Γνωρίσαμε τον Αλί Αμπάσι από το «Border», την ταινία που κέρδισε τα βραβεία και τις εντυπώσεις στο τμήμα «Ενα Κάποιο Βλέμμα» του Φεστιβάλ Καννών, το 2018. Ο ιρανικής καταγωγής, αλλά κάτοικος Σουηδίας δημιουργός (ο ίδιος παραδέχεται ότι νιώθει περισσότερο «ευρωπαίος σκηνοθέτης») επέστρεψε στο φεστιβάλ πέρσι, (δικαιωματικά) στο διαγωνιστικό τμήμα, με μια πολύ διαφορετική ταινία.
Η «Ιερή Αράχνη», ένα σκοτεινό, βίαιο φιλμ νουάρ, βασίζεται στην αληθινή ιστορία ενός Ιρανού serial killer, ο οποίος το 2002 στην δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του Ιράν, το Μασάντ, στραγγάλιζε πόρνες στο όνομα του Αλλάχ. Φορτισμένοι από τον ανοικτό πλέον, παγκόσμιο διάλογο για τις γυναικοκτονίες, αλλά πολύ προτού ξεσπάσουν οι διαδηλώσεις στο Ιράν (μετά τον θάνατο της Μαχσά Αμινί στις 16 Σεπτεμβρίου) καθίσαμε απέναντι στον Αμπάσι για να συζητήσουμε πώς θρησκείες, φονταμενταλιστικά πολιτικά συστήματα και κλειστές κοινωνίες ενισχύουν τα εγκλήματα της πατριαρχίας. Και μάς έκανε εντύπωση ότι, αν και από μόνος του περιγράφει αρχικά την πρόθεσή του να αποτυπώσει τον ιρανικό μισογυνισμό, μετέπειτα αρνείται ότι έκανε μία ταινία που παίρνει πολιτική θέση για τη γυναίκα. [Εχει ενδιαφέρον να διαβάσετε συνεντεύξεις που έδωσε μετά τις διαδηλώσεις στο Ιράν].
Τελικά, πόσο αμήχανο είναι για έναν «ευρωπαίο σκηνοθέτη» (έναν μοντέρνο άνθρωπο που δραπέτευσε, αλλά ταυτόχρονα μεγάλωσε όμως κάτω από το ιρανικό καθεστώς) να αναφέρει δυνατά τις λέξεις «πατριαρχία» ή «φεμινισμός» χωρίς να κάνει πίσω; Πόσο δύσκολο να παραδεχθεί ανοικτά ότι τα γυναικεία θέματα είναι σοβαρά πολιτικά θέματα; Μάλλον αρκετά. Ομως είναι παρήγορο ότι τα μυαλά ανοίγουν, αλλάζουν - ακόμα κι αν χρειαστεί το σινεμά να ξεγλιστρήσει από μόνο του την αλήθεια ωμή, ή τον άνθρωπο (γυναίκες και άντρες κατέβηκαν στις διαδηλώσεις με αιματηρά αποτελέσματα) να τραβήξει την μαντήλα από τα εγκλήματα της χώρας του.
Διαβάστε την κριτική του Flix: για την «Ιερή Αράχνη»
Σε αυτή την ταινία ακολουθείτε ένα εντελώς διαφορετικό κινηματογραφικό στιλ και ύφος. Από το υπερφυσικό σινεμά φαντασίας («Border») σε σκοτεινό θρίλερ με στιγμές τολμηρού ρεαλισμού. Πώς το αποφασίσατε;
Κοιτάξτε. Υπάρχει η άποψη ότι ένας σκηνοθέτης κάνει συνεχώς την ίδια ταινία. Κι αυτό έχει μία λογική - και για τη θεματολογία που μπορεί να τον απασχολεί ως καλλιτέχνη, αλλά και για την σκηνοθετική του σφραγίδα. Δημιουργεί μία μπράντα. Εγώ δεν ανήκω σε αυτή την κατηγορία. Δεν βρίσκω κανένα ενδιαφέρον στο να επαναλαμαβάνομαι. Αν δεν εκπλήσσω εγώ τον εαυτό μου, δεν μπορώ να εκπλήξω το κοινό μου. Αν δεν υπάρχει κάτι καινούργιο για μένα να ανακαλύψω, δεν υπάρχει λόγος να κάνω ταινία.
Αυτή η ιστορία λοιπόν ήθελε μία άλλη σκηνοθετική προσέγγιση κι αυτό έκανα. Πάντως, αν θέλετε τη γνώμη μου, το να σκοτώνει κανείς πόρνες, θεωρώντας τον εαυτό του ιερό εκδικητή, θα έπρεπε να ανήκει στη σφαίρα της φαντασίας.
Η ταινία βασίζεται σε έναν πραγματικό serial killer που σόκαρε την ιρανική κοινωνία το 2002. Μάλιστα έχει γυριστεί κι ένα ντοκιμαντέρ, αλλά κι ακόμα μία φιξιόν ταινία για την αληθινή ιστορία του «Holy Spider». Τι είχε μείνει αναπάντητο, τι ήταν το τόσο ενδιαφέρον για εσάς που θέλατε να καταθέσετε κι εσείς τη δική σας εκδοχή στα γεγονότα;
Αγαπώ πολύ τα φιλμ νουάρ. Αυτό είναι το αγαπημένο μου κινηματογραφικό είδος. Κι επίσης πάντα πίστευα ότι το Ιράν έχει μία νουάρ ποιότητα ως χώρα. Στο φως της μέρας βλέπεις ακαλαίσθητες βιομηχανικές κι εργατικές «μητροπόλεις του φτωχού». Τη νύχτα όμως, το τοπίο γίνεται επικίνδυνα γοητευτικό και, τολμώ να πω, κινηματογραφικό - σε κάθε σκοτεινή γωνιά κάτι συμβαίνει. Η διαφθορά κυριαρχεί, αντιήρωες κατοικούν τους παραδρόμους. Θέλεις να ανοίξεις την κάμερα και να μάθεις τις ιστορίες τους.
Η συγκεκριμένη αληθινή ιστορία λοιπόν, θεωρώ ότι είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Σαν να σου ζητάει να την πεις κινηματογραφικά μέσα από ένα νουάρ. Φυσικά, δεν είναι μόνο αυτό. Ξεφλουδίζοντας την ιστορία βλέπεις και πόσο βαθιά ριζωμένος είναι ο μισογυνισμός σε αυτή τη χώρα - είτε σκοτώνονται γυναίκες, είτε εξευτελίζονται, είτε φιμώνονται, είτε καταπιέζονται. Οπότε δεν ήταν ένα μόνο πράγμα που έκανε να θέλω να γυρίσω αυτή την ταινία. Ήταν η πυκνότητα της σε θέματα και η πρόκλησή της απέναντι στο στοίχημα του νουάρ.
Κατά πόσο ο χαρακτήρας της Ραχιμί είναι πιστός στην πραγματική νεαρή δημοσιογράφο της αληθινής ιστορίας;
Είναι βασισμένος στην αληθινή δημοσιογράφο, έχει κάποια χαρακτηριστικά της - είναι το ίδιο δυναμική και πεισματάρα και καλή στη δουλειά της. Αλλά στο σενάριό μου, καθώς ήθελα να ακολουθήσω μία άλλη δραματική διαδρομή και κορύφωση, την έχω να ενεργεί αρκετά διαφορετικά. Για παράδειγμα, η πραγματική γυναίκα δε θα έπαιρνε ποτέ το ρίσκο να χρησιμοποιήσει τον εαυτό της ως δόλωμα στον «Holy Spider». Είναι πολύ πιο έξυπνη. Η Ραχιμί έχει κάτι το ρομαντικό κι αφελές μαζί στον τρόπο που ψάχνει την αλήθεια. Είναι συναισθηματική και σε στιγμές παράλογη. Κι όλα αυτά συνθέτουν μία πολύ πιο ενδιαφέρουσα κινηματογραφική ηρωίδα.
Ζείτε και εργάζεστε στη Σουηδία. Την ταινία δεν την γυρίσατε στο Μασάντ, όπου συνέβησαν τα γεγονότα, αλλά στην Ιορδανία, για να αποφύγετε την ιρανική λογοκρισία. Από αυτές τις αποστάσεις, πόσο μεγάλη πρόκληση ήταν η μεταφορά της πραγματικότητας στη μεγάλη οθόνη;
Όχι τόσο μεγάλη καθώς ο σκοπός μου δεν ήταν ποτέ μία πιστή μεταφορά. Δεν ξεκίνησα για να κάνω αποτύπωση των γεγονότων. Η αστυνομία του Λος Αντζελες δε θα προσλάμβανε τον Ρομάν Πολάνσκι για ένα ντοκιμαντέρ πάνω στο σκάνδαλο των υδάτινων πόρων. Ενα νουάρ έκανε, ίσως το καλύτερο όλων των εποχών, ένα νουάρ προσπάθησα να κάνω κι εγώ. Κάποιος δημοσιογράφος με ρώτησε «γιατί στην ταινία είναι όλα δυστοπικά, σκοτεινά, νιχιλιστικά» και του είπε ότι μόλις μου περιέγραψε τον ορισμό του νουάρ. Φυσικά και ήθελα να σεβαστώ την αλήθεια της ιστορίας και να την τοποθετήσω σε ένα περιβάλλον που δε θα ήταν πολύ διαφορετικό από το Μοσάντ - η σκηνογραφία και το mood της ταινίας, για παράδειγμα, είναι απόλυτα πιστά στην ατμόσφαιρα του Μοσάντ. Αλλά δεν με ενδιέφεραν οι καλολογικές λεπτομέρειες. Μόνο η ουσία. Άλλωστε, όλοι ξέρουμε ότι το σινεμά είναι ένα ψέμα από μόνο του. Ενα ψέμα που, αν το χειριστείς σωστά, λέει μεγάλες αλήθειες.
Ορισμένες στιγμές είναι πολύ σκληρές και τις παρακολουθείς με δυσκολία. Ηταν συνειδητή απόφαση σας να δείξετε έτσι τη βία;
Νομίζω ότι δεν μπορείς να κάνεις μία ταινία για τη βία, χωρίς βία. Kαταλαβαίνω την κριτική ότι υπάρχουν σκηνές που δεν τις παρακολουθεί κανείς εύκολα, ή που κρατούν περισσότερο από όσο το κοινό αντέχει. Για μένα όμως αυτό είναι η βία - κάτι το φρικτό και το άβολο που πρέπει να ανακατεύει το στομάχι σου. Η βία είναι βρώμικη και άτσαλη. Αν έδειχνα ότι κάποιος μπορεί να σκοτώσει γυναίκες εύκολα και γρήγορα, θα είχα μεγάλο ηθικό θέμα με τον εαυτό μου. Το έχουμε συνηθίσει βέβαια στο σινεμά - η βία να είναι σαν καρτούν. Όπως έχουμε συνηθίσει στο Ιρανικό σινεμά η γυναίκα να μην έχει σώμα. Της φοράμε το τσαντόρ και δεν την βλέπουμε ποτέ γυμνή, να πηγαίνει στην τουαλέτα, να κάνει σεξ, να κάνει μπάνιο. Η Ιρανή γυναίκα στην κινηματογραφία μας δεν είναι άνθρωπος. Αυτό είναι για μένα πιο σοκαριστικό από οτιδήποτε άλλο. Που ακόμα και οι βραβευμένοι Ιρανοί σκηνοθέτες, οι καλύτερες ταινίες της εθνικής κινηματογραφίας μας κρατούν ακόμα τη γυναίκα μέσα σε ένα σχήμα. Καμία Ιρανή δεν φορά συνεχώς τη μαντήλα της. Οι γυναίκες του Ιράν έχουν μαλλιά, έχουν δουλειά, έχουν σεξουαλικότητα.
Η πρωταγωνίστρια σας, Ζαρ Αμίρ Εμπραχίμι, έχει εκδιωχθεί από το Ιράν και ζει στο εξωτερικό, όταν ο πρώην αρραβωνιαστικός της ανέβασε στο Ίντερνετ ιδιωτικές στιγμές τους ως revenge porn. Πόσο σας επηράσε να την επιλέξετε; Η Εμπραχίμι γνωρίζει από πρώτο χέρι το πώς μπορεί να καταστραφεί η ζωή σου από την πατριαρχία…
Σίγουρα. Είναι όμως και μία εκπληκτική ηθοποιός, πρώτα από όλα. Η Ζαρ το 2006 όταν ξέσπασε το σκάνδαλο ήταν στην κορυφή της καριέρας της στο Ιράν. Το υλικό που κυκλοφόρησε την έκανε αυτόματα εγκληματία στα μάτια του καθεστώτος και έπρεπε να φυγαδευτεί. Αντιθέτως, ο πρώην της πήρε την εκδίκηση του και η παράνομη διανομή του υλικού μέσω DVD, επέφερε κέρδη 4 εκατομμυρίων δολαρίων. Σκεφτείτε το: κι απολύτως κυνικά να το δούμε, αυτό έκανε και η Κιμ Καρντάσιαν στην Αμερική και καθιέρωσε την μπράντα της. Η Ζαρ βρέθηκε στο δρόμο.
Έχει ενδιαφέρον πάντως ο διάλογος που ανοίγετε για τον μισογυνισμό: είναι κάτι άλλο να συζητάμε στη Δύση και από προνομιούχες κοινωνικές θέσεις το σεξισμό ή την πατριαρχία, αλλά όταν έρχονται οι παράμετροι της φονταμενταλιστικής θρησκείας, της φτώχειας, της γεωγραφικής απομόνωσης, η θέση της γυναίκας είναι ακόμα πιο δεινή κι ανίσχυρη
Δεν ξεκίνησα να κάνω μια πολιτική ταινία για τη θέση της γυναίκας στο Ιράν. Ούτε να στηρίξω το παγκόσμιο τελευταίο κίνημα του φεμινισμού…
Γιατί, θα ήταν τόσο κακό αυτό;
Οχι, όχι. Χαίρομαι που διαφαίνονται όλες αυτές οι πτυχές στην ταινία - απλώς ξεκαθαρίζω ότι δεν ξεκίνησα να κάνω μία πολιτική ταινία για τη γυναίκα ή την πατριαρχία. Δεν ήταν στόχος μου αυτός ο διάλογος.
Είναι δύσκολο να μην ανοίξει αυτός ο διάλογος με μία ταινία που η ίδια η θρησκεία ήταν έτοιμη να συγχωρήσει 16 γυναικοκτονίες. Πάντως, είναι κι ο δολοφόνος θύμα του συστήματος πιστεύετε; Οταν αποκαλύπτεται η ταυτότητα του και γίνεται «διάσημος», το καθεστώς δεν είναι πολύ χαρούμενο, τον βλέπει ανταγωνιστικά…
Σε χώρες όπως το Ιράν, αν κάποιος γίνεται λαοφιλής, χωρίς πρώτα να το έχει επιτρέψει και εγκρίνει το ισλαμικό καθεστώς, τότε υπάρχει πρόβλημα. Είχαμε ένα παράδειγμα με μια αθλητική τηλεοπτική εκπομπή. Ο δημοσιογράφος που ανέλυε τους ποδοσφαιρικούς αγώνες ήταν πολύ αγαπητός, έγινε διάσημος κι απέκτησε ένα τεράστιο following. Οπότε η εξουσία αποφάσισε να κόψει την εκπομπή του από τον αέρα. Αυτή ήταν η απάντηση.
Αυτό που συνέβη με τον «Holy Spider» ήταν περίπλοκο και δεν το περίμεναν. Ενας δολοφόνος 16 γυναικών ήταν πρώην ήρωας πολέμου και φανατικά θρησκόπληκτος. Παρουσίασε τις δολοφονίες του ως ιερή αποστολή από τον Αλλάχ. Ηρωας πολέμου σε ιερή απαστολή; Βρέθηκαν θαυμαστές! Ίσως για αυτό ανακαλύφθηκαν μετά «στοιχεία» που τον ήθελαν να βιάζει τα θύματα του πριν τα σκοτώσει - κάτι που εκείνος αρνήθηκε ότι έκανε. Δε θα μάθουμε ποτέ την αλήθεια. Αλλά ίσως αυτός ήταν ένας τρόπος που το καθεστώς κατάφερε να τον εξευτελίσει στα μάτια των φανατικών ισλαμιστών. Ηταν κι αυτός το ίδιο βρώμικος, δεν υπήρχε καμία ιερή αποστολή.
H «Ιερή Αράχνη» κυκλοφορεί στις αίθουσες την Πέμπτη 19 Ιανουαρίου από το Cinobo
