Τι μπορείς να πει κάνεις για τον Μίκη Θεοδωράκη, έναν από τους μεγαλύτερους μουσικοσυνθέτες που γνώρισε ποτέ η Ελλάδα; Μερικές φορές είναι καλύτερα να αφήσεις να μιλήσουν εκείνοι που τον γνώριζαν καλύτερα και συνεργάστηκαν μαζί του όλα αυτά τα χρόνια.
Ο Μίκης Θεοδωράκης έγραψε μουσική για πολυάριθμες ταινίες και συνεργάστηκε με σπουδαίους σκηνοθέτες, από τον Κώστα Γαβρά και τον Ζιλ Ντάσεν μέχρι τον Μιχάλη Κακογιάννη και τον Σίντνεϊ Λιούμετ, οι οποίοι όλοι τους κάτι είχαν να πουν για τον μεγάλο αυτόν καλλιτέχνη, τόσο για το έργο του όσο και για τους πολιτικούς του αγώνες.
Διαβάστε ακόμα: Αντίο στον Μίκη Θεοδωράκη
Σε μια συνέντευξη που έδωσε πριν λίγα χρόνια στον Παύλο Τσίμα και στην εφημερίδα Καθημερινή, ο Κώστας Γαβράς μίλησε για την συνεργασία του με τον Μίκη Θεοδωράκη για την ταινία «Ζ» (η οποία μάλιστα κέρδισε δυο Οσκαρ και ήταν υποψήφια για άλλα τρία, ανάμεσά τους και αυτό της Καλύτερης Ταινίας) λέγοντας:
«Ο Μίκης ήταν τότε εξόριστος στη Ζάτουνα. Προσπάθησε η γυναίκα μου να πάει να τον δει, αλλά δεν της το επέτρεψαν. Εστειλα κατόπιν τον Περά, ο οποίος κατάφερε να τον συναντήσει και του εξήγησε τι πάμε να κάνουμε. Ο Μίκης μου έστειλε γραμμένο σ’ ένα πακέτο τσιγάρα μήνυμα που έλεγε: Ο Κώστας να πάρει από τη μουσική μου ό,τι θέλει. Πήρα λοιπόν κομμάτια από τη μουσική του, προσέλαβα έναν Γάλλο μουσικοσυνθέτη, έφερε μπουζουξήδες από την Ευρώπη, είχε πολλούς στο Βέλγιο τότε, και δουλέψαμε. Εψαχνα να ντύσω μουσικά τη σκηνή που χτυπιέται ο Μοντάν και πηγαίναμε μπρος-πίσω το φιλμ. Κατά τη διαδικασία αυτή και ενώ ακούγαμε από το τέλος τη μουσική μου άρεσε. Οπότε λέω στον μουσικοσυνθέτη: γράψε τη μουσική από το τέλος προς τα πίσω, το έκανε και έτσι βγήκε η μουσική του “Ζ”.» Αλλά η μουσική ο Θεοδωράκης δεν έγραψε μουσική ειδικά για την ταινία. Συνεχίζοντας ο Γαβρά διευκρινίζει λέγοντας ότι «ήταν αποσπάσματα από εδώ και από εκεί από έργα του Μίκη. Και δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά, αφού ήταν εξόριστος. Οταν ήρθε στη Γαλλία και είδε την ταινία, μου λέει αυτή η μουσική ποιανού είναι; Του λέω δικιά σου είναι Μίκη, αλλά από την ανάποδη.»
H Μελίνα Μερκούρη είπε για τον Θεοδωράκη σε μια συνέντευξή της το 1978:
«Μελετάει τα πάντα με ένα ύφος δυσπιστίας. Είναι πιο φιλόδοξος ακόμη κι από εμένα. Νομίζω πως εγώ γνωρίζω τα όριά μου. Ο Μίκης έχει εμμονές. Οταν διευθύνει πέντε μπουζούκια κάνει σαν να διευθύνει ολόκληρη την Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης.» Δήλωσε επίσης πως «ο Θεοδωράκης είναι ένας από τους πιο σπουδαίους συνθέτες της Ελλάδας» και πως «όταν τον ελευθέρωσαν από την φυλακή, απαγορεύονταν να τον πλησιάσουμε, να του τηλεφωνήσουμε ή και ακόμη να πάμε σπίτι του μιας και θα μας συλλάμβαναν απλά με το να μιλούσαμε μαζί του.»
Ο σκηνοθέτης Ζιλ Ντασέν, ο οποίος συνεργάστηκε μαζί του στην ταινία «Φαίδρα», παρομοίασε τον Θεοδωράκη με τους Ευριπίδη, Αισχύλο και Σοφοκλή λέγοντας πως «αυτοί οι άντρες μίλησαν για ελευθερία, και οι λογοκριτές της Χούντας πριν κάθε του παράσταση περνούσαν το έργο του από μικροσκόπιο – όχι μικροσκόπιο αλλά μεγεθυντικό φακό και όπου υπήρχε αναφορά στην ελευθερία ή στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια διαγράφονταν γιατί γνώριζαν πως ο κόσμος που έρχονταν εκεί θα τα χρησιμοποιούσε αυτά ως πρόσχημα για να εκφραστεί. Επεφτε πολύ χειροκρότημα και μόνο στο άκουσμα της λέξης “ελευθερία”, οπότε την έκοβαν.»
Σε μια συνέντευξή του ο Σίντνεϊ Λιούμετ μίλησε με τα καλύτερα λόγια για τον φίλο του τον Μίκη, με τον οποίο συνεργάστηκε στην ταινία του «Serpico».
«Εχω μεγάλη αγάπη για αυτόν. Είναι γοητευτικός, έχει καλό γούστο, ήταν πολύ καλό μάγειρας, και αγαπούσε πολύ τις ταινίες. Περάσαμε πολύ ωραία κατά την διάρκεια των γυρισμάτων, μέχρι που την τελείωσα. Δεν ήθελα μουσική στην ταινία μου. Ο Ντίνο [Ντε Λαυρέντις, παραγωγός] ήθελε μουσική και ήξερα πως αν δεν έκανα κάτι γι’ αυτό, θα την πήγαινε στην Ιταλία να την δώσει στον Νίνο Ρότα για να γράψει μια μουσική χαλί. Πέτυχα κατά την τύχη ότι ένας υπέροχος συνθέτης με το όνομα [Μίκης] Θεοδωράκης, ένας Ελληνας συνθέτης, μόλις βγήκε από την φυλακή […] Βρεθήκαμε στο Παρίσι, 24 ώρες αφότου βγήκε από την φυλακή, και του είπα την αλήθεια “Μίκη πιστεύω πως η ταινία δεν χρειάζεται μουσική αλλά τρομοκρατούμε στην ιδέα πως αν δεν βάλω θα το κάνει ο Ντίνο.” […] Είδαμε την ταινία και είπε πως “έχεις δίκιο, δεν χρειάζεται να βάλεις μουσική στην ταινία… αλλά…” (και πειράζαμε ο ένας τον άλλον, ήταν γοητευτικός). Εβγαλε από την τσέπη του μια κασέτα και είπε “πριν κάμποσα χρόνια έγραψα αυτό το οποίο πιστεύω πως θα ταιριάζει τέλεια στην ταινία”. Αλλά επειδή θα έφευγε σε μια περιοδεία με την μπάντα του αναθέσαμε στον Μπομπ Τζέιμς την ενορχήστρωση και ο Ντινο πήγαινε στον Μίκη και του έπαιζε την μουσική και έκανε τις διορθώσεις. Ο λόγος που ήθελα τον Θεοδωράκη τόσο πολύ ήταν γιατί μόλις είχε γνωρίσει επιτυχία με την ταινία του Ζιλ Ντασέν “Ποτέ την Κυριακή”, ήξερα ότι τον καμάρωνε όλη η Ευρώπη, ήταν αριστερός, έκανε φυλακή, και ήξερα πως ο Ντίνο θα κολακευόταν που θα έκανε την ταινία. Και όπως γνωρίζετε υπάρχουν περίπου 14 λεπτά μουσική σε όλη την ταινία.»
«Ο Θεοδωράκης είναι η Μεσόγειος». Τάδε έφη Γιασάρ Κεμάλ, ο σπουδαίος Τούρκος συγγραφέας, όταν απένειμε στον Μίκη Θεοδωράκη τον χρυσό του κοινό δίσκο με τον Λιβανελί.
Στον δίσκο «Μήπως ζούμε σ’ άλλη χώρα;» του Μίκη Θεοδωράκη, που κυκλοφόρησε το 1991 από τον «Σείριο» του Μάνου Χατζηδάκι, σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου και ερμηνεία της Μαρίας Δημητριάδη, πέντε από τα τραγούδια του κύκλου είχαν πρωτοηχογραφηθεί το 1985 με τούρκικους στίχους από τον Ζουλφί Λιβανελί και ενταχθεί σε ένα κοινό του, ανέκδοτο στην Ελλάδα δίσκο με τον Μίκη με τίτλο «Güneş Topla Benim İçin» («Μάζεψε τον ήλιο για μένα»). Τον Σεπτέμβρη του 1986, ο δίσκος έχει γίνει χρυσός στην Τουρκία και ο συνθέτης μας έρχεται στην Κωνσταντινούπολη για να παραλάβει, μαζί με τον Λιβανελί, το βραβείο του από τα χέρια του κορυφαίου Τούρκου λογοτέχνη Γιασάρ Κεμάλ («Ο Θρύλος των Χιλίων Ταύρων», «Ο Τσακιτζής», «Η Θυμωμένη Θάλασσα»). Λέει ο Κεμάλ παραδίδοντάς του τη διάκριση:
«Ο Μίκης Θεοδωράκης δεν είναι μονάχα δάσκαλος της μουσικής. Είναι δάσκαλος της αδελφικότητας, της ειρήνης, της αγάπης. Της μετάδοσης της έννοιας της συντροφικότητας από λαό σε λαό, από άτομο σε άτομο, της εσώτερης ανθρώπινης ομορφιάς, της φιλίας. Δάσκαλος της αντίστασης στην κακία, στη μισαλλοδοξία, στα βασανιστήρια, στον πόλεμο, στον ρατσισμό, στην εκμετάλλευση, σε όλα όσα δεν αρμόζουν στο ανθρώπινο ον…»
«Η μουσική του είναι η φωνή της ανθρωπότητας. Στα θεμέλια της μουσικής του υπάρχει πάντα ο λαός. Δημιούργησε τη μουσική του με τον ελληνικό λαό, με εκείνον της Ανατολής, με όλους τους λαούς της Μεσογείου. Έτσι όπως ζύμωσε τη μουσική του με το Βυζάντιο, με την Ίτρι, με τον Ασίκ Βεϊσέλ, με το σάζι, με το μπουζούκι, έτσι και την έθρεψε με τα ακούσματα της Ισπανίας, της Αιγύπτου, της Μεσοποταμίας. Ο Θεοδωράκης είναι η Μεσόγειος, είναι η φωνή της Μεσογείου».
Διαβάστε ακόμα: Το σινεμά του Μίκη: Μια ιστορία σε 12 πλάνα
