Χθες το βράδυ μύρισε μπαρούτι στο κόκκινο χαλί του Palazzo del Cinema. Ωραία η λάμψη, οι σταρ, οι πόζες, πολύ δυνατές οι κουβέντες για το πρωτότυπο σενάριο μιας ταινίας, για τη σκηνοθετική ευρηματικότητα ενός νέου δημιουργού, την επιτυχία ή την απογοήτευση στην επιστροφή ενός βετεράνου. Χθες όμως, η κινηματογραφική κοινότητα του 82ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας είχε πιο καίρια θέματα να απαντήσει και τα πηγαδάκια πήραν φωτιά.
Γιατί η επίσημη πρεμιέρα του «Η Φωνή της Hind Rajab» της Κάουθερ Μπεν Χάνια («Τέσσερις Κόρες») δεν άφησε κανέναν ασυγκίνητο - ή έστω ανεπηρέαστο. Η Τυνήσια σκηνοθέτης, χρησιμοποιώντας ένα υβριδικό φορμά μεταξύ έντονου μελοδράματος και ανατριχιαστικού ντοκιμαντέρ, κατάφερε να αναπαραστήσει ένα αληθινό, τραγικό γεγονός: την επιχείρηση διάσωσης ενός μικρού κοριτσιού σε κατεχόμενη περιοχή της Γάζας, τον Ιανουάριο του 2024.
Το 82ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας διεξάγεται φέτος από τις 27 Αυγούστου μέχρι τις 6 Σεπτεμβρίου. Το Flix βρίσκεται εκεί για να σας μεταφέρει, ζωντανά, όλα όσα συμβαίνουν μέσα και έξω από τις αίθουσες. Συντονιστείτε στο ειδικό stream του Flix που ανανεώνεται συνεχώς.
Στις 29 Ιανουαρίου του 2024 ένα 6χρονο κοριτσάκι, η Χιντ Ράτζαμπ, τηλεφωνεί στο διασωστικό κέντρο του Παλαιστινιακού Ερυθρού Στρατού. Λίγες ώρες πριν, οι Ισραηλινοί είχαν διατάξει την εκκένωση της γειτονιάς της. Οσο όμως το κομβόι των προσφύγων διέφευγε, ο στρατός άνοιξε πυρά. Το αυτοκίνητο του θείου της Χιντ δέχθηκε 335 σφαίρες. Εκείνη όμως σώθηκε, σκεπασμένη από τα 6 πτώματα της οικογένειάς της. Κι εκλιπαρούσε για βοήθεια. Ομως υπάρχει διαδικασία, γραφειοκρατία, εγκρίσεις που πρέπει να υπογραφούν από ανώτερους, ΟΗΕ, Αμερικανούς. Και τέλος, από τους ίδιους τους Ισραηλινούς - ώστε να εγγυηθούν ότι θα επιτρέψουν στο ασθενοφόρο να πλησιάσει με ασφάλεια. Θα την προλάβουν ζωντανή;
Η Μπεν Χάνια δεν επιλέγει τυχαία αυτό τον τίτλο. Εχοντας στη διάθεσή της τα ηχογραφημένα μαραθώνια τηλεφωνήματα, όπου οι ειδικευμένοι διασώστες προσπαθούν να κρατήσουν το ηθικό του κοριτσιού υψηλό, να την παρηγορήσουν και να τη διαβεβαιώσουν ότι θα έρθουν να τη σώσουν, έχει ένα εξαιρετικά δυνατό πρώτο υλικό στα χέρια της. Και το χρησιμοποιεί. Η φωνή που ακούμε είναι η πραγματική φωνή της Χιντ Ράτζαμπ. Και μόνο αυτό επιτίθεται στο στομάχι του θεατή, σε ανακατεύει, σε διαλύει.
Καθώς τα γυρίσματα δεν μπορούσαν να γίνουν στη Γάζα, η ομάδα του σκηνογράφου Μπεσέμ Μαρζούκ ξαναχτίζει σε στούντιο της Τυνησίας την ακριβή ρέπλικα των γραφείων του κέντρου διάσωσης, οι ενδυματολόγοι κοπιάρουν τα ρούχα, οι casting directors βρίσκουν Παλαιστίνιους ηθοποιούς που θα μελετήσουν τις φωνές και τα γεγονότα και θα μάς δώσουν μία ανατριχιαστική αναπαράσταση της επιχείρησης.
Θέλοντας να ενισχύσει ότι το θρίλερ που παρακολουθούμε είναι τρομακτικό γιατί συνέβη στ' αλήθεια, η Μπεν Χάνια βρίσκει τρόπους να εισάγει το αυθεντικό, ντοκιμαντερίστικο υλικό ανάμεσα στα δραματοποιημένα κάδρα της. Οι ηθοποιοί σταματούν να μιλάνε, και ακούμε τη συνέχεια των διαλόγων από τους αυθεντικούς διασώστες. Ενα βίντεο σε κινητό τηλέφωνο μάς δείχνει (σαν μία φλοίδα ζωής, μέσα στην ταινία) τα παράλληλα πλάνα της πραγματικής κοινωνικής λειτουργού και της ηθοποιού που την ερμηνεύει. Αντίποδας σε όλα τα κινηματογραφικά κόλπα, η παιδική φωνή που δεν χρειάζεται κανένα σενάριο. Αθωότητα και τρόμος και απορία στην ίδια κραυγή.
Η αυστηρή κινηματογραφική μας γνώμη είναι πώς η σκηνοθέτης έπρεπε να εμπιστευτεί το υλικό της και να μην υπογραμμίσει το μελόδραμα. Συνεχή κοντινά στα δακρυσμένα πρόσωπα, διάλογοι που επαναλαμβάνουν το μήνυμα, υπερβολικές μανιέρες των ηθοποιών - τίποτα από όλα αυτά δεν χρειαζόταν η ταινία. Ομως η Μπεν Χάνια («Τέσσερις Κόρες») είναι γνωστή για τους over-the-top χειρισμούς της, δεν έχει μέτρο όταν θέλει να εκβιάσει συναίσθημα. Δεν παίζει καθαρά.
Θα προτιμούσαμε μία πιο δυναμική, μελετημένη σκηνοθεσία που δεν γλιστρά στην παγίδα της πομπώδους αμετροέπειας; Σίγουρα. Ο «Ενοχος» του Γκούσταβ Μέλερ, έρχεται στο μυαλό ως masterclass του πώς να δημιουργήσει κανείς μία ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα σ' ένα δωμάτιο, με ένα τηλέφωνο. Μήπως όμως δεν είναι ώρα για κινηματογραφικό μέτρο και σεναριακές ισορροπίες, όταν το κοινό της ταινίας είναι ο ίδιος δυτικός κόσμος που χώνει το κεφάλι του στην άμμο με τη γενοκτονία της Γάζας να συμβαίνει, τώρα, δίπλα μας; Αναμφισβήτητα. Μήπως χρειάζεται μία Μπεν Χάνια για να ξυπνήσει, έστω πονηρά και χειριστικά, τη συλλογική συνείδηση από το βολικό της λήθαργο; Από ό,τι φάνηκε από την επίσημη πρεμιέρα χθες βράδυ, ναι.
Γιατί όταν έπεσαν οι τίτλοι τέλους, το φεστιβάλ Βενετίας ήρθε αντιμέτωπο με ένα ιστορικό ρεκόρ. Οι 1000 θεατές σηκώθηκαν όρθιοι και χειροκροτούσαν επί 24 λεπτά (δεν έχει ξαναγίνει ποτέ κάτι τέτοιο), ο πρωταγωνιστής Μότας Μαλίς σήκωσε την παλαιστινιακή σημαία στη σκηνή και το κοινό ξέσπασε στο χορωδιακό σύνθημα «Free Free Palestine».
Ανάμεσα στα VIP καθίσματα της σκηνοθέτη και των ηθοποιών, ο Χοακίν Φίνιξ και η Ρούνι Μάρα - δύο μόνο από τους πολλούς διάσημους παραγωγούς της ταινίας: Μπραντ Πιτ, Αλφόνσο Κουαρόν, Τζόναθαν Γκλέιζερ. Ο πολιτικός κινηματογραφικός κόσμος, ξεκάθαρα, έβαλε πλάτες για να γυριστεί αυτή η ταινία, δάνεισε το όνομα και το εκτόπισμά του και να δοθεί δημοσιότητα στο μήνυμά της, πίεσε για να βρίσκεται στο διαγωνιστικό της Βενετίας.
Στο διαγωνιστικό της Βενετίας. Κάτι που σημαίνει ότι ο Αλεξάντερ Πέιν (που ήδη έχει δεχθεί κριτικές γιατί απέφυγε να πάρει θέση για τη Γάζα, στην πρώτη συνέντευξη Τύπου ως Πρόεδρος φέτος) και η Κριτική Επιτροπή έχουν την μπάλα στα χέρια τους. Θα δοθεί από την Βενετία ένα ηχηρό πρόσταγμα το Σάββατο; Θα βραβεύσουν με το Χρυσό Λιοντάρι μία ταινία που συλλαμβάνει την αναγκαιότητα και το κατεπείγον του σήμερα, του τώρα; Θα ενισχύσουν την άποψη ότι η τέχνη είναι, κι οφείλει να είναι, πάντα πολιτική, και το σινεμά μία zeitgeist κάψουλα - συνδέεται άμεσα με τη ζωή και τον άνθρωπο, το ιστορικό πλαίσιο, την κοινωνική κατεύθυνση, το πνευματικό και ηθικό κλίμα της εποχής;
Τα γνωστά λόμπι έχουν σίγουρα σπάσει τα τηλέφωνα για να μην δοθεί βραβείο. Από την άλλη, ακόμα κι αν βραβευτεί η ταινία, ξυπνάει μέσα μας ο κυνισμός της απάνθρωπης πραγματικότητας. Το «20 Μέρες στη Μαριούπολη» κέρδισε το Οσκαρ και η Ρωσία συνεχίζει ανενόχλητη τον πόλεμο στην Ουκρανία. Το «No Other Land» επίσης έφυγε με το Οσκαρ ντοκιμαντέρ και η γενοκτονία συνεχίζεται - στεγνά και αλαζονικά.
Ομως, αν σωπάσουν κι οι ποιητές, τι έχει απομείνει; Αν οι καλλιτέχνες δεν προκαλούν δύσκολους διαλόγους πια, αν ο πολιτισμός σταματήσει να εμπνέει ενσυναίσθηση και ψυχική ανύψωση, αν το σινεμά πάψει να φωτίζει ιστορίες ανθρώπων, με ποια πραγματικότητα μένουμε;
Ακόμα κι αν είναι μάταιο, ή αφελές, ή ρομαντικό, ακόμα κι αν είναι άδικο (για άλλες καλύτερες ταινίες), το Φεστιβάλ Βενετίας πρέπει να βγάλει το μικρόφωνο του, να το συνδέσει με το τεράστιο ηχείο της παγκόσμιας πλατφόρμας του και να παίξει διαπασών τη «Φωνή της Hind Rajab».
Το 82ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας διεξάγεται φέτος από τις 27 Αυγούστου μέχρι τις 6 Σεπτεμβρίου. Το Flix βρίσκεται εκεί για να σας μεταφέρει, ζωντανά, όλα όσα συμβαίνουν μέσα και έξω από τις αίθουσες. Συντονιστείτε στο ειδικό stream του Flix που ανανεώνεται συνεχώς.
