To σινεμά είναι ένα παράθυρο που τ' ανοίγεις και πηγαίνεις αλλού.
Κι από κει αντλείς πράγματα που σε βοηθούν να συνεχίσεις.
Κάτι κοινωφελές. Και μόνο που υπάρχει, μια ταινία κάνει καλό.
Αυτή ήταν η πρώτη μου στάση σαν θεατή που ωριμάζει και θέλει να περάσει στο θέαμα. Η αγνότητα της παιδικής ψυχής που θέλει να προσφέρει αυτό που παίρνει και στους άλλους.
Στο σινεμά μπορούσαν να καναλιζαριστούν κι όλα τ' άλλα πράγματα που μ' άρεσε να κάνω.
Τ' «Απαγορευμένα Παιχνίδια» του Κλεμάν: η ταινία που με εκανε να καταλάβω πώς θέλω να κάνω κινηματογράφο.
Αμερικάνικος κινηματογράφος: η βάση της παιδείας μας.
Τα υπόλοιπα ήλθαν αργότερα, σε μια ηλικία που δέχεται περισσότερο το μυαλό κι όχι το ένστικτο, το υποσυνείδητο, που είναι η ουσία.
Στο Παρίσι βρέθηκα σε μια πολύ τρηυφερή ηλικία. Ενας χώρος που μπορεί να σου προσφέρει τα πάντα κι εσύ δεν μπορείς να κάνεις επιλογές γιατί δεν έχεις το υπόβαθδο που σου επιτρέπει να επιλέγεις.
1960. IDHEC και Νουβέλ Βαγκ, Αντονιόνι, Φιλίνι, Μπουνιουέλ. Η Νουβέλ Βαγκ καμμία επίδραση, εκτός ίσως από τη «Χιροσίμα» του Ρενέ και του «Ζυλ και Τζιμ» του Τριφό. Πολύ αργότερα το «Αρσενικό Θηλυκό» του Γκοντάρ (1966).
Οταν είχα χαλάσει 50 καρρέ προσπαθώντας να κάνω μια κόλληση κατάλαβα πως δεν κάνω για το μοντάζ.
Στο τμήμα των οπερατέρ, δεκαεπτά αρσενικοί κι εγώ. Μου έκαναν τη ζωή δύσκλη. Ετσι ήλθε η αδιαφορία για τη γνώμη των άλλων (όταν έχεις τον κόσμο εναντίον σου οδηγείσαι στην ανεξαρτησία, κάνεις πειράματα που δεν θα έκανες διαφορετικά, και δεν θα μάθαινες ποτέ).
Σύγκρουση μιας αρσενικής δουλειάς με τη θηλυκότητά σου.
Πτυχίο οπερατέρ.
Επσιτρέφοντας, ήξερα πως είχα ν' αντιμετωπίσω ένα χώρο άγνωστο που δεν είχα κανάλια να περάσω σ' αυτόν.
Δεν αντιμετώπισα ποτέ τις ταινίες του Φίνου σαν σινεμά.
Του Κούνδουρου και του Κακογιάννη, ναι.»
1963. Μπέτσος Φιλμ. Διακοπή σχέσεων με το σινεμά.
Δακτυλογράφος.
Δημοσιογράφος στην «Αλλαγή»
Οχι πια σαν θεατής, αλλά σαν κριτικός. Αλλο πράγμα.
Σχέση με ελληνικές ταινίες, οδυνηρή.
1966. Δείγματα αναγέννησης: «Μέχρι το Πλοίο» του Δαμιανού.
1967. Το πρώτο μου ταινιάκι και μαχαίρι στην κριτική. Να μου κοπεί το χέρι αν το ξανακάνω...
Κρίση δικτατορίας:
Η πολιτική ένας χώρος εγκληματικός.
Οτιδήποτε κι αν λες δημόσια κάνει κακό. Οποια εικόνα και να στήσεις, μιλάς δημόσια, εκφράζεις απόψεις.
Να είσαι χρήσιμος, σημαίνει να εργάζεσαι με στόχο την παραγωγικότητα. Να μαθαίνεις τους ανθρώπους να ζουν χωρίς ποιότητα, να θυσιάζουν την αισθητικής στην υλική επιβίωση.
Μια ολόκληρη ιδεολογική θέση.
Ξεπεράστηκε πολύ αργά.
Απελευθέρωση στον συμβιβασμό:
Για ποιο λόγο εγώ θα σέρνω περισσότερες ευθύνες από τους άλλους;
Δέχομαι να συμβάλλω στη διαιώνιση του κόσμου όπως είναι, συμμετέχοντας.
Δέχομαι να απωλέσω τ' όραμα να κάνω τον κόσμο καλύτερο.
Δέχομαι πως δεν μπορώ να προσφέρω παρά μόνο στους ομοίους μου.
1973. Ιωάννης ο Βίαιος.
Βαθύτατα αυτοβιογραφική. Μ' ελάχιστες εξαιρέσεις, δεν πέρασε τίποτα στους Ελληνες κριτικούς, σαν να υπήρχε ένα τείχος ανάμεσά μας, σα να μην τους αφορούσες . Μου έκανε τεράστια εντύπωση η απήχηση που είχε στους Γερμανούς, μολονότι τα βιώματά τους είνα ιδιαφορετικά.
Ισως γι' αυτό ακριβώς.
Ο ήρωας είναι άνδρας:
Οταν στην οθόνη ένα πρόσωπο φοράει φουστάνια, φορτίζεται με ειδικές συνθήκες. Η γυναίκα δεν είναι το σύμβολο του Ανθρώπου.
Εχει ειδικα προβλήματα. Αυτά που αφορούν τον άνδρα, αφορούν και τη γυναίκα. Το αντίστροφο δεν είναι απαραίτητο.
Η γυναίκα είναι μια ειδική κατηγορία ανθρώπου, ένας άνθρωπος συν κάτι. Κι αυτό το «συν» μπορεί να είναι εμπόδιο στο να βάλεις μια γυναίκα να συμβολίσει το Γένος.
Ο Γιούνγκ λέει ότι το υποσυνείδητο κάθε ανθρώπου ανήκει στο αντίθετο φύλο. (Φελίνι, Αντονιόνι, Γκοντάρ, Μπέργκμαν: ηρωίδες γυναίκες). Στην τέχνη αυτό που εκφράζεται είναι το υποσυνείδητο.
Κάποιες χιλιάδες χρόνια ανθρώπινης ιστορίας, η γυναίκα είχε ένα ρόλο αυστηρά προσδιορισμένο μέσα σε μια κοινωνική συγκρότηση που, με όλα τα αρνητικά της, επέτρεψε στον άνθρωποι να επιβιώσει, να πολλαπλασιαστεί και να κυριαρχήσει
Εδώ κι εκατό μόνο χρόνια, μες από συγκεκριμένες κοινωνικές ανακατάξεις οι ρόλοι των φύλων αμφισβητούνται κι αυτό οδηγεί σε προβλήματα πιο σημαντικά από το να παρανιόμαστε ότι δεν μας αναγνωρίζουν.
Μέσα σ' αυτές τις αμφισβητήσεις των πάντων, όλοι χτυπιούνται και τα 'χουν χαμένα: αρσενικοί, θηλυκοί κι ουδέτεροι.
Μετά την IDHEC δεν είχα ιδιαίτερα προβλήματα σαν γυναίκα.
Ισως ο ελληνικός χώρος είναι ειδικός.
Στη Δύση, υπάρχει η πατριαρχική δομή. Σου δίνουν τα δικαιώματα αλλά σου αμφισβητούν την ικανότητα.
Στην Ελλάδα δεν σου αμφισβητούν την ικανότητα, αλλά το δικαίωμα (κατάλοιπα μητριαρχίας).
Μια ταινία «καλή για γυναίκα» δεν μ' ενδιαφέρει.
Ή κάνω ταινίες ή δεν κάνω.»
Η ελεύθερη έκφραση είναι αφάνταστα δύσκολη.
Οι λογοκρισίες πολλαπλασιάζονται μέσ' από την αύξηση των μέσων επικοινωνίας. Αν δεν φτάσουν οι άνθρωποι να εκφραστούν απόλυτα και να μιλήσουν για τον εαυτό τους, τότε αυτά τα προβλήματα δε θα βρουν ποτέ την αληθινή τους έκφραση. Θα περνούν σαν θεωρίες, ιδεολογίες, «γραμμές», δηλαδή δεν θα εκφράζονται και συνεπώς δεν θα λύνονται.
Αυτή τη στιγμή που το φεμινιστικό κίνημα είναι της μόδας, τα γυναικεία προβλήματα είναι δύσκολο να εκφραστούν γιατί κυκλοφορούν χιλιάδες «πρέπει» που είναι δύσκολο να ξεπεραστούν.
Το μέλλον του σινεμά στην Ελλάδα και των γυναικών μέσα σ' αυτό;
Θα 'ναι ένας αγώνας σύνθετος ανάμεσα στα προβλήματα του χώρου και την προσωπική μας ιστορία.
Ζούμε σ' ένα χώρο δύσκολο, όχι μόνο για τον κινηματογράφο ή για τις γυναίκες.
Το σινεμά είναι ο τρόπος της ζωής μου, το ενδιάμεσο που μέσ' απ' αυτό επικοινωνώ με τα πράγματα, τα φιλτράρω και τα ζω. Ο ζωτικός μου χώρος. Δεν μπορώ να το δω σαν κάτι ξέχωρο και να το κρίνω ή να το προσδιορίσω.
Ο Ιωάννης και η δικτατορία είναι ταυτισμένα. Το Λεμονόδασος και δημοκρατία του Καραμανλή είναι ταυτισμένα.
Η αθλιότητα της ελληνικής τηλεόρασης δεν είναι άσχετη με την αθλιότητα του Ελληνικού κράτους. Η πολυκατοικία που γκρεμίζεται, η χαβούζα που σπάει.
Πώς να μιλήσουμε για το μέλλον του σινεμά και της γυναίκας;
Ας μιλήσουμε για το μέλλον της Ελλάδας...
Το παραπάνω κείμενο είναι δημοσιευμένο με τον τίτλο «Αυτοπαρουσίαση» στο τεύχος 17 του περιοδικού Φιλμ, Ιούλιος 1979.
