Η δημοσιογραφική προβολή του «Amour» (διαβάστε την κριτική του flix) τέλειωσε με θερμό χειροκρότημα και μουδιασμένη έξοδο από την αίθουσα. Κανείς μας δεν είχε όρεξη για λόγια. Οχι επειδή δεν είχες να πεις πολλά. Αλλά γιατί ταυτόχρονα ήθελες (δεν μπορούσες να κάνεις αλλιώς) να τα κρατήσεις σφιχτά μέσα σου. Ο Χάνεκε είχε κάνει ξανά αυτό που γνωρίζει πολύ καλά: σινεμά που επιτίθεται σαρωτικά σε όλες τις αισθήσεις σου. Με βία. Κι αν πιστεύουμε ότι τα προηγούμενα φιλμικά θεωρήματα πάνω στην ιστορική, κοινωνική, πολιτική, οικογενειακή βία ήταν τα σκληρότερα που μπορούσε να μας παραθέσει, σήμερα απέδειξε ότι υπάρχει κάτι που πονά περισσότερο: να βλέπεις να υποφέρουν όσοι αγαπάς.
Στη συνέντευξη Τύπου η αίθουσα σείστηκε στα χειροκροτήματα όταν ο σκηνοθέτης και οι ηθοποιοί του (Εμανουέλ Ριβά, Ζαν-Λουί Τρεντινιάν και Ιζαμπέλ Ιπέρ) εμφανίστηκαν στο πάνελ. Ο Τρεντινιάν σήκωσε παιχνιδιάρικα και γελαστά τα χέρια του στον αέρα σε παιδικό πανηγυρισμό. Η πρώτη ερώτηση ήταν δική του.
Κύριε Τρεντινιάν είχατε δηλώσει στα τέλη της δεκαετίας του 90 ότι θα απομακρυνόσασταν από το σινεμά για χάρη του θεάτρου. Πώς σας έπεισε ο Μίκαελ Χάνεκε να επιστρέψετε;
Είναι αλήθεια. Εχω 14 χρόνια να εμφανιστώ στο σινεμά. Δε θέλω να παίζω σε ταινίες πια, λατρεύω το θέατρο. Αλλά ο Χάνεκε είναι ένας από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες στον κόσμο κι αυτή η ταινία ήταν μία μοναδική ευκαιρία να δουλέψω μαζί του. Πιστέψτε με: δε θα το ξανακάνω! Ηταν σκληρό! Αγάπησα πολύ την ταινία, πέρασα υπέροχα, αλλά ήταν μία επώδυνη εμπειρία. Ισως γιατί δεν αντέχω πια να βλέπω τον εαυτό μου. Στο θέατρο δε βλέπεις τον εαυτό σου, στο σινεμά αναγκάζεσαι. Ομως πρέπει να σας πω ότι για πρώτη φορά στη ζωή μου είδα τον εαυτό μου σε ταινία και έμεινα ευχαριστημένος. Σας ζητώ συγγνώμη αν αυτό σας ακούγεται υποκριτικό, αλλά είναι αλήθεια.
Είναι ο Χάνεκε απαιτητικός σκηνοθέτης;
Τρεντινιάν: Είναι μεγάλη χαρά για έναν ηθοποιό να συνεργάζεται μαζί του. Αλλά, ναι, είναι δύσκολος. Δεν έχω ξανασυναντήσει τόσο απαιτητικό σκηνοθετη. Είναι ασυμβίβαστος. Ξέρει ακριβώς τι θέλει από την κάμερα, το πλάνο, το φωτισμό, τους ηθοποιός. Είναι πολύ δύσκολος, αν σκέφτεστε να παίξετε σε ταινία του, δεν σας συμβουλεύω να το κάνετε (γελάει).
Ιπέρ: Α, εγώ δεν νομίζω ότι είναι τόσο δύσκολος. Θα ήταν μεγάλη μου χαρά να δεχτώ κι άλλες προτάσεις στο μέλλον για να παίξω σε ταινίες του. Ναι, είναι απαιτητικός, αλλά η ίδια η δουλειά, το ίδιο το αποτέλεσμα είναι τόσο ικανοποιητικό που μας επιβεβαιώνει. Είναι δώρο. Ζαν Λουί, το είπες και μόνος σου: ενώ δεν σου αρέσει να βλέπεις τον εαυτό σου σε ταινίες, εδώ έμεινες ικανοποιημένος. Αυτό μου συμβαίνει συνέχεια: κοιτάζω τις ερμηνείες μου με ανακούφιση και ικανοποίηση στις ταινίες του Χάνεκε.
Τι σας έκανε να γυρίσετε μία ταινία για αυτή την μειονότητα των ανθρώπων, τους ηλικιωμένους; Πιστεύετε ότι οι κοινωνίες μας τους αγνοούν;
Χάνεκε: Ποτέ δεν γράφω μια ταινία για να υποδείξω κάτι. Δεν ήθελα να περάσω κανένα κοινωνικό μήνυμα. Η ιστορία που ήθελα να διηγηθώ ήταν απλή, προσωπική. Οταν φτάσεις σε μια ηλικία, έρχεσαι αντιμέτωπος με μία πραγματικότητα: κάποιος που αγαπάς, υποφέρει. Δεν μπορείς να το αποφύγεις. Συμβαίνει και στην δική μου οικογένοια. Το να βλέπεις κάποιον που υποφέρει είναι επώδυνο. Αυτός ήταν ο άξονας της ταινίας μου. Χαίρομαι που είδατε κάτι παραπάνω και βγάλατε κοινωνικά συμπεράσματα, αλλά αυτά είναι δικά σας.
Κυρία Ιπέρ, ερμηνεύετε την κόρη του ηλικιωμένου ζευγαριού. Ο χαρακτήρας σας είναι κάπως σκληρός. Πιστεύετε ότι αυτό είναι ένα σχόλιο για την γενιά μας; Είναι μια σκληρή, κακομαθημένη γενιά;
Οχι, δεν πιστεύω ότι ο χαρακτήρας της κόρης είναι σκληρός. Οι συνθήκες είναι σκληρές. Τη γνωρίζουμε σε μία πολύ δύσκολη εποχή στη ζωή της. Εκείνη είναι ζωντανή, έχει οικογένεια, ζωή. Οι γονείς της γερνάνε, πεθαίνουν. Οι ζωντανοί με τους ζωντανούς και οι πεθαμένοι με τους πεθαμένους, λέει ο λαός. Παίζω ένα χαρκατήρα που συμβολίζει τη ζωή, την κίνηση. Οταν εμφανίζεται στο σπίτι αντιμετωπίζει το θάνατο, τη στάση.
Κυρία Ριβά, πώς ήταν η πρώτη σας συνάντηση με τον Μίκαελ Χάνεκε;
Την πρώτη φορά που τον συνάντησα, θυμάμαι κάτι διασκεδαστικό. Δώσαμε ραντεβού έξω από ένα εστιατόριο και με άφησε να μπω πρώη εγώ από την πόρτα. Δεν ξέρω γιατί αλλά ένιωσα ότι το έκανε επίτηδες: ότι μελετούσε την πλάτη μου και τις κινήσεις μου. Μέχρι σήμερα δεν ξέρω αν ισχύει, αλλά τότε είχα αυτή την έντονη αίσθηση - και δεν ήξερα πώς να περπατήσω, τι να κάνω, γιατί νόμιζα ότι με έκρινε για κάθε μου κίνηση και ήθελα να τον εντυπωσιάσω, να παίξω στην ταινία! Η συνεργασία μας ήταν άψογη. Ηθελα τόσο πολύ αυτό το ρόλο. Δε θέλω να σας ακουστώ πομπώδης, αλλά από την αρχή μπόρεσα να ταυτιστώ με την Αν. Την ένιωσα αυτή την γυναίκα. Οταν είδα την ταινία, δεν συνειδητοποίησα ότι κοιτούσα τον εαυτό μου. Παρακολουθούσα έναν άλλον άνθρωπο. Κι αυτό το οφείλω στον Μίκαελ και την στενή μας συνεργασία.
Σας δυσκόλεψε ο ρόλος; Πώς προετοιμαστήκατε για αυτόν; Σας έφερε στα όριά σας ένας τόσο τραγικός χαρακτήρας;
Δεν τον θεωρώ δύσκολο ρόλο. Τον αντιμετώπισα με πάθος. Είχε σίγουρα δύσκολες στιγμές, αλλά εφόσον τον κατάλαβα, δεν τον φοβήθηκα. Ενιωσα αυτοπεποίθηση δουλεύοντας με τον Μίκαελ. Το μόνο που μου είπε από την αρχή, ως καθοδήγηση, ήταν να μην είμαι υπερβολικά μελό. Και τότε όλα έγιναν κατανοητά. Κατάλαβα τι μου ζητούσε κι αυτό με καθησύχασε. Τεχνικά τώρα, ο ρόλος είχε μία δυσκολία: έπρεπε να βρω το πώς θα παραμορφώσω το στόμα, την ομιλία μου. Συνεργάστηκα μ' έναν οδοντίατρο, είχα μία συσκευή στο στόμα μου και έμαθα να τη λειτουργώ. Με παίδεψε και με τρόμαξε η μηχανοκίνητη αναπηρική καρέκλα. Φοβόμουν ότι θα κουτουλήσω στους τοίχους. Ο ίδιος ο Μίκαελ ήταν πολύ καλός στο να τη χειρίζεται. Κάθισε και μου έδειξε. Τώρα, όσο αφορά στα όριά μου... Πρέπει να ξέρετε ότι και εγώ και ο Μίκαελ είμαστε τελειομανείς. Οταν κάτι γίνεται πρέπει να γίνεται σωστά. Για αυτό και συμφώνησα να βγάλω τα ρούχα μου για μια σκηνή, κάτι που με τρόμαξε αρχικά. Επίσης, όταν συνεχώς προκαλείς τα όριά σου υπάρχει πάντα ο φόβος να το παρακάνεις. Να βγει κάτι ψεύτικο. Εκεί είχα τον Μίκαελ να κρατάει τα χαλινάρια. Μία φορά θυμάμαι χαρακτηριστικά να μου λέει: «Οχι, αυτό που μόλις έκανες δε θα το πίστευα». Και είχε δίκιο. Το ξαναπήγαμε και κατέβασα τους τόνους.
Ο κύριος Χάνεκε καταπιάνεται πάντα με δύσκολα θέματα και οι ήρωές του περνούν επώδυνες στιγμές. Είναι το ίδιο επώδυνο και για τους ηθοποιούς να γυρίζουν μία τέτοια ταινία;
Ιπέρ: Οχι, οι ηθοποιοί δεν υποφέρουν. Οι θεατές υποφέρουν (γέλια)
Τρεντινιάν: Η Εμανουέλ ήταν καταπληκτική, αλλά της έπαιρνε πολύ ώρα να συνέλθει μετά τις σκηνές της.
Ριβά: Ηταν δύσκολο να μένω στο χαρακτήρα. Ηταν συναισθηματικά επώδυνο. Με “άδειαζε”. Αλλά, όχι, δεν με επηρέαζε στην προσωπική μου ζωή. Δεν υπέφερα. Ημουν χαρούμενη. Γυρίζαμε την ταινία 2 μήνες. Κοιμόμουν στο σετ για να μείνω συναισθηματικά σε αρμονία με την ηρωίδα μου. Ομως τα βράδια άκουγα μουσική και χόρευα. Ημουν ευτυχισμένη. Καμία θλίψη. Μόνο χαρά!
Χάνεκε: Είναι πολύ πιο δύσκολο για έναν ηθοποιό να παρακολουθήσει την ταινία μετά, από το όταν τη γυρίζει. Στο σετ είσαι συγκεντρωμένος, προσπαθείς να κάνεις το ρόλο να λειτουργήσει, να κάνεις καλά τη δουλειά σου – είσαι ψυχρός, απόμακρος, προσπαθείς να μην κάνεις λάθος. Νομίζω ότι είναι πολύ ρομαντικό να πιστεύει κανείς ότι το γύρισμα ενός κοινωνικού δράματος είναι θλιμένο και τραγικό. Από την άλλη πλευρά, μπορεί να υπάρξουν και κωμωδίες που το γύρισμα είναι θλιβερή εμπειρία! (γελάει)
Γυρίσατε την ταινία γιατί σε αντίστοιχη περίπτωση θα λειτουργούσατε κι εσείς όπως ο ήρωάς σας; Πιστεύετε ότι υπάρχει τέτοια αγάπη στον κόσμο σήμερα;
Χάνεκε: Επειδή βλέπετε τις ταινίες μου, δεν σημαίνει ότι μπορείτε να ερμηνεύσετε κι εμένα και τι θα έκανα εγώ. Ποτέ δεν θα καταφέρετε να με ερμηνεύσετε.
Πάντα στις ταινίες σας υπάρχει σκληρότητα, βία...
Οχι, δεν θεωρώ ότι οι ταινίες μου είναι σχόλιο για τη βία, απάντηση για τη βία. Εγώ θέτω μόνο τις ερωτήσεις. Διηγούμαι ιστορίες, προσπαθώ να αποτυπώσω καταστάσεις. Και, ναι, υπάρχει βία γύρω μας. Αλλά η ζωή έχει και αγάπη. Δεν είμαι ειδικός στη βία. Αρνούμαι τον τίτλο.
Κύριε Τρεντινιάν έχετε αυτή την πολύ όμορφη σκηνή που προσπαθείτε να πιάσετε ένα περιστέρι που μπήκε στο διαμέρισμά σας. Πώς την γυρίσατε;
Αυτό ήταν πολύ δύσκολο! Γιατί ο Μίκαελ ήθελε να σκηνοθετήσει το περιστέρι και το περιστέρι δεν ήταν καλός ηθοποιός. Εκανε ό,τι του κατέβαινε, ενώ ο Μίκαελ ήθελε πολύ συγκεκριμένα πράγματα. Εσπασα τον καρπό μου – ανόητα, έπεσα κάτω. Και ο Μίκαελ με ανάγκασε να βγάλω τον γύψο και να γυρίζω τη σκηνή ξανά και ξανά. Απαιτούσε την ίδια αυτοθυσία κι από το περιστέρι, το οποίο δεν συνεργαζόταν με τίποτα. Μάλιστα, νομίζω ότι χρησιμοποιήσαμε και δεύτερο περιστέρει, γιατί το πρώτο παραιτήθηκε! (γέλια)
Κυρία Ιπέρ, πώς ήταν να δουλεύετε με τόσους σπουδαίους ηθοποιούς;
Είχα την ευτυχία να δουλέψω παλιότερα και με την Εμανουέλ στο θέατρο, και με τον Ζαν-Λουί στο σινεμά. Ηξερα πόσο υπέροχη ηθοποιός είναι, αλλά και πόσο εξαιρετικός άνθρωπος. Θα πω κάτι δημόσια, που δεν το έχω ξαναπεί: μου θυμίζει την μητέρα μου. Ορίστε το είπα! Με κάνει να σκέφτομαι με την μητέρα μου. Και ήμουν πολύ χαρούμενη που παίξαμε ξανά μαζί. Με τον Ζαν Λουί συνέβει το εξής παράδοξο: όταν είχαμε παίξει μαζί, ήμουν η γυναίκα του. Τώρα ήμουν η κόρη του (γελάει).
Κύριε Χάνεκε γιατί επιλέξατε να γυρίσετε όλη την ταινία σ' ένα κλειστό χώρο;
Λόγω θέματος δεν ήθελα να καταλήξω με την εικόνα να δείχνει σαν τηλεταινία: ένα κοινωνικό δράμα όπου οι ήρωες μπαινοβγαίνουν σε νοσοκομεία. Ηθελα να δείξω μία ιστορία που αφορά δύο ανθρώπους και η ζωή τους είναι στο διαμέρισμά τους. Οπότε μου φάνηκε λογικό να τους περιορίσω εκεί. Μου αρέσει να κάνω γυρίσματα σ' έναν χώρο, όταν μου το επιτρέπει η ιστορία μιας ταινίας. Μου αρέσει που γύρισα μία απλή ιστορία.
Ο ήχος, οι διάλογοι, ο τόνος της φωνής των ηθοποιών σας είναι πολύ προσεγμένος. Τι σας κάνει να δίνετε τόση σημασία στον ήχο;
Οι ήχοι πρέπει να είναι αληθινοί. Για αυτό δουλεύω περισσότερο με τα αυτιά μου, από ό,τι με τα μάτια μου. Στο θέατρο, βάζω τους ηθοποιούς στη σκηνή να προβάρουν το έργο κι εγώ κοιτάω τα παπούτσια μου. Οι ηθοποιοί μου παραπονιούνται. Σας κοιτάζω καλύτερα έτσι, τους λέω. Γιατί όταν «ακούς το συναίσθημα» έχεις καθαρή εικόνα. Οταν κοιτάς, αποπροσανατολίζεσαι και χάνεις τις ισορροπίες. Η τέχνη του σινεμά είναι αφαιρετική. Πρέπει να είσαι αφαιρετικός.
Μάθετε τα πάντα για το 65o Φεστιβάλ, στο ειδικό τμήμα του Flix για τις Κάννες.
