Το 74ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου βράβευσε χθες βράδυ με την τιμητική Χρυσή Αρκτο τον σημαντικότερο εν ζωή αμερικανό σκηνοθέτη: τον Μάρτιν Σκορσέζε.
Παλιός φίλος του φεστιβάλ, ο Σκορσέζε έχει ανοίξει την αυλαία της διοργάνωσης το 2009 με το ντοκιμαντέρ του για τους Rolling Stones «Shine A Light», έχει κάνει εδώ την πρεμιέρα του ψυχολογικού θρίλερ «Το Νησί των Καταραμένων» (2010) , το «Ακρωτήρι του Φόβου» (1992) ήταν στο διαγωνιστικό τμήμα εκείνης της χρονιάς, ενώ το «Οργισμένο Είδωλο» και «Οι Συμμορίες της Νέας Υόρκης» έπαιξαν στο Βερολίνο εκτός συναγωνισμού.
Το 74ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου διεξάγεται φέτος από τις 15 μέχρι και τις 25 Φεβρουαρίου. Το Flix βρίσκεται εδώ για να σας μεταφέρει, ζωντανά, όλα όσα συμβαίνουν μέσα και έξω από τις αίθουσες.
Kαι χθες το βράδυ είχε την τιμητική του. Εκατοντάδες κόσμος έξω από το το φωταγωγημένο Berlinale Palast τον περίμενε να φτάσει στο κόκκινο χαλί. Οταν κατέβηκε από τη μαύρη λιμουζίνα του φεστιβάλ, άκουγες μόνο ένα πράγμα σαν συλλογική ποδοσφαιρική κραυγή: «Μάρτι-Μάρτι». Ο συγκινημένος σκηνοθέτης έκανε 25 λεπτά να μπει στην αίθουσα (που σείστηκε από standing ovation χειροκρότημα) και να πείσει τους παρεβρισκόμενους να κάτσουν στις θέσεις τους για να ξεκινησει η τελετή.
"Directed by Martin Scorsese" - αυτή η φράση είναι πλέον trademark και μπράντα. Οταν πηγαίνεις σινεμά για να δεις μία ταινία του Μάρτιν Σκορσέζε, κάθεσαι στην καρέκλα σου και ξέρεις πολύ καλά ότι θα δεις κάτι συγκλονιστικό, όχι μόνο για την καριέρα του ίδιου, αλλά για την πορεία του κινηματογράφου και της ιστορικής εποχής...» | Βιμ Βέντερς
Τότε ανέβηκε στη σκηνή ο επί μισό αιώνα σχεδόν φίλος του - ο Γερμανός σκηνοθέτης Βιμ Βέντερς για να του απευθύνει έναν ζεστό, προσωπικό, τιμητικό λόγο. Ο Βέντερς μάς αποκάλυψε πώς γνωρίστηκαν με τον αμερικανό σκηνοθέτη και την τότε σύζυγό του Ιζαμπέλα Ροσελίνι: το 1978 στο φεστιβάλ του Telluride. Πώς τους έσωσε όταν το αυτοκίνητο του Σκορσέζε έμεινε στην μέση του πουθενά στο Monument Valley από λάστιχο. Μάς έδειξε ασπρόμαυρες φωτογραφίες από τη φιλία τους μέσα στις δεκαετίες και αποκάλεσε τον Σκορσέζε «τον Βασιλιά του Κινηματογράφου». «"Directed by Martin Scorsese" - αυτή η φράση είναι πλέον trademark και μπράντα. Οταν πηγαίνεις σινεμά για να δεις μία ταινία του Μάρτιν Σκορσέζε, κάθεσαι στην καρέκλα σου και ξέρεις πολύ καλά ότι θα δεις κάτι συγκλονιστικό, όχι μόνο για την καριέρα του ίδιου, αλλά για την πορεία του κινηματογράφου και της ιστορικής εποχής...»
Ο Βέντερς φώναξε τον βουρκωμένο φίλο του στην σκηνή λέγοντάς του «Μάρτι, το πιστεύεις ότι έχουν περάσει 46 χρόνια από τότε που γνωριστήκαμε;»
Οι σκηνοθέτες είμαστε μέλη μία κοινότητας. Μίας οικογένειας. Οι ταινίες μας ενώνονται, γίνονται κομμάτι της Ιστορίας, ενός κινηματογραφικού διαλόγου που συνεχίζεται μέσα στα χρόνια, αιώνια και για πάντα...» | Μάρτιν Σκορσέζε
«Δεν ξέρω τι θα μπορούσα να πω για αυτά τα 50-60-μήπως 70 χρόνια που κάνω σινεμά...» είπε ο Σκορσέζε ανεβαίνοντας στη σκηνή. «Πώς πέρασαν έτσι...»
Και με τον γνωστό, ταπεινό και ταυτόχρονα παθιασμένο τρόπο, δεν μίλησε για τον εαυτό του, αλλά για τους συναδέλφους (την πιστή μοντέζ του Θέλμα Σκουνμέικερ που καθόταν ανάμεσα στο κοινό, αλλά τον Γερμανό διευθυντή φωτογραφίας Μάικλ Μπόλχαους) τους φίλους, τους συνοδοιπόρους, το σινεμά το ίδιο. Επαίνεσε τα κινηματογραφικά φεστιβάλ γιατί δημιουργούν και στηρίζουν την κοινότητα των σκηνοθετών. Και υπογράμμισε ότι αυτή η κοινότητα είναι απαραίτητη, γιατί η σκηνοθεσία είναι κάτι πολύ μοναχικό και αδηφάγο.
«Κατά τη διάρκεια μιας ταινίας νιώθεις μόνος κι ανασφαλής. Είναι πολύ σημαντικό να θυμάσαι ότι είσαι μέλος μίας κοινότητας καλλιτεχνών που εμπνέονται από την ίδια εμμονική αγάπη για την τέχνη που ονομάζουμε σινεμά. Οι σκηνοθέτες είμαστε μέλη μίας οικογένειας. Οι ταινίες μας ενώνονται, γίνονται κομμάτι της Ιστορίας, ενός κινηματογραφικού διαλόγου που συνεχίζεται μέσα στα χρόνια, αιώνια και για πάντα...»
Ακολούθησε η προβολή του «The Departed» - της μοναδικής ταινίας (απίστευτο;) που του χάρισε το πολυπόθητο Οσκαρ Σκηνοθεσίας.
Λίγες ώρες πριν όμως ήταν η σειρά μας. Ο Μάρτιν Σκορσέζε παραχώρησε μία 45λεπτη συνέντευξη Τύπου στους δημοσιογράφους της Berlinale - ανάμεσά τους κι εμείς.
Γενναιόδωρος, παθιασμένος, αναπάντεχα αστείος, ο Σκορσέζε απαντούσε σε κάθε ερώτησή μας με τον γνωστό χειμαρρώδη αναλυτικό λόγο του - ανοίγοντας παρενθέσεις για να κάνει αναφορές σε σκηνοθέτες και ταινίες από όλο τον κόσμο. Παρενθέσεις που δεν έκλειναν ποτέ.
Και ναι, υπήρχαν και οι γραφικοί (όπως σε όλες τις συνεντεύξεις Τύπου). Η δημοσιογράφος από τη Γεωργία που «δεν είχε στ' αλήθεια ερώτηση, αλλά ήθελε να τον προσκαλέσει να πιουν κρασί στη χώρα της». Ο πιτσιρικάς από τη Βουλγαρία που έφαγε 10 λεπτά από το χρόνο μας για να του κάνει audition, μία σκηνή από το «Departed». Η δημοσιογράφος που τον ρώτησε το αγαπημένο του φαγητό από τα χέρια της Ιταλίδας μητέρας του («Τα λαζάνια της, φυσικά. Ολων των Ιταλών τα λαζάνια είναι ωραία. Κανένας δεν τα πετυχαίνει όπως τα έκανε η μητέρα μου...»)
Δεν επέτρεψα στον εαυτό μου να συνηθίσει στους επαίνους. Οσο περισσότερο πίστευα στα μεγάλα λόγια, τόσο περισσότερο κακό μου έκανε. Επρεπε να βάζω στην άκρη τον εγωισμό μου για να προχωρήσω στην τέχνη μου. Νομίζω ότι τα κατάφερα με το «King of Comedy». Tότε κατάλαβα ότι ήμουν ελεύθερος. Ξεκινούσα ξανά από το μηδέν, δεν ήξερα τίποτα. Τα είχα δώσει όλα στο «Οργισμένο Είδωλο», στον «Ταξιτζή», στο «Last Waltz». Και τώρα, τι κάνουμε; Τώρα είμαι ελεύθερος - να τα αμφισβητήσω όλα και να ξαναρχίσω από την αρχή...»
Καταφέραμε κι εμείς να του απευθύνουμε μία ερώτηση: Πάντα τον ακούμε ταπεινά να μιλάει για το σινεμά των άλλων και πόσο μαθαίνει από αυτό, επηρεάζεται, εμπνέεται. Μετά από όλα αυτά τα χρόνια όμως, επιτρέπει στον εαυτό του να αναγνωρίσει ότι έχει κι εκείνος επηρεάσει γενιές και γενιές σκηνοθετών και θεατών; Οτι το επίθετό του έχει γίνει κινηματογραφική λήμμα: «σκορσεζική ταινία»;
Δεν το σκέφτομαι έτσι. Ισως νεότερος που η φιλοδοξία ήταν μεγαλύτερη, ο εγωισμός μου ήταν μεγαλύτερος. Για να είμαι ειλικρινής, τη φιλοδοξία δεν την χάνεις ποτέ. Ισως δεν χάνεις ούτε τον εγωισμό - όμως πρέπει να προσπαθείς. Να προσπαθείς συνεχώς να τον βάλεις στην άκρη γιατί διαφορετικά είναι εμπόδιο. Οσο περισσότερο πίστευα στα μεγάλα λόγια, τόσο περισσότερο κακό μου έκανε. Επρεπε να τα διώχνω από το μυαλό μου όταν πήγανα να το πάρω πάνω μου. Νομίζω ότι τα κατάφερα με το «King of Comedy». Tότε κατάλαβα ότι ήμουν ελεύθερος. Ξεκινούσα ξανά από το μηδέν, δεν ήξερα τίποτα. Τα είχα δώσει όλα στο «Οργισμένο Είδωλο». Και τώρα, τι κάνουμε; Τώρα είμαι ελεύθερος - να τα αμφισβητήσω όλα και να ξαναρχίσω από την αρχή. Που να βάλω την κάμερα; Πώς να πλησιάσω τον ήρωα. Ολα από την αρχή. Ευτυχώς αυτό το συναίσθημα ότι «δεν ξέρω τίποτα, πάμε από την αρχή» με ακολούθησε σε όλη μου την καριέρα. Ακόμα και στον «Ιρλανδό» - ήθελα να τα κάνω όλα αλλιώς. Αλλαξα τον ρυθμό, το μοντάζ, την σχέση της ταινίας με την μουσική. Διαφορετικά, τι; Θα κάνουμε τα ίδια και τα ίδια;
Πιστεύει ακόμα στην αξία των κινηματογραφικών φεστιβάλ; Ναι, θεωρώ ακόμα πολύ σημαντικά τα κινηματογραφικά φεστιβάλ γιατί ρίχνουν τους προβολείς σε καινούργιες φωνές. Στους νέους σκηνοθέτες. Αυτούς που αλλάζουν τον κόσμο. Ένα κόσμο που μέσα από τα κινηματογραφικά φεστιβάλ που συγκεντρώνουν ταινίες από όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, γίνεται μικρότερος, πιο οικείος, πιο προσβάσιμος. Καθόμαστε δίπλα δίπλα σε μια αίθουσα και μαθαίνουμε ο ένας για την κουλτούρα του άλλου. Βλέπεις ταινίες, αυτές που συχνά αποκαλούμε«μικρές ταινίες», όμως αυτές καμιά φορά έχουν τεράστια επιρροή στη ζωή σου. Οχι μόνο τη δουλειά σου. Τη ζωή σου. Το κάνουν αυτό οι ταινίες - μεγαλώνουν μαζί μας. Πολλές φορές βλέπεις μία ταινία 30 χρόνια μετά και έχει αλλάξει, μεγαλώσει. Στην ουσία η ταινία είναι ίδια - εσύ έχεις αλλάξει, μεγαλώσει. Αυτό συμβαίνει και με την μουσική - οι συμφωνίες του Μπετόβεν αλλάζουν μέσα μας συνεχώς…
Εχω πάθος με την ανακαίνιση παλιών ταινιών γιατί μία ταινία μπορεί να αλλάξει τη ζωή ενός νέου ανθρώπου. Ναι, όλα φθείρονται, όλα πεθαίνουν σ' αυτή τη ζωή. Αλλά δεν χρειάζεται το τέλος να έρχεται τόσο γρήγορα... »
Πώς επιλέγει ποιες ταινίες πρέπει να διασωθούν και να διαφυλαχθούν σε ανακαινισμένες κόπιες, μέσω του World Cinema Project Ξεκινάει πολύ προσωπικά: αρχικά αναζητάμε ταινίες που έχουν επηρεάσει εμάς, την παρέα μου - τον Κόπολα, τον Σπίλμπεργκ, τον Σρέιντερ, τον Ντε Πάλμα. Είμαστε μια ομάδα που από το 1971 κάνουμε παρέα και ταινίες. Από τότε, βλέπαμε και μιλάγαμε παθιασμένα για σινεμά: «αυτό το έχεις δει;», «αυτόν τον σκηνοθέτη τον ξέρεις» Προτείναμε πράγματα ο ένας στον άλλον και διαπιστώναμε ότι είναι πάρα πολύ δύσκολο να βρει κανείς κόπιες και να τα δει. Το πρόβλημα υπήρχε από τότε. Όταν τα έβρισκες όμως, ω, υπήρχε αυτή η μαγεία της ανακάλυψης. Και η ανακάλυψη θα μπορούσε να είναι ένα γουέστερν του Τζον Φορντ, ή ένα μελόδραμα του Σατιατζίτ Ράι. Eγώ τα αριστουργήματα του Ράι τα έβλεπα στην τηλεόραση των γονιών μου. Μεταγλωττισμένα στα αγγλικά. Με διαφημίσεις. (γέλια) Ομως αξίζει να προσπαθήσει κανείς να βρει αυτές τις κόπιες, να τις δείξει στα νέα παιδιά. Ναι, όλα πεθαίνουν σ' αυτή τη ζωή. Αλλά δεν χρειάζεται το τέλος να έρχεται τόσο γρήγορα...
Είναι απαραίτητοι οι κινηματογραφικοί κριτικοί. Θα έπρεπε να είναι «curators». Οταν ένας νέος άνθρωπος έχει στη διάθεσή του έναν αιώνα σινεμά, από όλες τις χώρες, ενώ ταυτόχρονα, καθημερινά, παράγεται και σύγχρονος, από όλο τον κόσμο, πώς θα τον στρέψεις προς κάτι που αξίζει; Οχι κάτι που είναι μόδα. Οι μόδες πεθαίνουν σε μια μέρα...»
Εχει στις μέρες μας αξία η κινηματογραφική κριτική; Ή είναι ένα απαξιωμένο επάγγελμα; H κινηματογραφική κριτική επιβιώνει όσο επιβιώνει η τέχνη στην οποία απευθύνεται. Αν το σινεμά δεν πηγαίνει μπροστά, δεν μπορεί ούτε η κριτική. Οσο εμείς παίρνουμε ρίσκα και γυρίζουμε μία ταινία, τόσο απαιτείται να παίρνει ρίσκο κι ο κριτικός που θα γράψει για αυτήν. Δεν ξέρω αν πλέον υπάρχουν αυθεντικές φωνές στην κριτική - πέννες που έχουν γνώση και focus στο σινεμά. Η λέξη «curating» μου έρχεται στο μυαλό. Ο κριτικός πρέπει να είναι curator. Να σας το εξηγήσω πρακτικά: στη δική μου εποχή, δεν μπορούσες να βρεις κόπιες από ταινίες του 40 και του 50 (ήταν οι περισσότερες κατεστραμμένες). Ερχόταν περιστασιακά στις αίθουσες ιταλικό και γαλλικό σινεμά. Στις τηλεοράσεις μας αρκετό βρετανικό. Ομως ασιατικό; Που θα το ανακαλύπταμε; Εκεί βοηθούσαν οι κριτικοί. Σου επέλεγαν, σου έκαναν πρόγραμμα («curating»). Σήμερα συμβαίνει το ίδιο από την ανάποδη: έχουμε στη διάθεσή μας 100 χρόνια κινηματογράφου, από όλες τις χώρες. Και καθημερινά παράγεται σύγχρονος κινηματογράφος από όλες τις χώρες. Η δουλειά του κριτικού θα έπρεπε να είναι και πάλι το «curating». Πώς θα ξεχωρίσεις από όλο αυτό τον όγκο κάτι που αξίζει, πώς θα στρέψεις έναν νέο άνθρωπο προς κάτι που αξίζει; Κι όχι προς κάτι που είναι στη μόδα. Οι μόδες πεθαίνουν μέσα σε μια μέρα...
Παρακολουθεί τους νεότερους σκηνοθέτες; Εμπνέεται από την επόμενη γενιά; Φυσικά! Οχι όμως όπως παλιότερα που έβλεπα τα πάντα. Τώρα είμαι 81 - κι ο χρόνος είναι μεγάλο θέμα. Πρέπει να τον επενδύω προσεκτικά. Οπότε κάνω επιλογές, δεν τα βλέπω όλα. Τελευταία ξεχώρισα το «Περασμένες Ζωές» της Σελίν Σονγκ - γενικώς παρακολουθώ το νέο ασιατικό σινεμά. Από τις περσινές ταινίες μου άρεσε πολύ το «Perfect Days» του Βιμ (Βέντερς). Και υπάρχουν κι άλλοι, πολλοί. Ομως δεν μπορώ πια να παρακολουθώ όσο στενά το έκανα παλιά...
Το σινεμά δεν πεθαίνει. Απλώς αλλάζει, μεταμορφώνεται. Η τεχνολογία δεν πρέπει να μάς τρομάζει. Δεν θα γίνουμε σκλάβοι της, εμείς θα την ελέγξουμε...»
Κύριε Σκορσέζε, πεθαίνει το σινεμά; «Οχι, δεν πιστεύω ότι πεθαίνει. Απλώς αλλάζει, μεταμορφώνεται. Ισως, ο κινηματογράφος να μην ξεκίνησε ποτέ ως τέχνη για να είναι μόνο ένα πράγμα. Εμείς μεγαλώσαμε με την αίθουσα. Συνώνυμο του κινηματογράφου ήταν ότι «θέλεις να δεις μία ταινία, πας σινεμά». Ενα μεγάλο κεντρικό σινεμά με υπέροχες κόπιες; Ενα μικρό της γειτονιάς σου; Πάντως πας στην αίθουσα και το σινεμά είναι μία συλλογική εμπειρία Ομως η τεχνολογία άλλαξε, τόσο γρήγορα τόσο απότομα, που το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να αναγνωρίζεις τους πραγματικούς καλλιτέχνες, τον τρόπο που κάνουν σινεμά, και να τους εμπιστεύεσαι. Αν έχει κανείς μία μοναδική φωνή και ταλέντο, τότε θα κάνει σινεμά ακόμα και στο TikTok, ενώ κάποιος άλλος θα το κάνει με τετράωρη ταινία ή με μία μίνι σειρά. Ακόμα και με την έλευση του ΑΙ δεν πρέπει να τρομάξουμε. Η τεχνολογία δεν πρέπει να μάς τρομάζει. Δεν θα γίνουμε σκλάβοι της, εμείς θα την ελέγξουμε Εμείς θα την προσανατολίσουμε προς τη σωστή κατεύθυνση. Θα επιτρέψουμε στον καλλιτέχνη με την μοναδική φωνή να την χρησιμοποιήσει και να κάνει τέχνη. Δεν θα την υπερκαταναλώσουμε, θα την εξαντλήσουμε, θα την πετάξουμε στην άκρη σαν μόδα....»
Δείτε όλη τη συνέντευξη Τύπου εδώ:
Το 74ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου διεξάγεται φέτος από τις 15 μέχρι και τις 25 Φεβρουαρίου. Το Flix βρίσκεται εδώ για να σας μεταφέρει, ζωντανά, όλα όσα συμβαίνουν μέσα και έξω από τις αίθουσες.
Ευχαριστούμε την Aegean Airlines για την παροχή των εισιτηρίων του ταξιδιού στο 74ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου.
