Η απόρριψη από το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου του σενάριου του Κώστα Φέρρη, που βασίζεται στο μυθιστόρημα του N. Κάσδαγλη «Τα Δόντια της Μυλόπετρας», φέρνει ξανά στην επικαιρότητα το θέμα των σχέσεων Κράτους και Κινηματογράφου - ένα θέμα που βρίσκεται σε ιδιαίτερη οξύτητα, έπειτα από την καθυστέρηση της ψήφισης του νομοσχέδιου για τον κινηματογράφο και την άρνηση των περισσότερων σκηνοθετών να συμμετάσχουν στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης (τουλάχιστον μέχρι την στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές).
Το ΕΚΚ είναι σήμερα ο κατεξοχήν συμπαραγωγός του ανεξάρτητου ελληνικού κινηματογράφου. Χωρίς τη συνδρομή του είναι σχεδόν αδύνατον να υπάρξει ποιοτικά σινεμά στη χώρα μας κι αυτό γιατί απουσιάζει ολότελα ένα σύστημα οργανωμένης παραγωγής, που να ενδιαφέρεται γι' αυτού του είδους τις ταινίες. Έτσι αναγκαστικά το Κράτος είναι o μεγαλύτερος παραγωγός του νέου ελληνικού κινηματογράφου (έστω κι αν φαινομενικά συμμετέχει μ' ένα μικρό ποσοστό), γεγονός που έχει ορισμένες αρνητικές επιπτώσιες: το Κράτος σαν παραγωγός δεν είναι ανεξάντλητο και πρέπει να κάνει ορισμένες επιλογές, να διαλέξει κάποιες ταινίες από τις προτεινόμενες αδυνατώντας όμως να συμμετάσχει στις υπόλοιπες διαδικασίες παραγωγής αυτών των ταινιών.
Πρόκειται λοιπόν για έναν ερασιτέχνη παραγωγό, που αδυνατεί όχι μόνο να παρακολουθήσει το τι χρηματοδοτεί, αλλά και πώς να το προωθήσει (οι προσπάθειές του v' ανοιχθεί στη διεθνή αγορά είναι ακόμη στα σπάργανα). Έτσι αναγκαστικά το κύριο βάρος πέφτει στην επιλογή σεναρίων. Όμως το ΕΚΚ από την εποχή που συστάθηκε μέχρι σήμερα ΠΟΤΕ του δεν καθόρισε τα ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ των ταινιών, που είναι λίγο--πολύ ΑΥΘΑΙΡΕΤΑ μπορούν να επηρεαστούν από την πολιτική συγκυρία, την τυχαία σύνθεση μιας επιτροπής, τις προσωπικ ές γνωριμίες ενός υποψήφιου σκηνοθέτη κλπ, κλπ.
Τα τελευταία 2-3 χρόνια βασική πολιτική του ΕΚΚ είναι να χρηματοδοτεί 6-7 ταινίες λίγο-πολύ αναγνωρισμένων σκηνοθετών και 1-2 νέων ή αισθητικά ριψοκίνδυνων και αντιεμπορικών, αφήνοντας στον τομέα των ταινιών μικρού μήκους την αποστολή προώθησης νέων ταλέντων. Η πολιτική αυτή στη σημερινή φάση του ελληνικούκινηματογράφου είναι κατά τη γνώμη μου σωστή. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι το ΕΚΚ δεν αυθαιρετεί και μάλιστα χωρίς να λογοδοτεί σε κανένα (τα πρακτικά του δεν ανακοινώνονται), παρά το γεγονός ότι διαχειρίζεται χρήματα του δημοσίου και παίρνει αποφάσεις καθοριστικές για την φυσιογνωμία του εθνικού μας κινηματογράφου. Κι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας αυθαιρεσίας είναι η περίπτωση της απόρριψης του σεναρίου του Κώστα Φέρρη.
Πιστεύω ότι ένας οργανισμός σαν το ΕΚΚ έχει κάθε δικαίωμα v' απορρίψει το σενάριο που του προτείνει ένας επώνυμος και βραβευμένος σκηνοθέτης αν για παράδειγμα: το βρίσκει υπερβολικά φιλόδοξο κι απραγματοποίητο για τα δεδομένα της ελληνικής παραγωγής, ή πολύ ακριβό, ή αδιάφορο, διανοουμενίστικο, πολύ προσωπικό, καθόλου εμπορικό ή βατό στο πλατύ κοινό. Θα μπορούσε ακόμη να το απορρίψει γιατί θα ήθελε να προωθήσει άλλες ταινίες με πιο σύγχρονα ή ενδιαφέροντα θέματα. 'H τέλος γιατί τον χρηματοδότησε μόλις πρόσφατα και μια και τα χρήματα δεν επαρκούν για όλους, προτιμά άλλους Έλληνες σκηνοθέτες.
Όμως το ΕΚΚ στη δήλωσή του που έκανε στον Τύπο, ομολογεί με όλη την αφέλειά του, ότι απέρριψε το σενάριο του Φέρρη, γιατί o τρόπος που περιγράφει την εθνική Αντίσταση έρχεται σε ρήξη με την κρατική αντίληψη και ιδεολογία πάνω σ' αυτό το θέμα, έτσι όπως διαμορφώνεται μέσα από το νομοσχέδιο για την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης! M' άλλα λόγια ομολογεί ότι τα κριτήρια του ήταν καθαρά ιδεολογικο-πολιτικά και καθόλου καλλιτεχνικά.
O Κώστας Φέρρης όπως είναι γνωστό δεν ανήκει στο χώρο των διανοουμένων της αριστεράς. Αν και καμιά ταινία του δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί από την μαρξιστική, κομματική κριτική, ως ανοιχτά αντιδραστική, εντούτοις δεν έχει σαν άτομο τις απαραίτητες προύποθέσεις και διαβεβαιώσεις που θα τον επέτρεπαν σύμφωνα πάντα με την ίδια μαρξιστική αντίληψη, να κάνει μια ταινία που να θίγει θετικά για την Αριστερά, την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης. Μοιάζει σαν κάποιο "παρείσακτο” που προσπαθεί να μπεί σ' ένα χώρο, ο οποίος ανήκει "δικαιωματικά” στη δόξα και τη μυθολογία της Αριστεράς. Γι' αυτό και πολύ απλά του απέρριψαν το σενάριο, φοβούμενοι μια "απολιτική” ίσως έκδοση της περιόδου ή πολύ κοντά στην αντίληψη της δεξιάς.
Η κρατική παρέμβαση στο χώρο της Τέχνης υπό τον τύπο πολιτικής ντιρεκτίβας και ο αποκλεισμός των παρεκλινόμενων απόψεων είναι μια μέθοδος που έχει καταδικασθεί εδώ και αιώνες από την ιστορία. Είναι ντροπή μας που ο παρεμβατισμός αυτός παίρνει εδώ ένα αριστερό, δήθεν προοδευτικό προσωπείο. Κι ακόμα μεγαλύτερη ντροπή, γιατί υπεύθυνοι γι' αυτή την απόφαση είναι συγκεκριμένα άτομα, που στο παρελθόν πάλεψαν για την ελευθερία έκφρασης και για την κατάργηση της λογοκρισίας.»
Η κρατική παρέμβαση στο χώρο της Τέχνης υπό τον τύπο πολιτικής ντιρεκτίβας και ο αποκλεισμός των παρεκλινόμενων απόψεων είναι μια μέθοδος που έχει καταδικασθεί εδώ και αιώνες από την ιστορία. Είναι ντροπή μας που ο παρεμβατισμός αυτόςπαίρνει εδώ ένα αριστερό, δήθεν προοδευτικό προσωπείο. Κι ακόμα μεγαλύτερη ντροπή, γιατί υπεύθυνοι γι' αυτή την απόφαση είναι συγκεκριμένα άτομα, που στο παρελθόν πάλεψαν για την ελευθερία έκφρασης και για την κατάργηση της λογοκρισίας. Σεις κύριε Ζάννα, που διευθύνετε το EKK, και στο παρελθόν γράψατε ένα εκπληκτικό βιβλίο για τον Αϊζενστάιν, σε τί νομίζετε διαφέρει η απόφασή σας με την απαγόρευση του δεύτερου μέρους του ΙΒΑΝ O ΤΡΟΜΕΡΟΣ στη Σοβ. Ένωση; 'H για να μην πάμε Τόσο μακριά: σε τί διαφέρει η στάση σας από την απαράδεκτη αδιαφορία του Κέντρου, όταν ήταν στα χέρια της Δεξιάς, να χρηματοδοτήσει τον Αγγελόπουλο, με τον οποίο βέβαια διαφωνούσε ιδεολογικά; Μα γιατί τέλος πάντων περνάτε τον κινηματογράφο; Για τηλεοπτικό δελτίο των εννέα, που μπορείτε να το κόψετε και να το ράψετε ανάλογα με τις πολιτκές σκοπιμότητες της στιγμής; Ή μήπως ξεχνάτε ότι ο κινηματογράφος δεν είναι μόνο ιδεολογία, αλλά συγκεκριμένη καλλιτεχνική πρακτική, μέσα από την οποία το άτομο εκφράζει την ιδιομορφία του, την προσωπική του αντίληψη για την πραγματικότητα κι έχει κάθε δικαίωμα η αντίληψή του αυτή να μην ταυτίζεται με τη δική σας;
Λοιπόν τι κάνουμε; Ρίξαμε "το κράτος της δεξιάς” για να επαναλάβουμε τα ίδιαλάθη;
Για μια ακόμη φορά αποδείκνύεται ότι η ελληνική παραγωγή βρίσκεται μέσα σ' ένα φαύλο κύκλο. Όσο οι έλληνες σκηνοθέτες κρέμονται από το EKK, είναι φυσικό αυτό να προσπαθεί να επιβάλλει κάποιο έλεγχο, ανάλογο με κείνον της τηλεόρασης. Ταπράγματα θα άλλαζαν μόνο αν οργανώνονταν ένα ανεξάρτητο δίκτυο παραγωγής καιδιανομής ταινιών, που θα αποδεικνύονταν ο κύριος πόλος έλξης του νέου ελληνικούκινηματογράφου (κάτι που συχνά προτείνεται στην Εταιρία Σκηνοθετών, αλλά ποτέδεν γίνεται, γιατί όλοι τρέχουν τελικά και παρακαλάνε το Κράτος να τους δώσει καμμιάελεημοσύνη). Τότε θα μπορούσε να περιοριστεί στο ελάχιστο ο κρατικός παρεμβατισμός και το ΕΚΚ να γινόταν απλώς ένας βοηθητικός συμπαραγωγός στον ανεξάρτητοελληνικό κινηματογράφο. Όμως κάτι τέτοιο θ' αργήσει πάρα πολύ να γίνει, για λόγουςπου δεν μπορούμε να θίξουμε εδώ.
Όσο για τον Κώστα Φέρρη του εύχομαι να κάνει την ταινία του και χωρίς τα χρήματα του Κέντρου. Έτσι μόνο και μόνο για v' αποδείξει ότι δεν τους έχει ανάγκη κι ότι η λογοκριτική τους προσπάθεια δεν μπόρεσε να φέρει κανένα αποτέλεσμα. Αλλά μόνο γι' αυτό το λόγο. Γιατί τις ιστορίες με την Εθνική Αντίσταση, θα τον συμβούλευα να τις αφήσει στην άκρη. Όχι πως δεν έχει το δικαίωμα να τις αγγίξει. Δεν είναι όμωςλίγο κρίμα τόσοι και τόσοι ταλαντούχοι σκηνοθέτες μας, από τον Αγγελόπουλο, μέχρι το Βούλγαρη και Τώρα τον Φέρρη, να μοιρολογούν με την πρόσφατη ιστορία μας, όταν μένει ανέγγιχτη η σύγχρονη πραγματικότητα. Το ξέρω η σημερινή Ελλάδα δεν έχει καμιά μεγάλη μυθοπλασία να εμπνεύσει. Αλλά φίλοι σκηνοθέτες κάντε μια μικρή προσπάθεια. Για να είστε πραγματικά σύγχρονοι.
Το κείμενο «Κρατικός Παρεμβατισμός και ΕΚΚ» του Μπάμπη Ακτσόγλου δημοσιεύθηκε στα Κινηματογραφικά Τετράδια, τεύχος 17, Οκτώβριος 1984
