χέρι. Και το πλήρωσε με τη ζωή της. Ηταν γενικά ένας συμβολισμός για μένα αυτό βλέπουμε. Κι αφού τα αγγλικά δεν ήταν η πρώτη της γλώσσα της, δηλαδή ήταν λίγο πιο δύσκολο για αυτή να μιλήσει, έφτιαξε εικόνες με τα λόγια της. Κι αυτό είναι μια έκφραση που περιλαμβάνει μια ζωντανή εικόνα, που την βλέπουμε μπροστά μας όταν την ακούμε. Γι' αυτό και την κράτησα για το τίτλο. Περιλαμβάνει μέσα της έναν ολόκληρο συμβολισμό και την ψυχή της Φάτμα.
Η σχέση σας με τη Φάτμα φαίνεται να είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια απλή συνεργασία. Πώς γνωριστήκατε και τι ήταν αυτό που σας έκανε να νιώσετε ότι θέλετε να αφηγηθείτε την ιστορία της;
Η αλήθεια είναι πως τυχαία γνωριστήκαμε. Εγώ έφυγα για την Αίγυπτο, για το Κάιρο, γιατί ήθελα να περάσω από την Ράφα και πάω στη Γάζα. Οταν έφτασα Κάιρο ήταν στα τέλη Απρίλη και ήταν ήδη μπλοκαρισμένα τα σύνορα και δεν άφηναν κανένα δημοσιογράφο ή σκηνοθέτη, κανέναν να περάσει εκτός από κάποια άτομα από ΜΚΟ, και πάλι ήταν πολύ δύσκολο. Οπότε έμενα στο Κάιρο και έκανα γύρισμα με τους μετανάστες που είχαν έρθει από Γάζα πρόσφατα και μεταξύ τους ήταν ένας νεαρός φοιτητής από το Αλτουφά, την ίδια γειτονιά με την Φάτμα, και με είδε κάπως αποσβολωμένη, και δυσκολευόμουν να βρω έναν τρόπο να κάνω την ταινία που ήθελα, μου λέει πως έχω κάποιον από μέσα, κι εγώ ήθελα να μιλήσω με κάποιον που ήταν ακόμα στη Γάζα. Και τότε με σύστησε με τη Φάτμα, γιατί ήταν ήδη φίλοι και από την ίδια η γειτονιά. Και στην αρχή κάναμε μια κλίση έτσι τηλεφωνικά, στο Skype ηχητικά, δεν την είδα, για να της εξήγησω τι θέλω και τι ψάχνω. Και αυτή είπε ότι θα χαρεί πολύ και θα το κάνει. Ηθελε να συμμετέχει σε αυτό. Και μετά δώσαμε ραντεβού για δύο ώρες μετά, γιατί έπρεπε να περπατήσει αυτή, για να πάει κάπου να έχει σήμα, στο σπίτι μιας φίλης της. Και όταν την είδα, είναι η πρώτη κλίση μας που βλέπετε στη ταινία, κάτι έγινε μεταξύ μας. Δεν μπορώ να πω τι ακριβώς και γιατί. Φαντάζομαι τώρα πως ήταν το ότι είμαι Ιρανή σκηνοθέτης η οποία έχει φύγει από τη χώρα, μιας και μου έχουν απαγορεύσει να επιστρέψω, έχοντας κάνει φυλακή, μπορούσα να καταλαβαίνω τι έζησε. Και αυτή μάλλον κάτι είδε σε μένα που φαίνεται. Είναι έκπληξη και για μένα όταν βλέπω την ταινία, ακόμα και τώρα, πώς νιώσαμε, έτσι ξαφνικά, οι δυο μας τόσο κοντά. Νομίζω, πως από την πρώτη στιγμή που μιλήσαμε υπήρχε μια σύνδεση, λες και γνωριζόμασταν για χρόνια. Ηταν πολύ σημαντικό και πολύ όμορφο αυτό. Αλλά αυτό είναι η τύχη, είναι η μαγεία της ζωής.
Οχι μόνο εδώ, αλλά στην Ελλάδα νομίζω πως η απόσταση μεταξύ της γνώμης της κυβέρνησης και του λαού είναι μεγάλη. Είναι πραγματικά τεράστια. Δηλαδή το βλέπω, το νιώθεις όταν περπατάς στους δρόμους ότι ο λαός, οι Ελληνες είναι με τους Παλαιστίνιους. Και η κυβέρνηση τώρα παίζει ένα επικοινωνιακό παιχνίδι για να κρατήσει τις οικονομικές σχέσεις (με το Ισραήλ), αλλά από την άλλη δεν μπορούν να αντιδράσουν τόσο πολύ εναντίον της γνώμης του ίδιου του λαού.»
Θα λέγατε ότι η Φάτμα λειτουργεί ως ένας δικός σας καθρέφτης; Υπάρχουν πλευρές της που αναγνωρίσατε ως κομμάτια της δικής σας πορείας ή αντίστασης;
Εγώ πήγα φυλακή με 16 χρονών στο Ιράν. Ξεκίνησα κάνοντας φωτογραφία. Το 1981 ήμουν στους δρόμους του Ιραν, από τις τελευταίες μέρες που μπορούσαμε να κυκλοφορούμε ελεύθεροι, πριν να κλείσουν όλα, και ξαφνικά οι «μπασιτζοί», όχι η αστυνομία αλλά εκείνοι που κυκλοφορούσαν με πολιτικά ρούχα, με είδαν και έτρεχαν να με πιάσουν και έπεσα. Πήραν την κάμερά μου και την έσπασαν και με άφησαν να φύγω. Αλλά λίγο αργότερα με έπιασαν για κάτι άλλο και πήγα φυλακή για σχεδόν ένα χρόνο. Και μετά δεν μπορούσα να πάω ούτε σχολείο για ένα διάστημα, και όταν τελείωσα το Λύκειο δεν μπορούσα να πάω πανεπιστήμιο. Οπότε αυτό το να σου έχουν απαγορεύσει τα πάντα και να μην μπορείς να κάνεις τίποτα, το έχω ζήσει πολύ καλά. Και νομίζω αυτό μου έδωσε κάτι, μια ώθηση... Και η δουλειά μου έχει να κάνει τις εικόνες γενικά, και η Φάτμα χρησιμοποιούσε τα λόγια και τις εικόνες, είχα πολλά κοινά. Και αυτό διευκόλυνε πολύ την επικοινωνία μας. Και μετά, όπως είπα, είναι λίγο και η ζωή... Τα φέρνει έτσι.
Στο φιλμ υπάρχει μια έντονη συναισθηματική δύναμη, σαν να αφηγείστε κάτι δικό σας, ακόμη κι αν δεν είστε μπροστά στην κάμερα. Πόσο προσωπική ήταν αυτή η διαδικασία για εσάς;
Ναι, ήταν λίγο σαν σχιζοφρένεια γιατί έπρεπε την ίδια στιγμή να τσεκάρω, να κοντρολάρω, να ελέγχω την εικόνα μου, η έκφρασή μου, και το καδράρισμα, το πλάνο γενικά. Και παράλληλα έκανα μοντάζ. Σχεδόν μια εβδομάδα, δέκα μέρες, μετά τη πρώτη κλίση μας, άρχισα να μοντάρω. Εκανα διάφορους πειραματισμούς. Δηλαδή κάποια στιγμή ήμουν μέσα στην εικόνα, και άλλες φορές με έβγαλα έξω, έπαιξα πολύ με αυτό στο μοντάζ. Μέχρι τέλος Νοεμβρίου, αρχές Δεκεμβρίου, κάπου εκεί, αποφάσισα να μην βάλω καινούργια πράγματα μέσα στη ταινία. Εβλεπα ότι έχω μια δομή που κρατάει. Και αν και συνέχισα το γύρισμα μέχρι τις 15 Απριλίου, τη τελευταία κλίση μας, δεν τα έβαλα μέσα στην ταινία. Και μετά προσπάθησα να βελτιώσω αυτή τη δομή που είχα, όπως πλάνα από διάφορες ειδήσεις, που ήταν σημαντικό για μένα να ήταν μέσα.
Σε μια εποχή που οι γυναίκες στον κινηματογράφο, ειδικά στη Μέση Ανατολή, παλεύουν να ακουστεί η φωνή τους, τι σημαίνει για εσάς να καταγράφετε τη Φάτμα όχι ως «θύμα», αλλά ως δημιουργική, ανθεκτική παρουσία;
Από τη στιγμή που ήρθαμε σε επαφή, και αφού η συνεργία μεταξύ μας συνέχιζε, γίναμε και φίλες. Και γίναμε παραπάνω από φίλες, δηλαδή ήταν σαν οικογένεια για μένα και νομίζω το ίδιο και για εκείνην. Ημασταν πολύ κοντά. Και η σχέση μου μαζί της δεν ήταν μόνο για να κάνω την ταινία, φοβόμουν για αυτήν και ήθελα να μαθαίνω νέα της κάθε μέρα, να ξέρω αν είναι καλά η ίδια και η οικογένεια της. Και κάποια στιγμή νομίζω πως ήμουνα τόσο πολύ μέσα σε αυτή την σχέση, δηλαδή δεν λέω ότι δεν είχα έλεγχο της ταινίας, αλλά είχα ήταν πάντα ένα μέρος στο μυαλό μου. Αυτή ήταν η 16η ταινία που κάνω, οπότε έχω την εμπειρία, αλλά ποτέ δεν ήμουν τόσο κοντά σε κάποιον που ήταν τόσο μακριά. Και αυτό ξεπέρασε το πλαίσιο της ταινίας. Εγινε κάτι άλλο και αυτό άλλαξε τη ζωή μου.
Είναι πολύ σημαντικό αυτό το ντοκιμαντέρ γιατί δείχνει ένα πρόσωπο. Δίνει ένα πρόσωπο για όλες σε όλες εκείνες τις ιστορίες που ακούμε από την Γάζα, γιατί για πολλούς αυτοί οι άνθρωποι είναι απλά αριθμοί.»
Η Γάζα είναι ένα από τα πιο φορτισμένα πολιτικά και ανθρώπινα σύμβολα της εποχής μας. Τι ρόλο πιστεύετε ότι μπορεί να παίξει το ντοκιμαντέρ στη διατήρηση της αλήθειας μέσα σε έναν πόλεμο παραπληροφόρησης;
Κατά αρχάς νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό αυτό το ντοκιμαντέρ γιατί δείχνει ένα πρόσωπο. Δίνει ένα πρόσωπο για όλες σε όλες εκείνες τις ιστορίες που ακούμε από την Γάζα, γιατί για πολλούς αυτοί οι άνθρωποι είναι απλά αριθμοί. Και με τη Φάτμα αυτό το χαμόγελο, αυτό το φως που έχει στο πρόσωπό της, δεν μπορεί να ξεχαστεί εύκολα. Οταν το βλέπει κανείς αποτυπώνεται στο μυαλό του. Οπότε με τη μαρτυρία της, ξαφνικά έχουμε ένα πρόσωπο που αντιπροσωπεύει πολλές άλλες ιστορίες και αυτό είναι πολύ σημαντικό. Και αυτό το ντοκιμαντέρ προσπαθώ τώρα να το δείξω και σε πολλές άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης και των Ηνωμένων Εθνών για να δουν τι συμβαίνει. Δεν είναι ότι δεν γνωρίζουν, αλλά θέλω να έχουν μια ανθρωπινή εικόνα από όλες τις ιστορίες, γιατί αυτή η μείωση των ανθρώπων αυτών από τους Ισραηλινούς είναι πάρα πολύ μεγάλο και αυτό ήταν το πρώτο πράγμα που με ενόχλησε και πήγα να κάνω τη ταινία μου. Στα μίντια, για μένα, η φωνή τους Παλαιστινίων δεν ακούγονταν πουθενά. Οι Ευρωπαίοι, οι Αμερικάνοι, οι Ισραηλίνοι δεν μίλαγαν για τον λαό της Παλαιστίνης. Ακόμα σήμερα δεν είναι σε μια ισορροπία που θα έπρεπε να είναι. Όταν γίνεται κάτι κάπου, ο κόσμος πάει εκεί, οι δημοσιογράφοι, και μιλάνε με τους ανθρώπους. Τώρα ακόμα και οι δημοσιογράφοι σκοτώνονται, με παραπάνω από 300 ανθρώπους να έχουν πεθάνει μόνο και μόνο για να κάνουν τη δουλειά τους. Δεν έχει γίνει ξανά ποτέ αυτό στην ιστορία μας. Και συμβολικά νομίζω πως είμαστε πλέον σε ένα μεταίχμιο των αγώνων εναντίον του καπιταλισμού, της αποικιοκρατίας και της ισλαμοφοβίας. Ολα αυτά, συμβολικά, είναι στον αγώνα του λαού της Παλαιστίνης. Γι' αυτό και είναι τόσο σημαντικό. Γι' αυτό και δεν θέλουν να τα μαθαίνουμε.
Η Ελλάδα έχει κρατήσει μια στάση που αρκετοί χαρακτηρίζουν «ουδέτερη» απέναντι στον πόλεμο στη Γάζα. Πώς σας φαίνεται αυτή η ουδετερότητα, όταν πρόκειται για μια τόσο καθαρή ανθρωπιστική κρίση;
Οχι μόνο εδώ, αλλά στην Ελλάδα νομίζω πως η απόσταση μεταξύ της γνώμης της κυβέρνησης και του λαού είναι μεγάλη. Είναι πραγματικά τεράστια. Δηλαδή το βλέπω, το νιώθεις όταν περπατάς στους δρόμους ότι ο λαός, οι Ελληνες είναι με τους Παλαιστίνιους. Και η κυβέρνηση τώρα παίζει ένα επικοινωνιακό παιχνίδι για να κρατήσει τις οικονομικές σχέσεις (με το Ισραήλ), αλλά από την άλλη δεν μπορούν να αντιδράσουν τόσο πολύ εναντίον της γνώμης του ίδιου του λαού. Και αυτό γίνεται και αλλού. Το έχω δει και στην Γαλλία, λιγότερο βέβαια. Εκεί έχουν αναγνωρίσει το Παλαιστινιακό κράτος, αλλά στην Ελλάδα δεν έχει γίνει ακόμα. Ναι, είναι σημαντικό, αλλά μόνο αυτό δεν φτάνει. Δεν πρέπει να μένουμε μόνο στα λόγια, γιατί αυτό το κράτος, αν είχε αναγνωριστεί πραγματικά, θα έπρεπε να έχει τη δύναμη να κάνει κάτι. Δεν έχει σύνορα, ούτε στρατό, ούτε νόμισμα, χαρτιά, τίποτα. Και οι τηλεπικοινωνίες είναι από το Ισραήλ. Το νερό είναι από το Ισραήλ. Ολα τα πράγματα, και τα τρόφιμα, όλα τα ελέγχει το Ισραήλ. Δεν πρέπει να είναι έτσι. Οπότε, ναι, έχει αυτή τη διαφορά. Παίζει στα διάφορα επίπεδα, νομίζω, τώρα πια. Αλλά και στην Αμερική που ήμουνα, στη Νέα Υόρκη, και στη Γερμανία έχουν αλλάξει τα πράγματα. Οχι σε επίσημο επίπεδο βέβαια. Αλλά ο λαός πια σε πολλές χώρες έχει αλλάξει γνώμη. Αλλά στην Ελλάδα, ο λαός ήταν από την αρχή έτσι (υπέρ των Παλαιστινίων). Αυτή η ταινία, και άλλες ταινίες, πρέπει να παίζονται παντού έτσι ώστε, με αυτόν τον τρόπο, να πιέσουμε να αλλάξουν τα πράγματα.
Στην πορεία των γυρισμάτων, τι σας δίδαξε η Φάτμα, όχι ως πρωταγωνίστρια, αλλά ως άνθρωπος;
Ελπίδα, δύναμη, φως. Τα είχε όλα αυτά. Επίσης περηφάνια και ευπρέπεια. Και αγάπη, γιατί με όλα αυτά που πέρασε, όλες τις δυσκολίες που πέρασε, ποτέ δεν είπε κακά λόγια για το Ισραήλ. Ποτέ μα ποτέ. Δεν είπε κάποια στιγμή κάτι και εγώ το έκοψα στο μοντάζ. Αυτό ήταν πραγματικά εντυπωσιακό να εμφανίζεται πάντοτε με ένα χαμόγελο, παρά τις όποιες δυσκολίες. Αυτό με εντυπωσίασε σε αυτήν και της το είπα. Εγώ κάποιες φορές ήμουν θυμωμένη, αλλά αυτή, ποτέ. Πάντα την έβλεπα με αυτό το υπέροχο, φωτεινό της, χαμόγελο.
Το ντοκιμαντέρ «Κράτα την Ψυχή σου στο Χέρι και Περπάτα» της Σεπιντέ Φαρσί κυκλοφορεί στις ελληνικές αίθουσες την Πέμπτη 6 Νοεμβρίου από την One From The Heart.