Αψηφώντας από την πρώτη στιγμή οποιαδήποτε σύμβαση, η διαρκώς αυξανόμενη φιλμογραφία του Βέρνερ Χέρτσογκ, εκτός από αδιάσειστη απόδειξη της έλλειψης διαχωρισμού ανάμεσα στη μυθοπλασία και το ντοκιμαντέρ, υπήρξε πάντοτε και μια ανεξάντλητη πηγή ιδεών, συναισθημάτων, μύθων, πολιτισμών, που σε στέλνει κάθε φορά απροστάτευτο σε νέους αφηγηματικούς «κινδύνους», μόνο και μόνο για να σε επαναφέρει πιο δυνατό και θωρακισμένο από την αλήθεια του. Ενα πλήρες εγχειρίδιο επιβίωσης που αποκτά διαρκώς νέους αναγνώστες και συνεχίζει να αποτελείται από ταινίες που ξεπερνούν τις συμβατικές νόρμες ενός απλού κινηματογραφικού έργου και αγγίζουν τα όρια μιας εμπειρίας.
Με αφορμή την επίσκεψη του Βέρνερ Χέρτσογκ στην Αθήνα (τη Δευτέρα 15 Απριλίου θα ανέβει στη Μεγάλη Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση για να συνομιλήσει μαζί με τον Πολ Χολντενγκρέιμπερ, iδρυτικό Εκτελεστικό Διευθυντή του Onassis Los Angeles και Ιδρυτή & Διευθυντή της πολιτιστικής σειράς LIVE from the NYPL της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Νέας Υόρκης), θα πραγματοποιηθεί ένα διήμερο προβολών ταινιών του σπουδαίου Γερμανού σκηνοθέτη. Οι επτά ταινίες που θα προβληθούν καλύπτουν όλο το φάσμα του έργου του Βέρνερ Χέρτσογκ (μυθοπλασία, ντοκιμαντέρ, ταινίες μικρού μήκους – ενώ στο πρόγραμμα περιλαμβάνονται και οι δύο ταινίες του που γύρισε στην Ελλάδα το 1968), διατρέχουν τις πέντε δεκαετίες της φιλμογραφίας του και στρέφονται γύρω από τις μόνιμες θεματικές του που επανέρχονται διαρκώς στο κέντρο του ασυμβίβαστου, ιδιοσυγκρασιακού, πολυσχιδούς και επιδραστικού, όσο λίγα, έργου του.
Η είσοδος στις προβολές είναι δωρεάν, με εισαγωγή από την ομάδα του Flix.gr και ταυτόχρονη αγγλική διερμηνεία και ελληνική διερμηνεία για κωφούς. Αναζητήστε περισσότερες πληροφορίες στο site της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση και στην επίσημη σελίδα του Goethe-Institut Athen.
ΠΕΜΠΤΗ 11 ΑΠΡΙΛΙΟΥ - ΜΙΚΡΗ ΣΚΗΝΗ ΤΗΣ ΣΤΕΓΗΣ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΩΝΑΣΗ
17.00 **Κάμπάνες από τα Βάθη
Bells from the Deep: Faith and Superstition in Russia | Ντοκιμαντέρ | Γερμανία | 1993 | 60’ | Ελληνικοί και αγγλικοί υπότιτλοι
Σε μια μυστικιστική διαδρομή, που καλύπτει από τελετές Σαμάνων, ορθόδοξες βαπτίσεις και εξορκισμούς μέχρι θνητούς που αυτοαποκαλούνται μετενσαρκώσεις του Ιησού Χριστού, θεραπευτές μέσω θαυματουργών υδάτων, πάρα πολύ ψηλές γυναίκες και ορφανούς κωδωνοκρούστες, ο Βέρνερ Χέρτσογκ –σε μία από τις πιο πειραματικές και αφηγηματικά ελεύθερες στιγμές του– χαρτογραφεί την πνευματικότητα του ρωσικού λαού σε όλη την έντασή της, από την πίστη μέχρι την υστερία. Κλείνοντας μέσα του θρύλους, δεισιδαιμονίες, παράξενες ανθρώπινες ιστορίες, απονενοημένες πράξεις αφοσίωσης σε μια υπέρτατη δύναμη και μια σουρεαλιστική αύρα που δεν αργεί να πάρει τη μορφή άγριου ρεαλισμού, το ντοκιμαντέρ, που γυρίστηκε το 1993 στη Σιβηρία, μοιάζει περισσότερο με μια τελετή διαλογισμού από μόνο του.
Οταν, στο δεύτερο μέρος, η αφήγηση επικεντρώνεται στην ιστορία της πόλης του Κίτεζ που, σύμφωνα με τον θρύλο, ο Θεός βύθισε κάτω από μια λίμνη απαντώντας στις εκκλήσεις των απεγνωσμένων κατοίκων της για σωτηρία από τις συνεχείς επιθέσεις των Ούννων και των Τατάρων, δεν χρειάζεται τίποτα περισσότερο από την εικόνα των πιστών, που κολλάνε το αφτί τους στον πάγο για να ακούσουν τις καμπάνες από τα βάθη της ιστορίας, για να αντιληφθείς πως ό,τι βλέπεις είναι, πριν και μετά από οτιδήποτε, η συνταρακτική τεκμηρίωση της ανάγκης του ανθρώπου να πιστέψει σε κάτι πέρα από το ανθρώπινο.
19.00 Μέσα στην Κόλαση
Into the Inferno | Ντοκιμαντέρ | Ηνωμένο Βασίλειο – Αυστρία | 2016 | 104’ | Ελληνικοί υπότιτλοι
Με οδηγό τον ηφαιστειολόγο Κλάιβ Οπενχάιμερ, ο Βέρνερ Χέρτσογκ ενδίδει ολοκληρωτικά στη γοητεία που του ασκούν τα ηφαίστεια ήδη από την αρχή της καριέρας του (το 1977 είχε γυρίσει το «La Soufrière», ένα ντοκιμαντέρ για το ηφαίστειο La Grande Soufrière στη Γουαδελούπη) και μαζί επισκέπτονται ενεργά ηφαίστεια σε όλο τον κόσμο – από την Αιθιοπία έως τη Βόρεια Κορέα και από την Ισλανδία μέχρι την Ινδονησία. Η έρευνά τους δεν εξαντλείται μόνο στο παράδοξο της αντίθεσης ανάμεσα στη ακαταμάχητη φωτογένεια και την καταστρεπτική δύναμή τους, αλλά φτάνει ακόμη μακρύτερα, εκεί όπου συνειδητοποιεί κανείς το εφήμερο της ανθρώπινης ζωής μπροστά στην αποδεδειγμένη προϊστορικά δυνατότητα των ηφαιστείων να αφανίσουν οτιδήποτε ζωντανό επί της Γης. Μιλώντας με επιστήμονες, ντόπιους κατοίκους των ηφαιστειογενών περιοχών, αλλά και ανά τον κόσμο θαυμαστές των ηφαιστείων, ο Χέρτσογκ θολώνει για ακόμη μία φορά με τον δικό του χαρακτηριστικό τρόπο –και με ένα απολαυστικό δικό του voice over– τα όρια της τεκμηρίωσης με τη μυθοπλασία. Φιλοσοφεί πάνω σε εικόνες που κόβουν την ανάσα, χαρτογραφεί τα σημεία όπου η λάβα αφήνει το καυτό σημάδι της ως διαρκή προειδοποίηση προς την ανθρωπότητα και παίρνει από τον χέρι τον θεατή για ένα αλησμόνητο ταξίδι-εμπειρία σε μια γοητευτική «κόλαση».
21.00 Τελευταίες Λέξεις (1968)
Last Words | Μυθοπλασία | Δυτική Γερμανία | 1968 | 13' | Aγγλικοί υπότιτλοι
O τελευταίος άνθρωπος που εγκατέλειψε διά της βίας το απομονωμένο νησί Σπιναλόγκα ανοιχτά της Κρήτης –το επίσημο ελληνικό λεπροκομείο που λειτούργησε από το 1903 μέχρι και το 1957– ζει στην Ελούντα της Κρήτης, μένει μόνος του όλη μέρα στο σπίτι του, το βράδυ παίζει λύρα στα καφενεία και επαναλαμβάνει συνεχώς ότι αρνείται να μιλήσει, ότι δεν θέλει να πει ούτε μία λέξη. Η ταινία, που γυρίστηκε σε δύο μέρες (κυρίως νύχτες, όπως έχει υποστηρίξει ο ίδιος ο Χέρτσογκ) και μονταρίστηκε σε μία, στο περιθώριο των γυρισμάτων της πρώτης του μεγάλου μήκους ταινίας, «Σημάδια Ζωής», είναι στην πραγματικότητα μια ταινία μυθοπλασίας που θέλει να μοιάζει με ψευδοντοκιμαντέρ.
Ο Χέρτσογκ συνέλαβε την ιδέα του τελευταίου κατοίκου της Σπιναλόγκας, που τον υποδύεται ένας πραγματικός διάσημος λυράρης ο οποίος αρνείται να μιλήσει, την ίδια στιγμή που κάτοικοι του νησιού επαναλαμβάνουν φήμες και πραγματικότητες γύρω από το παρελθόν και το παρόν του τόσες φορές, ώστε παύει πλέον να έχει σημασία. Γοητευμένος από τους ντόπιους κατοίκους του νησιού, το απόκοσμο τοπίο της εγκαταλελειμμένης Σπιναλόγκας, την παραδοσιακή μουσική της κρητικής λύρας και τη θεατρικότητα της πρόζας, που έρχεται σε αρμονική αντίθεση με τον αυθορμητισμό των ερασιτεχνών ηθοποιών, ο Χέρτσογκ παραδίδει με τις «Τελευταίες Λέξεις» έναν μικρό θρίαμβο του παραλόγου που καταφέρνει να είναι ταυτόχρονα και ένα καίριο σχόλιο για την ίδια τη δύναμη του λόγου – στο σινεμά, τη ζωή, την ίδια την Ιστορία. Η ταινία απέσπασε Βραβείο Καλύτερης Ταινίας Μικρού Μήκους στο Φεστιβάλ του Ομπερχάουζεν το 1968.
21.00 Σημάδια Ζωής (1968)
Signs of Life | Μυθοπλασία | Δυτική Γερμανία | 1968 | 13' | Aγγλικοί υπότιτλοι
Ο Γερμανός αλεξιπτωτιστής Στρότσεκ, μετά τον τραυματισμό του στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στέλνεται για να αναρρώσει σε ένα ελληνικό νησί. Μένει σε ένα οχυρό, που χρησιμοποιείται και ως αποθήκη πυρομαχικών, μαζί με τη σύζυγό του, Νόρα, και δύο συνάδελφους στρατιώτες, τον άξεστο Μάινχαρντ και τον εσωστρεφή Μπέκερ που δηλώνει γοητευμένος από τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό. Η απόλυτη αδράνεια, ωστόσο, με την οποία περνούν οι μέρες τους, αρχίζει να διαβρώνει τη σχέση τους με την πραγματικότητα.
Η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία μυθοπλασίας του 24χρονου τότε Βέρνερ Χέρτσογκ γράφτηκε από τον ίδιο σε ηλικία 19 ετών, βασισμένη αρχικά σε μια πραγματική ιστορία που ο Χέρτσογκ ανακάλυψε αργότερα ότι ήταν η βάση του βιβλίου του ρομαντικού Ludwig Achim von Arnim, «Ο Τρελός Ανάπηρος του Φρούριου Ρατονό», που εκδόθηκε το 1818. Τα γυρίσματα, που έγιναν με μια κλεμμένη κάμερα 35mm και με 20.000 δολάρια που είχε κερδίσει ο Χέρτσογκ σε έναν διαγωνισμό σεναρίου στη Γερμανία, πραγματοποιήθηκαν στην Ελούντα της Κρήτης και στην Κω, το νησί των Δωδεκανήσων όπου ο παππούς του, ο διάσημος αρχαιολόγος Rudolf Herzog, εργάστηκε για πολλά χρόνια. Αν και περισσότερο ακαδημαϊκή από τη μετέπειτα πιο αντισυμβατική αφηγηματικά φιλμογραφία του, αποτελεί το πρώτο εξαίρετο δείγμα της σχεδόν εμμονικής προβληματικής του πάνω στον άνθρωπο που αναμετριέται με τη λογική, στο κέντρο της Ιστορίας. Η αντίστιξη της σύγχρονης (στους τίτλους ακούμε μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου) και της κλασικής μουσικής (Chopin), το φυσικό τοπίο που είναι κύριος πρωταγωνιστής (το ίδιο σύνθετος με τους χαρακτήρες των στρατιωτών που απέχουν πολύ από την τότε πεπατημένη, μονοδιάστατη απεικόνισή τους στο σινεμά) και η διάχυτη αίσθηση μιας μικρής ανθρώπινης ιστορίας που αντανακλά μια οικουμενική αντιπολεμική έκκληση, καθιστούν τα «Σημάδια Ζωής» ένα από τα πιο εμβληματικά κομμάτια της φιλμογραφίας του Βέρνερ Χέρτσογκ, που τιμήθηκε με το ειδικό βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου του 1968.
ΣΑΒΒΑΤΟ 13 ΑΠΡΙΛΙΟΥ - ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ GOETHE-INSTITUT ATHEN
Χώρα της Σιωπής και του Σκότους (1971)
Land of Silence and Darkness | Ντοκιμαντέρ, Δυτική Γερμανία | 1971 | 85’ | Ελληνικοί υπότιτλοι
Η 56χρονη Φίνι Στράουμπινγκερ, τυφλή και κωφή μετά από ένα ατύχημα που είχε στα 18 της χρόνια και το οποίο την ακινητοποίησε για 30 χρόνια στο κρεβάτι, έχει αφιερώσει πλέον τη ζωή της στην ανακούφιση όσων εκείνη αποκαλεί «συντρόφους μιας κοινής μοίρας». Ταξιδεύοντας από πόλη σε πόλη στη Γερμανία, επισκέπτεται σπίτια και ιδρύματα και επικοινωνεί με άλλους τυφλούς και κωφούς συνανθρώπους της, μέσω ενός είδους οπτικού αλφαβήτου που αναπαριστά τα γράμματα στην παλάμη του χεριού. Ο Βέρνερ Χέρτσογκ την ακολουθεί σε ένα αποκαλυπτικό οδοιπορικό, που ξεκινάει ως μια καταγραφή του περιθωρίου μέσα στο οποίο ζουν άνθρωποι που στερούνται βασικά εργαλεία επικοινωνίας και επιβίωσης, για να καταλήξει σε ένα rollercoaster συναισθημάτων, που κορυφώνεται ακριβώς στο σημείο όπου η ανθρώπινη επαφή βρίσκει τον τρόπο να θριαμβεύσει. Βαθιά συγκινητικό και με μια δύναμη την οποία συναντάς στις εμπειρίες που μπορείς να αφομοιώσεις μόνο με όλες σου τις αισθήσεις, το ταξίδι σε αυτή τη χώρα «της σιωπής και τους σκότους» είναι εκκωφαντικά και ολόφωτα συγκλονιστικό. Αποτελεί κορυφαίο δείγμα της οπτικής γωνίας του βλέμματος του Χέρτσογκ, στραμμένου μόνιμα στην πιο αφανή, πνευματική και, ταυτόχρονα, σωματική πλευρά της ανθρώπινης επιβίωσης.
19.00 Στρότσεκ
Stroszek | Μυθοπλασία | Δυτική Γερμανία | 1976 | 116’ | Ελληνικοί υπότιτλοι
Ο Μπρούνο Στρότσεκ, ένας πλανόδιος τροβαδούρος, βγαίνει για ακόμα μία φορά από τη φυλακή. Γυρνώντας στο διαμέρισμά του, ξαναβρίσκει όλα του τα πράγματα: το ακορντεόν, το πιάνο και το κοράκι του που μιλάει. Κάποιο βράδυ σ’ ένα μπαρ, ο Μπρούνο συναντά την πόρνη Εύα και αποφασίζει να την πάρει σπίτι του για να την γλιτώσει από τους νταβατζήδες που την εκμεταλλεύονται. Οι «προστάτες» της κοπέλας, όμως, τους απειλούν και έτσι το ζευγάρι δέχεται την πρόταση του ηλικιωμένου γείτονα του Μπρούνο, Σάιτς, να ταξιδέψουν μαζί του στην Αμερική κυνηγώντας το όνειρο για μια καλύτερη ζωή.
Η ταινία, την οποία είδε ο Ιαν Κέρτιςτων Joy Division τις τελευταίες ώρες της ζωής του και στην οποία μοιάζει να χρωστάει πολλά η φιλμογραφία του Τζιμ Τζάρμους, είναι τόσο ιδιοσυγκρασιακή όσο μια εύθυμη μπαλάντα για την ανθρώπινη απόγνωση και τόσο καίρια όσο ένα απρόβλεπτο road movie που χαρτογραφεί το «αμερικάνικο όνειρο» με την παράνοια και τη μελαγχολία που το συνοδεύουν. Γραμμένο μέσα σε τρεισήμισι μέρες και εν πολλοίς εμπνευσμένο από την πραγματική ζωή του εμβληματικού πρωταγωνιστή του, Μπρούνο Σ., το «Στρότσεκ» γυρίστηκε στο Πλέινφιλντ του Ουινσκόνσιν, πατρίδα του κατά συρροή δολοφόνου Εντ Γκάιν, στον οποίο βασίστηκε ο μύθος του «Ψυχώ» του Αλφρεντ Χίτσκοκ, είναι η αγαπημένη ταινία του Ντέιβιντ Λιντς από τη φιλμογραφία του Χέρτσογκ (και καθαρή έμπνευση για τα κοτόπουλα που χορεύουν στο «Eraserhead») και παραμένει αυτή που αναδεικνύει με μια εγγενή γοητεία την ελεύθερη, ασυμβίβαστη, ρεαλιστική, χαρακτηριστική γραφή του δημιουργού του.
21.30 Το Αίνιγμα του Κάσπαρ Χάουζερ (1974)
The Enigma of Kaspar Hauser | Μυθοπλασία, Δυτική Γερμανία | 1974 | 109’ | Ελληνικοί υπότιτλοι
Ο Κάσπαρ Χάουζερ ζει αλυσοδεμένος σ’ ένα είδος στάβλου-φυλακής, χωρίς να μπορεί να δει ούτε να μιλήσει με κανέναν, αποκομμένος από τον έξω κόσμο. Περνά τον καιρό του στο σκοτάδι, κοιμάται, τρώει και ζει λίγο έως πολύ όπως τα ζώα. Μια μέρα, ένας άγνωστος τον σέρνει έξω, προσπαθεί να του μάθει στα γρήγορα πώς να μιλά, να περπατά, να στέκεται όρθιος και τον εγκαταλείπει στην πλατεία μιας πόλης, βάζοντάς του στο χέρι μια επιστολή προς τις Αρχές του τόπου που λέει να τον φροντίσουν. Μετά από μια πρώτη περίοδο σύγχυσης των κατοίκων, που δεν ξέρουν πώς ακριβώς να φερθούν στον παράξενο άνδρα, τον παίρνει υπό την προστασία του ο δόκτωρ Ντάουμερ, ο οποίος του διδάσκει την ομιλία, τη γραφή και την ανάγνωση, αλλά του κάνει επίσης μαθήματα μουσικής, λογικής και ηθικής, μένοντας έκπληκτος από το μαθησιακό του ταλέντο.
Ο Βέρνερ Χέρτσογκ εμπνέεται από την αληθινή ιστορία ενός νεαρού 16χρονου που βρέθηκε σε κατακόμβη της Γερμανίας του 19ου αιώνα σε κατάσταση ανθρώπινου αγριμιού, για να ολοκληρώσει αυτό που για πολλούς είναι το μεγάλο αριστούργημά του: ένα αποκαλυπτικό δοκίμιο πάνω στην (άγνωστη) ανθρώπινη φύση, ένα «κατηγορώ» για τη (γνωστή) ανθρώπινη αγριότητα, ένα παραμύθι βγαλμένο από την πιο αποτρόπαια πραγματικότητα. Λυρικό, ποιητικό, σκληρό, αστείο, ανθρώπινο ακριβώς εκεί που δεν το περιμένεις και με τη σαρωτική αντιερμηνεία του Μπρούνο Σ. στον πυρήνα του, το φιλμ –που ο αυθεντικός γερμανικός του τίτλος («Ο καθένας για τον εαυτό του και ο Θεός εναντίον όλων») θα μπορούσε να συνοψίσει όχι μόνο την ουσία του, αλλά και ολόκληρη τη φιλμογραφία του Βέρνερ Χέρτσογκ– χάρισε στον δημιουργό του το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής στο Φεστιβάλ Καννών και μια θέση ανάμεσα στις πιο σημαντικές και επιδραστικές στιγμές του σύγχρονου ευρωπαϊκού σινεμά.
Η είσοδος στις προβολές είναι δωρεάν, με εισαγωγή από την ομάδα του Flix.gr και ταυτόχρονη αγγλική διερμηνεία και ελληνική διερμηνεία για κωφούς. Αναζητήστε περισσότερες πληροφορίες στο site της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση και στην επίσημη σελίδα του Goethe-Institut Athen.
