Τρεις στους τέσσερις από τους ανθρώπους που ρωτήσαμε να μας πουν την αγαπημένη τους ταινία του Χαγιάο Μιγιαζάκι, με αφορμή την έξοδο στους κινηματογράφους της νέας του ταινίας «Το Αγόρι και ο Ερωδιός», διάλεξαν το «Spirited Away». Οι λόγοι ίσως είναι προφανείς για μια ταινία που έκανε τον Ιάπωνα animator διάσημο παγκοσμίως, αλλά και ένα από τα καλύτερο φιλμ animation ολων των εποχών, κορωνίδα του studio Ghibli και του μεγαλείου του ιδρυτή του.
Διαβάστε παρακάτω όσα γράφουν για τον Χαγιάο Μιγιαζάκι οι animators Φωκίων Ξένος, Ειρήνη Βιανέλλη, Δάφνη Ξουράφη και η καλλιτεχνική διευθύντρια του Animasyros Μαρία Ανεστοπούλου.
Ο Φωκίων Ξένος διαλέγει το «Spirited Away»:
Ως ο μικρότερος της οικογένειας είχα πάντα το προνόμιο να εκτίθεμαι σε καινούργια πράγματα μέσω των αδελφών μου.
Εκείνες, με 10+ χρόνια διαφοράς, με πήγαιναν στο θέατρο, σε εκθέσεις ή δραστηριότητες και πάνω από όλα στο σινεμά. Λάτρευα την σκοτεινή αίθουσα και μαζί κυνηγούσαμε στις εφημερίδες την επόμενη ταινία που θα ήταν κατάλληλη για να δούμε μαζί στην έξοδο μας.
Όταν ήμουν 11 χρόνων η αδελφή μου πρότεινε να δούμε «Το Ταξίδι στην Χώρα των Θαυμάτων». Η μόνη εικόνα στην εφημερίδα ήταν «η Αλίκη» με ροζ κιμονό να κοιτάζει ανήσυχη εκτός κάδρου σε ένα μαύρο φόντο. Δεν είχα πειστεί ότι η ταινία θα ήταν καλή αλλά οποιοδήποτε κινούμενο σχέδιο ήταν ευπρόσδεκτο. Η διαδικασία της εξόδου ήταν πιο σημαντική για εμένα από την εκάστοτε ταινία.
Πήγαμε στο σινεμά πήραμε ποπ κορν και κάτσαμε στις θέσεις μας. Οταν τα φώτα άνοιξαν το μόνο που θυμάμαι σαν αίσθηση ήταν μια περίεργη ανησυχία.
Όχι μόνο δεν είδα την Αλίκη να μεγαλομικραινει και να πίνει τσάι αλλά ο κόσμος που είχε επισκεφτεί η Τσιχίρο ήταν σκληρός, επικίνδυνος και πραγματικά αλλόκοτος. Τα πλάσματα και οι χαρακτήρες δεν έμοιαζαν με οτιδήποτε ειχα ξαναδει ποτέ στην ζωή μου σε καμία ταινία. Πέρα από την απόκοσμη εμφάνιση τους θυμάμαι δεν μπορούσα να καταλάβω τον χαρακτήρα τους μέχρι το τέλος της ταινίας. Ήθελε η Γιουμπάμπα το καλό της Τσιχίρο ή το κακό της; Ήταν ο επισκέπτης χωρίς πρόσωπο καλό ή κακό πνεύμα; Θυμάμαι να συζητάω με την αδελφή μου πως αυτή η αμφιβολία των προθέσεων των χαρακτήρων κάπως με τρομοκρατούσε. Τουλάχιστον με εκανε να νιωθω περίεργα.
Γυρνώντας με το αμάξι προς το σπίτι είμασταν και οι δυο σιωπηλοί. Ίσως ήταν η πρώτη ταινία που ένιωσα ότι η αδελφή μου - ένας ενηλικας - είχε μια εμπειρία εξίσου αφιλτράριστη με εμένα. Μπαίνοντας στο κόσμο των θαυμάτων μαζί με την Τσιχίρο βιώσαμε την ίδια ακριβώς άγνοια με εκείνη.»
Στην αρχή τίποτα από τον κανονικό κόσμο μας δεν ίσχυε στον κόσμο των πνευμάτων. Δεν μπορούσες να προβλέψεις τι θα γινόταν μετά και πως οι χαρακτήρες του κόσμου θα αντιδράσουν. Δεν υπήρχε κάποιος σαφής παραλληλισμός ή μεταφορά όπως είχα μάθει στο σχολείο. Η τουλάχιστον δεν τον έβλεπα.
Ήθελα να πω στην αδελφή μου ότι το βρηκα παροχημενο. Αλλά ανατρέχοντας την περιπέτεια της Chihiro στο μυαλό μου δεν μπορούσα να πω ότι αυτά που της έτυχαν ήταν απλά τυχαία ή τρελά. Και εκεί είναι που θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι η ταινία μου εκανε κλικ.
Ο κόσμος των πνευμάτων ήταν ένας άγνωστος κόσμος με δικούς του κανόνες και συνοχή. Ήταν τρελός εκ πρώτης όψης μέχρι που η ηρωίδα αναγκάζονταν να το ανακαλύψει και να τον κατανοήσει.
Η μόνη μου λαβή ήταν η Τσιχίρο. Ενα παιδί που ήθελε να σώσει τους γονείς της. Αναγκάστηκε να δουλεύει για να τα καταφέρει. Βάζοντας τα στοιχεία κάτω η περιπλοκότητα του έργου άρχισε να αποσυντίθεται. Η καρδιά της ταινίας ήταν ξεκάθαρη. Ο κόσμος ήταν περίεργος μέχρι που τον έμαθε. Η Τσιχίρο δεν ήθελε να μεγαλώσει αλλά αναγκάστηκε.
Ως ενήλικος εργαζόμενος στο χώρο του animation βρισκω πολύ μελαγχολική αυτή την ταινία. Με την ματια σεναριογράφου και σκηνοθέτη μενω άναυδος με την τεχνική αρτιότητα, τον ρυθμό και τον κόσμο του «Spirited away.» Ολη η δουλειά του Χαγιάο Μιγιαζάκι και του studio Ghibli είναι κάτι που αξίζει ο οποιοσδήποτε να εξερευνήσει αν δεν το έχει κάνει ήδη.
Ο Μιγιαζάκι όπως καθε master δημιουργός, έχει την ιδιότητα να κάνει το φανταστικό και περίπλοκο ταυτόχρονα πολύ κοντινό και συγκεκριμένο. Απλά θέλει ένα μικρό κλικ για να ανατρέξεις από το ένα στο άλλο και μια άδεια στον εαυτό σου να το βιώσεις παρά να το καταλάβεις.
Δεν θεωρώ ότι οι ταινίες του στούντιο Ghibli είναι ο λόγος που ασχολήθηκα με το αντικείμενο. Νιώθω ότι είναι ένα μνημειώδες έργο για το animation και ακόμα περισσότερο για το σινεμά γενικότερα. Δεν καταλαβαίνω καν πως μπορούν απλοί άνθρωποι να σκεφτούν και να παράξουν τέτοια αριστουργήματα το ένα μετά το άλλο.
Σίγουρα όμως αυτή η προβολή, η διαδρομή με το αμάξι προς το σπίτι, και η κουβέντα με την αδελφή μου έχουν συντελέσει στο να αγαπήσω το σινεμα ακόμα περισσότερο.
Μολις φτάσαμε στο σπίτι θυμάμαι τους γονείς μας να ρωτούν.
«Πως ήταν η ταινία;»
Και οι δυο να απαντάμε ταυτόχρονα,
«Υπέροχη! Μας άρεσε πολύ!»
Ο Φωκίων Ξένος είναι σκηνοθέτης / σχεδιαστής. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1990. Ως δημιουργός ταινιών κινουμένων σχεδίων ενδιαφέρεται για παιχνιδιάρικες και τολμηρές ιστορίες που τοποθετούν στο επίκεντρο την οπτική αφήγηση και τη συναισθηματική ειλικρίνεια. Δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο χιούμορ και το χρώμα, επιδιώκει να συνδυάζει πρακτικές και ψηφιακές τεχνικές για τη δημιουργία μοναδικών αναδυόμενων εικόνων. H ταινία «Heatwave», που πραγματοποίησε στο πλαίσιο των σπουδών του στο National Film and Television School στο Λονδίνο, έχει διακριθεί σε διεθνείς διοργανώσεις όπως τα κινηματογραφικά βραβεία της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου, το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Εδιμβούργου, το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας, το AnimaSyros καθώς και σε 23 ακόμη διαγωνισμούς. Η ταινία έχει διαγωνιστεί σε πάνω από 100 διεθνή φεστιβάλ όπως του Ανεσί, Anima Mundi, Encounters και το Διεθνές Φεστιβάλ Κινουμένων Σχεδίων του Λονδίνου, ενώ ήταν στη βραχεία λίστα για τα μαθητικά βραβεία BAFTA στο Λος Άντζελες. Επιπλέον, ήταν η νικήτρια ταινία στην κατηγορία Best Postrgaduate Animation film στα βραβεία της Royal Television Society για το 2020.
Η Ειρήνη Βιάνέλλη διαλέγει το «Μy Neighbor Totoro»:
Με αφορμή την ευγενική πρόσκληση του Χρήστου Μπακατσέλου (για το Flix.gr), να γράψω κάτι για την αγαπημένη μου ταινία του Χαγιαο Μιγιαζάκι, είδα ξανά στο Netflix το «My Neighbor Totoro» του 1988. Η ταινια αυτη ειναι από τις πιο λιτές ταινιες του μεγαλου σκηνοθέτη, με λιγότερα φαντασιακά στοιχεία, που καταφέρνει να μαγνητίσει αμέσως τον θεατή χάρη στην άμεση και χειροποίητη αφήγηση της. Προκειται για μια coming of age ταινια οπου ακολουθουμε δυο αδρεφές, μία 4 και μια γυρω στα 7 να ανακαλύπτουν το νεο τους σπιτι και την εξοχή γύρω του ενώ η μαμα τους νοσηλευεται.
Η αισθητική της ταινίας είναι μαγική με πραγματικά πανέμορφα ζωγραφισμένα τοπία και παραδοσιακό χειροποίητο 2D animation, που παραμένει διαχρονικό, εντυπωσιακό και μοντέρνο ακόμα και 36 χρόνια μετά.
Από την πρώτη σκηνή βρισκόμαστε σε ένα ειδυλλιακό τοπίο, μέσα από την παιδική ματιά των δύο μικρών κοριτσιών. Οι αδερφές μεταφέρονται στην καρότσα ενός οχήματος ανάμεσα σε όλα τους τα υπάρχοντα καθώς διασχίζουν την πανέμορφη εξοχή για το καινουριο τους σπίτι. Μου θύμισε την αντιστοιχη πρωτη σκηνη του «I Was Born But…» του Γιασουτζιρο Οζου (1932), όπου αντικατοπτρίζεται ένα γνώριμο συνάισθημα, αθώας περιπέτειας, αγωνίας και θαυμασμού για το τον κόσμο και το μέλλον, συγκινόντας ακόμα κι αυτούς που δεν εχουν διασχίσει με τα υπαρχοντά τους την εξοχή της Ιαπωνίας.
Ο Μιγιαζάκι καταφέρνει με απαράμιλλο τροπο να μαγνητίσει τους θεατές και να τους ξαναθυμίσει πως είναι να είσαι παιδί. Υπογραμμίζει, σχεδόν σε όλες τις ταινίες του, τη σοφία κι αθωότητα που κουβαλάμε σαν παιδιά που συχνά χάνεται μεγαλώνοντας, παραμένοντας επιδραστικός σε θεατές όλων των ηλικιών.»
Mετά από μια εξονυχιστικά ολιγόλεπτη έρευνα στην «αξιόπιστη» wikipedia, διαπίστωσα ότι ο ίδιος δημιουργός που σε όλα του τα έργα του αναγνωρίζει την σημασία των παιδιών, ήταν τόσο απορροφημένος με τη δουλειά του, ώστε ο γιος του αναγκαζόταν να βλέπει τις ταινίες του για να να τον καταλάβει. Ο γιος του τον έβλεπε ελάχιστα, με αποτέλεσμα να μην μιλάνε καθόλου. Δεν θεωρώ ότι μία τέτοια πληροφορία είναι λόγος να δούμε το έργο του διαφορετικά, οι εποχές τότε ήταν διαφορετικές και σίγουρα υπάρχει ένας βαθύς λόγος που οδηγείται κανείς στην εργασιομανία κοκ, ωστόσο βρήκα ότι πρόκειται για ένα εντυπωσιακό χάσμα μεταξύ της τέχνης και ζωής του που με προβλημάτισε. Θυμήθηκα τότε, μία συζήτηση που είχα στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης με τον σπουδαίο σκηνοθέτη Αγγελόπουλο (τον Γιώργο, όχι τον Τεό), όπου συζητώντας για τη μικρού του μήκους «Χρυσόψαρο» (2017), μου είχε πει: μερικές φορές κάνουμε ταινίες για το πώς θα θέλαμε να είναι τα πράγματα.
Η Ειρήνη Βιανέλλη (1985) είναι βραβευμένη σκηνοθέτης, σεναριογράφος και animator με έδρα την Αθήνα. Το 2007 αποφοίτησε από το University of the Arts London (Camberwell) με BA (hons) in Graphic Design και το 2017 από το California Institute of the Arts με MFA in Experimental Animation. Συνεργάζεται συχνά με την Εθνική Λυρική Σκηνή όπου έχει δημιουργήσει animation που λειτουργούν ως σκηνικά στην όπερα της Λένα Πλάτωνος το Αηδόνι του Αυτοκράτορα (2018-2020), το μπαλέτο Δον Κιχώτης (2022) και το μουσικό παραμύθι Η Συνέλευση των Ζώων σε στίχους του Περικλή Κοροβέση και μουσική Γιώργου Κουρουπού (2020 GNO online festival). Η τελευταία της συνεργασία ήταν στην ταινία του Πάνου Χ Κούτρα «Ντόντο» όπου δημιούργησε το animation μίας σεκάνς της ταινίας. Οι μικρού μήκους ταινίες της έχουν προβληθεί και βραβευθεί σε διεθνή φεστιβάλ ανά τον κόσμο. Από το 2021 τέσσερις ταινίες της προβάλλονται στο κανάλι του Centre Pompidou. Είναι υπότροφος του Ιδρύματος Ωνάση και SNF Artist Fellow. Η πρώτη της μεγάλου μήκους ταινία, το «Human Negligence», σε σενάριο σε συνεργασία με τον Αντι Τζιλκράιστ επιλέχθηκε από το Sundance intensive lab, πρόγραμμα για την ενίσχυση και ανάπτυξη πρώτων και δεύτερων ταινιών.
Η Δάφνη Ξουράφη επιλέγει το «Spirited Away»:
Είναι αρκετά δύσκολο να διαλέξω την αγαπημένη μου ταινία, καθώς αμφιταλαντεύομαι πάντα μεταξύ του «Nausicaa of The Valley of the Wind» και του «Spirited Away».
Θα διαλέξω το «Spirited Away» διότι με εμπνέει συνεχώς και με διαφορετικούς τρόπους κάθε φορά, εδώ και 20 χρόνια. Είδα την ταινία με τον πατέρα μου στο σινεμά όταν ήμουν 10 χρονών και θυμάμαι πως η ταινία μίλησε στην ψυχή μου με έναν βαθύ και έντονο τρόπο τον οποίο δεν μπορούσα να εξηγήσω για πολλά χρόνια. Μέχρι που την ξαναείδα ως έφηβη, και μετά ως ενήλικη πολλές φορές, και διαπίστωσα την ευαισθησία του Miyazaki στο storytelling. Υπάρχει μια σκηνή που με στοιχειώνει από εκείνη τη πρώτη φορά που είδα την ταινία στο σινεμά, μια σκηνή της οποίας την αίσθηση θυμάμαι να με κάνει να νιώθω κάτι που να μην μπορώ να περιγράψω ως παιδί. Είναι η στιγμή που παίρνει το τρένο πάνω στο νερό, μαζί με τον ανώνυμο πελάτη που την κυνηγούσε μόλις πριν λίγο τόσο επίμονα, ο οποίος, έχοντας αποκαλυφθεί και ηττηθεί, έχει επιστρέψει στην αρχική μορφή του, εκείνη του πλάσματος χωρίς πρόσωπο που κάτι πάντα αναζητά, και την ακολουθεί ψάχνοντας έναν νέο σκοπό στο ταξίδι του. Παίρνουν το τρένο και παίζει η υπέροχη μουσική του Τζο Χισάισι, και η σκηνή κυριολεκτικά αναπνέει μαζί μας, παίρνει βαθιές ανάσες και μας οδηγεί στο να κάνουμε και εμείς το ίδιο, κάνοντας ένα διάλειμμα από την δράση και το πως η Τσιχίρο αντιμετώπισε αποτελεσματικά τον φόβο της. Το τρένο αδειάζει σιγά σιγά από τους ανθρώπους-σκιές, ο καθένας φεύγει για να αντιμετωπίσει την δική του ιστορία, και μένει η Chihiro μόνο μαζί με τον ανώνυμο φίλο της και τα πλάσματα που έχουν επιστρέψει σε μια πιο αληθινή, αγνή τους μορφή, ενώ πριν αποτελούσαν τις μεγαλύτερες της φοβίες. Η κάμερα στέκεται στο βλέμμα της όσο κοιτάζει έξω από το παράθυρο το νερό, αποφασισμένη, δυνατή και αλλαγμένη για πάντα.
Η ταινία για εμένα αποτελεί μια αλληγορία για το τι σημαίνει να μεγαλώνεις και να φεύγεις μακριά από κάθε τι οικείο και γνώριμο, καθώς και τους μεγάλους φόβους, που μας σταματάνε από αυτό που μπορούμε να γίνουμε.»
Αντιμετωπίζουμε ξένα μέρη και πλάσματα, κάτι που μας πλάθει εκ νέου, ξανά και ξανά, και με κάθε νέο στοιχείο γεννιόμαστε ξανά, καθώς προστίθενται νέες πολύχρωμες κλωστές στο υφαντό της ζωής μας. Η ολοκλήρωση του ταξιδιού μας όμως έρχεται μόνο μέσω της πολύτιμης ανάμνησης του ποιοι ήμασταν πριν ο κόσμος μας πονέσει και μας αλλάξει, του πραγματικού ονόματος της Chihiro που καταφέρνοντας να θυμηθεί, ολοκληρώνει την μεταμόρφωσή της. Στο τέλος της ταινίας είναι πάλι το ίδιο παιδί, παρά το μεγαλειώδες ταξίδι που έζησε όσο έλειπε. Μπορεί να βλέπουμε ψήγματα της αλλαγής της, αλλά έτσι είναι και τα περάσματα από την μια φάση της ζωής μας στην άλλη: γέφυρες που οδηγούν απλά στην απέναντι όχθη για όσους μας βλέπουν απέξω, και μεγαλειώδη, φαντασμαγορικά και πολύχρωμα ταξίδια για αυτόν που τα έζησε, που δεν θα είναι ποτέ ξανά ο ίδιος.
Η Δάφνη Ξουράφη γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα και είναι σκηνοθέτρια, illustrator και animator. Σπούδασε Επικοινωνία και Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και αποφοίτησε με Master of Science in Animation & VFX το 2018 από το University of Dundee στο Ηνωμένο Βασίλειο. Από τότε, έχει εικονογραφήσει βιβλία για παιδιά και μεγάλους και έχει συνεργαστεί ως storyboard artist, animator και illustrator με animation στούντιο σε όλο τον κόσμο. Δημιουργεί ιστορίες και ζωγραφίζει από μικρό παιδί και το 2021 δημιούργησε και σκηνοθέτησε την πρώτη της animated ταινία μικρού μήκους με τίτλο «Mine», έχοντας κερδίσει ως πρόταση την χρηματοδότηση και την στήριξη του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου και του Υπουργείου Πολιτισμού το 2020. Η ταινία «Mine» έχει ήδη επιλεχθεί και βραβευτεί σε φεστιβάλ στην Ελλάδα και το εξωτερικό και συνεχίζει το ταξίδι της στον κόσμο.
Η καλλιτεχνική διευθύντρια του Animasyros Μαρία Ανεστοπούλου διαλέγει το «Spirited Away»:
Χωρίς να το σκεφτώ ιδιαίτερα θα πω ότι η αγαπημένη μου ταινία του Χαγιάο Μιγιαζάκι είναι το «Spirited Away». Η ταινία κυκλοφόρησε στην Ελλάδα ως «Ταξίδι στη Χώρα των Θαυμάτων» την εποχή που και εγώ ξεκινούσα το δικό μου ταξίδι στο κόσμο του κινηματογράφου, όχι ακόμα του animation. Είχα δει πριν από αυτό το τρυφερό «My Neighbor Totoro», το επικό «Princess Mononoke» και τις ευφάνταστες περιπέτειες της μικρή μάγισσας-διανομέα «Kiki».
Για μένα το "Spirited Away" απεικονίζει όλον τον υλικό και πνευματικό κόσμο του μεγάλου Ιάπωνα δημιουργού με ένα τρόπο αναγκαία διεξοδικό, απροσδόκητα εξωστρεφή και εν τέλει αβίαστα αριστουργηματικό.»
Η ιστορία της Τσιχίρο που γίνεται από παιδί-ηρωίδα περνώντας μέσα από τον μαγικό και τρομακτικό κόσμο της Γιουμπάμπα και του γενναίου Χακού τολμώ να πω ότι είναι η μεγαλύτερη ταινία ανιμέισον όλων των εποχών. Ελπίζω ο sensei να μην πάρει σύνταξη ποτέ.
