Γυρισμένη το 1975, σε δυστοπικό ασπρόμαυρο, η «Ευρυδίκη ΒΑ 2037» έγινε γρήγορα η cult ταινία που άξιζε, ανάμεσα στην έτσι κι αλλιώς cult φιλμογραφία του Νίκου Νικολαΐδη. Η προβολή της στο πλαισιο της «Χαμένης Λεωφόρου του Ελληνικού Σινεμά», την Παρασκευή 13 Μαΐου στις 00.30 στο ΑΣΤΟΡ, δίνει την ευκαιρία στο Στέφανο Ρόκο να θυμηθεί τις «συναντήσεις» που είχε με το έργο του Νίκου Νικολαΐδη μέσα στα χρόνια.
Η γνωριμία μου με ολόκληρο το έργο του Νίκου Νικολαΐδη ξεκίνησε περίεργα και απότομα. Ήμουν τελειόφοιτος της Α.Σ.Κ.Τ., την Άνοιξη του 2000, όταν η εταιρεία New Star, μου πρότεινε να κάνω από ένα σχέδιο για κάθε ταινία του, προκειμένου να τα χρησιμοποιήσει στην επανέκδοσή τους. Μου έδωσαν τις πέντε ταινίες που είχε γυρίσει μέχρι τότε, κάποιες από τις οποίες μου ήταν άγνωστες. Ήταν η δουλειά που με έκανε να αισθανθώ για πρώτη φορά δημιουργός και όχι απλώς σπουδαστής.
Η «Ευριδίκη BA 2O37», γυρισμένη το 1975, μου προκάλεσε από την πρώτη στιγμή την αίσθηση μιας οικειότητας. Αποτελούνταν από συστατικά που με απασχολούσαν από την εφηβεία μου, τα οποία είχαν αρχίσει να εμφανίζονται σιγά σιγά και στη ζωγραφική μου, συστατικά που δεν είχα εντοπίσει στον ελληνικό κινηματογράφο. Η εκπληκτική ασπρόμαυρη φωτογραφία της, σαν ντελικάτη ξυλογραφία σε μια περίοδο που η χαρακτική έπαιζε μεγάλο ρόλο στην εικαστική μου γλώσσα, με έκανε να βλέπω το κάθε πλάνο της ταινίας σαν αυτόνομο έργο τέχνης.
Παρατήρησα και διάφορες συμπτώσεις σχετικά με τις πρόσφατες πηγές έμπνευσης και με τις επιρροές μου εκείνης της εποχής, που με εξοικείωναν ολοένα και περισσότερο με την ταινία: To θέμα μού θύμιζε αρκετά το «Repulsion» (1965) του Ρομάν Πολάνσκι, που πρόσφατα είχα ανακαλύψει. Η πανέμορφη ηθοποιός Βέρα Τσέχοβα (το όνομα Βέρα αναφέρεται μυστηριωδώς από τότε σε όλες νομίζω τις ταινίες του) και ο τρόπος με τον οποίον απέδιδε την παράνοιά της με παρέπεμπε στην Κατρίν Ντενέβ. Ο ήχος του ελικοπτέρου μού θύμιζε το μεταγενέστερο «The Happiest Days of Our Lives» των Pink Floyd (1979). Επίσης, τρία μόλις χρόνια πριν, είχε κυκλοφορήσει ένα από τα αγαπημένα μου τραγούδια, το «Black Hair» του Nick Cave από το «Boatman’s Call» (1997), το οποίο με έκανε να ερωτευτώ ακόμα περισσότερο την πρωταγωνίστρια.
Μία δεκαετία αργότερα, το 2011, μου δόθηκε η ευκαιρία να επαναπροσεγγίσω το έργο του Νίκου Νικολαΐδη, με αφορμή, αυτήν τη φορά, τον πρόσφατο τότε θάνατό του. Μου ζητήθηκε να συμμετάσχω με ένα ζωγραφικό έργο εμπνευσμένο από τις ταινίες του σε ένα αφιέρωμα που έγινε στην Ταινιοθήκη της Ελλάδας, παρέα με άλλους καλλιτέχνες, εικαστικούς και μουσικούς. Το έργο που έφτιαξα είχε τίτλο «Τρία Κομβικά Σημεία» και ήταν μια σύνθεση που ενώνει τρεις χαρακτηριστικές σκηνές από τις τρεις αγαπημένες μου ταινίες του Νικολαΐδη: «Τα Κουρέλια Τραγουδάνε Ακόμα», «Singapore Sling», και «Ευριδίκη», με το μεγαλύτερο τμήμα της σύνθεσης να απεικονίζει την Ευριδίκη στο τρίτο τηλεφώνημά της με τον άγνωστο άντρα. Οι τρεις αυτές σκηνές θεωρώ ότι περικλείουν όλα τα χαρακτηριστικά που με γοητεύουν στις ταινίες του Νικολαΐδη: την πεσιμιστική ματιά, το μαύρο χιούμορ, την υπερβολή και την πληθωρικότητα της εικόνας, τον έντονο ερωτισμό, τη μουσικότητα και τη διαστροφή.
Θαυμάζω τον τρόπο με τον οποίον ο Νικολαΐδης χρησιμοποιεί τη γυναικεία φιγούρα στις ταινίες του, άλλοτε ως τραγικό πρόσωπο, άλλοτε ως το δυναμικό, εξουσιαστικό στοιχείο, πάντα όμως δείχνοντας σεβασμό και αναδεικνύοντας κάθε φορά τη γυναίκα ως κεντρικό σημείο της ταινίας. Με παρόμοιο τρόπο αντιμετωπίζω κι εγώ, όσα χρόνια ζωγραφίζω, τις γυναικείες μορφές στα έργα μου, γι’ αυτό μπορώ να πω με σιγουριά αφ’ ενός ότι η αισθητική του με έχει επηρεάσει, και αφ’ ετέρου ότι οι χαρακτήρες των πρωταγωνιστριών του πάντα μου κεντρίζουν το ενδιαφέρον.
Σήμερα συνειδητοποιώ ότι τον ερωτισμό και την εμμονή με την οποία ακολουθεί ο κινηματογραφικός φακός με τόση ένταση κάθε σπιθαμή του κορμιού της Ευριδίκης τον ξανασυνάντησα το 2013 στη «Ζωή της Αντέλ» του Αμπτελατίφ Κεσίς, όταν παρακολουθούσα με κομμένη την ανάσα την Αντέλ Εξαρχόπουλος να λερώνει τα μάγουλά της με τον κιμά από τα μακαρόνια. Παρομοίως, μία από τις σκηνές που ξεχωρίζω από τον παγκόσμιο κινηματογράφο είναι τα 2-3 λεπτά που η Ευριδίκη, γυμνόστηθη και σε slow motion, προσπαθεί να διώξει μακριά της τον φάκελο που της δίνει κάποιος κάτω από τη χαραμάδα της πόρτας, με την υπόκρουση μιας παρανοϊκής ηλεκτρονικής μουσικής. Θα ήθελα να μπορούσα να βρίσκομαι κάτω από τα λευκά σεντόνια εκείνο το δευτερόλεπτο στο οποίο, αργότερα, προς το τέλος της ταινίας, η Ευριδίκη δαγκώνει το χέρι της.
Στέφανος Ρόκος
Ευρυδίκη ΒΑ 2037 του Νίκου Νικαλαϊδη (1975) - Παρασκευή 13 Μαΐου στις 00.30 - Παρουσιάζει ο Χρήστος Χουλιάρας
Σε μια στρατοκρατούμενη χώρα, της οποίας οι κάτοικοι ζουν περιορισμένοι σε σπίτια-φυλακές, η Ευρυδίκη, έχοντας έτοιμες τις βαλίτσες της, περιμένει μάταια τη διαταγή που θα της επιτρέψει να φύγει.
«Περισσότερο όμως το φιλμ συστρέφεται σαν το φίδι, σφίγγοντας στις σπείρες του το υποκείμενο. Ο κλειστοφοβικός αυτός κόσμος που οικοδομείται σιγά σιγά ως το απόλυτο, ως τον κύκλο και την ακινησία μοιάζει περισσότερο να είναι η εκδήλωση της σχιζοφρένειας της ηρωίδας, η προβολή των φαντασμάτων της. Ο ‘εχθρός’, ο άγνωστος τρόμος όπως του παιδιού μέσα στο σκοτάδι υιοθετείται από την ηρωίδα σαν εσωτερικότητα, σαν αδιάκοπη αγχωτική πάλη, που την εξαντλεί, την περιορίζει αλλά και της ανοίγει την πύλη σε μια κλίμακα σεξουαλικών διαστροφών, που την γοητεύουν και την παρακολουθούν. Το ψυχολογικό ‘οπλοστάσιο’ λειτουργεί καταιγιστικά, φαντασιακός ερωτισμός, φιγούρα του πατέρα, ευνουχισμένες κούκλες, περιττώματα, αποστροφή, όλα μετέχουν στο μεγάλο παιχνίδι της ηδονής και της απώλειας. Μια αινιγματική ταινία, ίσως επικίνδυνη.» Νίκος Μπακογιαννόπουλος, Καθημερινή 3.1981
Ευρυδίκη ΒΑ 2037 του Νίκου Νικαλαϊδη | 1975 | Παραγωγή: Νίκος Νικολαϊδης | Σενάριο: Νίκος Νικολαϊδης | Διεύθυνση Φωτογραφίας: Γιώργος Πανουσόπουλος | Παίζουν οι: Vera Tschechowa, Νίκη Τριανταφυλλίδη, John Moore | Βραβεία -Διακρίσεις: Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Σκηνοθέτη & Σκηνογραφίας Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1975
Την προβολή θ΄ακολουθήσει ένα ήσυχο βερμούτ party με DJ sets του Felizol & της Φανερωμένης (aka Νίκου Πάστρα)
