Θεωρώ τις περιπέτειές μου στο σινεμά σαν ευτυχή ατυχήματα, γιατί όπως γνωρίζετε ενδιαφέρομαι για το σινεμά και ενδιαφερόμουν πάντοτε, αλλά ποτέ δεν πίστευα ότι θα μπορούσα να εμπλακώ σε αυτό. Οταν η πόρτα άνοιξε και βρέθηκα να κάνω κάτι, ανακάλυψα ότι το διασκέδαζα πολύ.»
Οσο απομακρυνόμαστε από τα ένδοξα 90s λίγοι πλέον θυμούνται τον αναζωογονητικό αέρα που έφερε στο αμερικανικό - και όχι μόνο σινεμά το δίπτυχο του «Καπνού» και του «Λίγου Καπνού Ακόμη», οι δυο ταινίες που ο Πολ Οστερ έγραψε και συνσκηνοθέτησε μαζί με τον Γουέιν Γουάνγκ, μεταφέροντας σχεδόν αυτούσια την αγάπη του για τη Νέα Υόρκη των μικρών ανθρώπων και των μεγάλων αισθημάτων, των τυχαίων συναντήσεων και των καθοριστικών συμπτώσεων, των καθημερινοτήτων που μερικές φορές μοιάζουν πιο σπουδαίες από τις πιο σοβαρές βιογραφίες.
Πολ Οστερ, Χάρβεϊ Καϊτέλ και Γουέιν Γουάνγκ στα γυρίσματα του «Καπνού», το 1995
To πρώτο, ο «Καπνός» (Smoke, 1995) σε σκηνοθεσία του Γουέιν Γουάνγκ και σενάριο του Πολ Οστερ (βασισμένο σε μια χριστουγεννιάτικη ιστορία που είχε δημοσιευτεί στους New York Times), ήταν ένα ερωτικό γράμμα στην πόλη που αγάπησε περισσότερο ο δημιουργός του. Βάζοντας στο κέντρο τον Ογκι, ιδιοκτήτη ενός ψιλικατζίδικου στο κέντρο του Μπρούκλιν (βασισμένου σε έναν αληθινό ιδιοκτήτη ενός τζαζ μπαρ), ο Οστερ χαρτογράφησε την πόλη και μαζί την ίδια της της ποικιλομορφία, ανεβάζοντας το volume στον αυτοσχεδιασμό και τη ροκ διάθεση με το σίκουελ «Λίγος Καπνός Ακόμη» (Blue in the Face, 1995), διάσημο ανάμεσα σε άλλα και για το cameo της Madonna, που την ίδια χρονιά έγραψε και συνσκηνοθέτησε μαζί με τον Γουέινγ Γουάνγκ.
Αυτές ήταν και οι πιο διάσημες ταινίες του Πολ Οστερ. Είχε προηγηθεί η κινηματογραφική διασκευή του «The Music of Chance» (στα ελληνικά «Η Μουσική του Πεπρωμένου») του Φίλιπ Χάας το 1993, σε σενάριο και μια μικρή εμφάνιση του ίδιου του Οστερ που έκανε πρεμιέρα στο Ενα Κάποιο Βλέμμα του Φεστιβάλ των Καννών. Και θα ακολουθούσε, εκτός από μια μικρή συμβολή στο σενάριο του «The Center of the World» του Γουέιν Γουάνγκ, το «Lulu on the Bridge», η πρώτη ταινία που σκηνοθέτησε μόνος του ο Πολ Οστερ, με κανονικό budget και με την πιο απογοητευτική καριέρα που θα γνώριζε ταινία του, όπως ομολογεί κι ο ίδιος, μετά από μια σειρά λάθος αποφάσεων που έκανε η παραγωγός εταιρία της ταινίας.
«Θεωρώ το "Λίγος Καπνός Ακόμη" το πιο τρελό πράγμα που έχω κάνει. Το κάναμε πάνω στον υπερβολικό ενθουσιασμό μας, ένα αίσθημα ευφορίας που νιώσαμε όλοι που είχαμε δουλέψει μαζί. Είναι μια πολύ ροκ ταινία. Δεν είναι όμορφο, αλλά έχει ενέργεια. Το αποκαλώ πάντα ως "καταστασιακή" κωμωδία αντί για "κωμωδία καταστάσεων". Περάσαμε φανταστικά. Χρειάστηκαν έξι μέρες για να γυριστεί και δέκα μήνες για να μονταριστεί. Ηταν ένας μικρός εφιάλτης...»
Χάρβεϊ Καϊτέλ και Μίρα Σορβίνο στο «Lulu on the Bridge», 1998
O Γουίλεμ Νταφόε, η Μίρα Σορβίνο και ο Πολ Οστερ στην πρεμιέρα του «Lulu on the Bridge» στις Κάννες το 1998
Στο «Lulu on the Bridge» που θα έκανε επίσης την πρεμιέρα του στο Ενα Κάποιο Βλέμμα του Φεστιβάλ Καννών, αλλά δεν θα έβγαινε ποτέ στην Αμερική σε κανονική διανομή, ο Χάρβεϊ Καϊτέλ, αγαπημένος ηθοποιός του Οστερ ήδη από την εποχή του «Καπνού» υποδυόταν ένα σαξοφωνίστα που δεν μπορεί πλέον να παίξει εξαιτίας ενός ατυχήματος. Η γνωριμία του με την Σίλια - την υποδύεται η Μίρα Σορβίνο - ηθοποιο που παίζει τη Λούλου σε μια διασκευή του «Pandora's Box», θα είναι καθοριστική. Και για τον Οστερ που θα μιλούσε για τις ανθρώπινες σχέσεις, τα προσφιλή του θέματα: τη μοναξιά, τη τζαζ, την ταυτότητα που έχουμε, αυτή που αποκτούμε και αυτή που ζητάμε... αλλά και για το ίδιο το σινεμά, μέσα στο σινεμά.
Το να αποδράς με μια ταινία δεν είναι το ίδιο με την απόδραση που προσφέρει ένα βιβλίο. Τα βιβλία σε αναγκάζουν να δώσεις κάτι πίσω, να εξασκήσεις την ευφυία και τη φαντασία σου, ενώ μπορεί να δεις μια ταινία και να την απολαύσεις μέσα σε μια κατάσταση απαθούς αφασίας.»
Ο Ντέιβιντ Θιούλις και η Ιρέν Ζακόμπ στο «The Inner Life of Martin Frost»
Η τελευταία ταινία που γύρισε ο Πολ Οστερ θα ήταν το «The Inner Life of Martin Frost» του 2007, με την παθιασμένη σχέση ενός συγγραφέα που πηγαίνει σε ένα εξοχικό σπίτι για να γράψει το μυθιστόρημά του μακριά από τους περισπασμούς της πόλης και μια μυστηριώδους γυναίκας που βρίσκεται απρόσκλητη εκεί. Με πρωταγωνιστές τους Ντέιβιντ Θιούλις και Ιρέν Ζακόμπ, ο Πολ Οστερ επιχείρησε το πιο φιλόδοξο φιλμικό του πείραμα («είναι μια τρελή ταινία, αλλά είναι ακριβώς αυτό που ήθελα να κάνω»), μια ακόμη κριτική και εμπορική αποτυχία που σήμανε τη λήξη της κινηματογραφικής του καριέρας.
Από τις κριτικές του στη «Μεγάλη Χίμαιρα» του Ζαν Ρενουάρ, τον «Κλέφτη Ποδηλάτων» του Βιτόριο Ντε Σίκα και τον «Κόσμο του Απού» του Σατγιαζίτ Ρέι στο «Man in the Dark που κυκλοφόρησε το 2008, μέχρι το «The Look», ντοκιμαντέρ με την Σαρλότ Ράμπλινγκ να συνομιλεί με αξιοσημείωτους ανθρώπους και από το «Πόνος και Δόξα» του Πέδρο Αλμοδόβαρ με easter eggs σε όλη την ταινία που αφορούν τον Οστερ και τα βιβλία του (συν το θέμα της ταυτότητας) μέχρι τις δυστοπίες στο «Στη Χώρα των Εσχάτων Πραγμάτων» που διασκεύασε για το σινεμά ο Αλεχάντρο Τσόμσκι το 2020 και τον κεντρικό ήρωα στο «The Book of Illusions» που θυμίζει τον Μαρτσέλο Μαστρογιάννι, το σινεμά υπάρχει πάντα κάπου στο σύμπαν του Πολ Οστερ.
Δεν είναι ότι θέλω να γίνω αποκλειστικά σκηνοθέτης, δεν είναι το κύριο ενδιαφέρον στη ζωή μου, αλλά οι τέσσερις ταινίες που έκαναν υπήρξαν υπέροχες περιπέτειες για μένα και νομίζω με βοήθησαν πολύ σαν άνθρωπο. Είναι ωραίο να βγαίνεις από το δωμάτιο σου κάθε τόσο, να δουλεύεις με άλλους ανθρώπους, να σκέφτεσαι διαφορετικούς τρόπους να αφηγηθείς ιστορίες, οπότε πιστεύω ότι είναι ένα καλό φάρμακο για την περίπτωσή μου.»
Οι τίτλοι τέλους του «Καπνού» με την χριστουγεννιάτικη ιστορία που δημόσιευσε ο Πολ Οστερ στους New York Times και ενέπνευσε την ταινία:
Δείτε εδώ τον Πολ Οστερ να μιλάει για τον «Καπνό» το 2012:
Δείτε τον Τζιμ Τζάρμους σε μια σκηνή από το «Blue in the Face»:
