Στο «Mediterranea» του 2015 έστρεψε το βλέμμα του στους μετανάστες από την Αφρική και την εχθρότητα που αντιμετωπίζουν από τους κατοίκους της Καλάβριας. Στο «A Ciambra», δύο χρόνια αργότερα, το 2017 μίλησε για τις κοινότητες των Ρομά που συνεχίζουν να ζουν ως μειονότητα χωρίς ίσα δικαιώματα και σε συνεχείς συγκρούσεις με τους ντόπιους. Με το «Για την Κιάρα», που βγαίνει στις αίθουσες την Πέμπτη 20 Οκτωβρίου, φωτίζει το σύννεφο που ρίχνει πάνω από την περιοχή η ύπαρξη της τοπικής μαφίας, μέσα από το βλέμμα της 15χρονης Κιάρα που θα προσπαθήσει μόνης να λύσει το μυστήριο γύρω από την εξαφάνιση του πατέρα της.
Η τριλογία του Τζόνας Καρπινιάνο ολοκληρώνεται καθώς ο 38 χρονος Ιταλοαμερικάνος, γεννημένος στην Αμερική αλλά μόνιμος κάτοικος εδώ και μια δεκαετία του λιμανιού Τζόγια Τάουρο στην Καλάβρια, συνεχίζει να ταξιδεύει στα φεστιβάλ του κόσμου και να διακρίνεται, αλλά κυρίως επιμένει να κοιτάζει το σινεμά μέσα από τη μεγάλη παράδοση των Ιταλών νεορεαλιστών, με ένα συνδυασμό σκληρότητας και ευαισθησίας που τον κάνει να ξεχωρίζει.
Στο Flix μιλάει για μια τριλογία που δεν ξεκίνησε ως τετοια, για τους πραγματικούς ανθρώπους που πρωταγωνιστούν στις ταινίές του, για την Ιταλία της Τζόρτζια Μελόνι και για τη δύναμη του σινεμά να σε κάνει καμιά φορά να βρίσκεις το σωστό δρόμο.
Πώς προέκυψε η ιστορία του «Για την Κιάρα»; Βασίζεται σε μια πραγματική ιστορία (ή, καλύτερα, σε πραγματικές ιστορίες) με έδρα την Καλαβρία;
Εφτασα στο Τζόγια Τάουρο το 2010. Δύο Αφρικανοί μετανάστες είχαν μόλις δεχτεί επίθεση και ξυλοδαρμό και αυτό είχε ως αποτέλεσμα μια βίαιη εξέγερση που ήταν το θέμα της ταινίας μικρού μήκους που σκηνοθέτησα πριν από το «Mediterranea». Αμέσως μετά μετακόμισα εκεί και αργότερα γνώρισα τον Pio και την κοινότητα των Ρομά που τελικά «έπαιξαν» στη δεύτερη ταινία μου, το «A Ciambra». Στην αρχή, το 2010, δεν είχα καθόλου στο μυαλό μου την ιδέα μιας τριλογίας, απλά ήθελα να μάθω περισσότερα για τις ταραχές. Αλλά πολύ σύντομα, κατάλαβα ότι ήθελα να κάνω τρεις ταινίες για τρεις πτυχές αυτής της πόλης. Η πρώτη ήταν η αφρικανική κοινότητα, η δεύτερη η κοινότητα των Ρομά, η οποία ήταν νομάδες που είχαν εγκατασταθεί στο Τζόγια Τάουρο. Και τέλος, οι «Malavita», οι άνθρωποι που εμπλέκονται στην παραοικονομία που δημιούργησε η μαφία. Ηξερα ότι θα έκανα αυτές τις τρεις ταινίες χωρίς να ξέρω ακριβώς τη μορφή που θα έπαιρναν, αλλά θυμάμαι ότι τελείωσα το πρώτο σενάριο του «Για την Κιάρα» τρεις εβδομάδες πριν ξεκινήσω τα γυρίσματα του «A Ciambra» το 2016.
Είναι λίγο αυτοβιογραφική η ταινία;
Οχι, μεγάλωσα στη Νέα Υόρκη, είμαι Ιταλοαμερικανός, η οικογένειά μου στη Νέα Υόρκη είναι Αφροαμερικάνοι και η ιταλική οικογένειά μου είναι από το Παλέρμο. Δεν είμαι λοιπόν «παραδοσιακός» Ιταλοαμερικανός. Πήγα στο Τζόγια Τάουρο στην Καλαβρία για να κάνω έρευνα για τη μικρού μήκους ταινία μου και μένω εκεί δέκα χρόνια τώρα.
Πώς κλείνει το «Για την Κιάρα» την τριλογία που ξεκίνησε με το «Mediterranea»; Τώρα που οι τρεις ταινίες είναι εκεί έξω, θα μπορούσες να πείς ότι υπήρχε ένα μεγαλύτερο σχέδιο πίσω από την τριλογία;
Χωρίς αμφιβολία το Τζόγια Τάουρο είναι μια μικρογραφία μιας ευρύτερης κοινωνικής και οικονομικής τάσης που στις μέρες μας συνήθως ονομάζεται παγκοσμιοποίηση. Αλλά νομίζω ότι ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί το καθολικό είναι να είμαστε ακριβείς, οικείοι και με έμφαση στο τοπικό στοιχείο. Αυτή η πόλη έχει κάτι πολύ ιδιαίτερο στον τρόπο που διασταυρώνονται αυτά τα φαινόμενα. Υπάρχει η παραοικονομία, η μεγάλη φτώχεια που αγνοείται από το κράτος, και πάνω από όλα αυτά, η μαζική άφιξη μεταναστών. Πριν από το 2012 σχεδόν κανείς δεν μιλούσε γι' αυτό, ενώ γνώρισα τη δύσκολη καθημερινότητα του Κούντους Σειλόν που είχε κάνει αυτό το ταξίδι από την Αφρική. Η πραγματικότητά του, η εμπειρία του και των φίλων του έγιναν πραγματικότητα του «Mediterranea». Με τα «A Ciambra» και το «Για την Κιάρα», η διαδικασία ήταν παρόμοια. Ποτέ δεν ήθελα να κάνω μια μεγάλη ταινία που θα συνδύαζε αυτές τις τρεις πτυχές της ζωής στο Τζόγια Τάουρο: τους μετανάστες, τους Ρομά και τη μαφία. Ηθελα να μιλήσω για άτομα, όχι για γενικά θέματα. Κι όμως ήθελα να υπονοήσω την ύπαρξη μιας ευρύτερης σύνδεσης κάνοντας κάποιους χαρακτήρες να επανεμφανίζονται, έστω και για λίγο, σε κάθε ταινία. Ταινία μετά ταινία η εμπειρία μου στον τόπο μεγάλωνε, οπότε ήταν φυσικό να τους συνδέσω με έναν τρόπο, αλλά ήταν μια εξελισσόμενη διαδικασία, δεν ήταν ένα μεγάλο σχέδιο που γνώριζα από την αρχή.
Δεν είναι πάντα εύκολο να απεικονίσεις μια περιοχή και ανθρώπους που γνωρίζουμε πολύ καλά, όπως εσύ με τους ανθρώπους στο Τζόγια Τάουρο. Πώς καταφέρες να απεικονίσεις με ειλικρίνεια μια ολόκληρη κοινότητα και ταυτόχρονα να δημιουργήσεις έναν κινηματογραφικό κόσμο που στέκεται από μόνος του;
Ενώ ταξίδευα με την προηγούμενη ταινία μου, οι άνθρωποι μου έλεγαν ότι έπρεπε να κάνω μια ταινία σε αυτό το μέρος για την «Ντραγκέτα» (σ.σ. η Μαφία της Καλάβρια). Οι απόψεις τους ήταν πολύ διαφορετικές από την πραγματικότητα που βίωνα ζώντας εκεί, γι' αυτό αποφάσισα να ακολουθήσω τις εμπειρίες μου. Για παράδειγμα δεν έχω δει ποτέ ανταλλαγή πυροβολισμών στους δρόμους, όπως έχουμε δει να συμβαίνει σε όλες τις ταινίες με θέμα τη μαφία. Από την άλλη, έχω δει αυτοκίνητα να εκρήγνυνται. Εχω δει ανθρώπους να γίνονται φυγάδες και έχω δει την επίδραση που είχε σε ένα κοριτσάκι όταν εξαφανίστηκε ο πατέρας του. Αυτό είναι πολύ πραγματικό για τους ανθρώπους που ζουν σε αυτή την πόλη και αν επρόκειτο να κάνουμε μια ταινία γι' αυτούς θα έπρεπε να αντικατοπτρίζει την πραγματικότητά τους.
Το σινεμά για μένα είναι η έκφραση της πολυπλοκότητας των ανθρώπων και του περιβάλλοντός τους. Ισως βοηθάει κάποιους ανθρώπους να βρουν την πυξίδα τους στη ζωή, να βρουν τη θέση τους στον κόσμο.»
Πώς βρήκες τη Σουάμι Ρότολο και πόσο εύκολο ήταν για εκείνη να μπει στον ρόλο της Κιάρα; Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά που σε έκαναν να την επιλέξεις;
Ημουν εξαιρετικά τυχερός. Το 2015 ετοίμαζα το «A Ciambra» και κάναμε ένα μικρό κάστινγκ γιατί για μια σκηνή, στο σχολείο, χρειαζόμασταν κομπάρσους-παιδιά. Η Σουάμι ήρθε μαζί με τη θεία της. Ηταν 9 ετών τότε. Μόλις είχα τελειώσει το σενάριο του «A Chiara». Οταν την είδα, ήξερα ότι ήταν η Κιάρα. Ετυχε να γνωρίσω πολύ καλά τη θεία της, τα ξαδέρφια της, την οικογένειά της. Με τα χρόνια την είδα να μεγαλώνει και δεν άλλαξα ποτέ γνώμη. Η Τζόογιο Τάουρο είναι μια μικρή πόλη και την έβλεπα συχνά στον παραλιακό δρόμο, να τρώει παγωτό με την παρέα της ή πίτσα με τον πατέρα της. Την γνώρισα καλύτερα και ξαναέγραψα το σενάριο έχοντας εκείνη στο μυαλό μου. Στην ταινία, όλοι οι χαρακτήρες είναι η πραγματική της οικογένεια.
Γιατί επέλεξες την πραγματική της οικογένεια. Πώς δουλέψες γενικά με τους μη επαγγελματίες ηθοποιούς;
Η ιδέα ήταν να χρησιμοποιήσουμε τη δική της οικογένεια, ώστε να είναι άνετη στα γυρίσματα. Στη σκηνή του πάρτι, για παράδειγμα, ήταν όλη η οικογένειά της που περνούσε καλά και εμείς ήμασταν εκεί και γυρίζαμε. Οταν τσακωνόταν με την αδερφή της, θα μπορούσαμε να το χρησιμοποιήσουμε σε έναν καυγά στην ταινία - για ένα διαφορετικό θέμα προφανώς. Ετσι, πάντα αντλούσαμε από τις προσωπικές τους εμπειρίες για να τους βοηθήσουμε να ενσαρκώσουν τον ρόλο τους, συνδυάζοντας στοιχεία ντοκιμαντέρ με την πλοκή της ταινίας.
Πόσο επικίνδυνο ήταν να απεικονίσει κανείς τη μαφία της Καλαβρίας και τους μηχανισμούς της; Εχουμε ακούσει ιστορίες συγγραφέων, σεναριογράφων και σκηνοθετών που βρίσκονται στη μαύρη λίστα της Μαφίας λόγω των βιβλίων και των ταινιών τους.
Οπου κι αν μένει κάποιος, θα υπάρξουν συγκρούσεις, δεν μπορείς να ευχαριστήσεις όλους με τις επιλογές σου. Φέραμε δουλειά αυτά τα δέκα χρόνια στην πόλη, αλλά όχι για όλους, οπότε ίσως είχαμε κάποιες συγκρούσεις αυτού του τύπου, τίποτα πιο σοβαρό.
Μισός Αμερικανός - μισός Ιταλός, ξένος ανάμεσα σε αγνώστους, ποια είναι η χώρα που θεωρείς «σπίτι» σου; Πιστεύεις ότι ως κοινωνία δεχόμαστε πλέον τους «ξένους» με καλύτερο τρόπο από πριν;
Λοιπόν, μεγάλωσα στη Νέα Υόρκη όπως είπαμε προηγουμένως και σπούδασα εκεί, αλλά καθώς έχω οικογένεια στην Ιταλία που είχε δουλέψει στον κινηματογράφο, ένιωσα έλξη στην Ιταλία για να ξεκινήσω να κάνω τις δικές μου ταινίες, καθώς ένιωθα πιο άνετα και πιο ριζωμένος στην κινηματογραφική της ιστορία.
Πώς αισθάνεσαι για τη νίκη της Τζόρτζια Μελόνι στην Ιταλία και στο γενικό κλίμα που μας πηγαίνει πίσω σε τρομακτικές στιγμές που όλοι πιστεύαμε ότι έχουν περάσει ανεπιστρεπτί;
Κεντρική ιδέα στις ταινίες μου είναι να δώσω χώρο σε φωνές που στο παρελθόν απουσίαζαν από το ιταλικό κινηματογραφικό τοπίο. Γιατί βασικά πιστεύω ότι η εικόνα που έχει ο κόσμος για τη μεταπολεμική Ιταλία είναι κάτι που δημιούργησε ο Ροσελίνι με τις ταινίες του. Εδωσε μια εικόνα της Ιταλίας που ήταν αντιφασιστική, που πολέμησε κόντρα στο καθεστώς, μια χώρα όπου υπήρχε μια ισχυρή αντίσταση και κοινωνική δέσμευση. Ακόμη κι αν αυτό ήταν μόνο εν μέρει αλήθεια, ο Ροσελίνι κατάφερε να ενώσει ξανά την Ιταλία μέσω του κινηματογράφου του και δημιούργησε μια ιδιαίτερη και ανθεκτική προοπτική, ένα είδος εθνικής συνείδησης. Ο κινηματογράφος έχει τη δύναμη να το κάνει αυτό, να δημιουργήσει μια συλλογική εικόνα ενός έθνους. Και για μένα, ήταν πολύ σημαντικό να δείξω μερικές από τις φωνές που έλειπαν σήμερα από τον ιταλικό κινηματογράφο. Ετσι, με την απόφαση να κάνω ταινίες στην Καλαβρία, θέλησα να επανεξετάσω το κοινωνικό και πολιτιστικό τοπίο για να δείξω ότι αυτές οι ιστορίες είναι επίσης ιταλικές. Αξίζουν το χώρο και το χρόνο που τους προσφέρουμε, οπότε πρέπει να συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε.
Είναι το σινεμά και η Τέχνη γενικά ένας δρόμος για έναν καλύτερο κόσμο; Η τουλάχιστον μια διέξοδος απ' αυτόν;
Το σινεμά για μένα είναι η έκφραση της πολυπλοκότητας των ανθρώπων και του περιβάλλοντός τους. Ισως βοηθάει κάποιους ανθρώπους να βρουν την πυξίδα τους στη ζωή, να βρουν τη θέση τους στον κόσμο.
