Ο Βασίλης Αλεξάκης έφτασε στο Παρίσι τον Σεπτέμβριο του 1968 για να ζήσει όχι μόνο τον απόηχο του Μάη, αλλά και να αναπνεύσει το πνεύμα του. Πενήντα χρόνια μετά, από το σπίτι του στην Αθήνα, ένας από τους σπουδαιότερους συγγραφείς της εποχής μας αφηγείται στο Flix τη διαδρομή του από τη Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού στη Le Monde, τι θα είχε συμβεί στην Ελλάδα αν η Χούντα δεν έπνιγε κάθε υποψία αλλαγής και αυτό που μένει από μια επανάσταση που είναι μάλλον ορθό να τη θεωρούμε νικήτρια.
Αφιέρωμα | Μάης '68 | Μία πρόζα, δύο ποιήματα κι επτά εικόνες από τον αυτόπτη Κώστα Φέρρη
Τον Μάη του ’68 ήμουν φαντάρος στην Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού που τότε είχε δώσει το χώρο της στην τηλεόραση. Είναι περίπου η ιστορία της ταινίας του Νίκου Περάκη «Λούφα και Παραλλαγή» - με τον Νίκο και άλλους ήμασταν μαζί. Κι έτσι έχασα τον Μάη. Θυμάμαι να διαβάζω στις εφημερίδες τεράστια άρθρα για το Παρίσι, για τις κινητοποιήσεις... Είχα ζήσει λίγο στο Παρίσι πριν. Βρέθηκα εκεί μετά τις σπουδές μου, όταν ήμουν πολύ νεαρός, στη δημοσιογραφία στη Λιλ. Απολύθηκα τον Ιούλιο. Δεν υπήρχε δίλημμα. Εγώ ήθελα να γίνω δημοσιογράφος, αλλά στην Ελλάδα η κατάσταση δεν ευνοούσε, μάλλον το αντίθετο. Κατά ένα τρόπο η Χούντα με ανάγκασε να φύγω. Πήγα στο Παρίσι τέλη Σεπτέμβρη του ’68 με σκοπό να προσπαθήσω να βρω δουλειά.
Εμένα με βοήθησε ο Μάης του ’68, στο μέτρο που η ατμόσφαιρα ήταν γενικά, και ιδιαίτερα για τους ξένους, παρά πολύ φιλική. Είχε αλλάξει το Παρίσι. Είχα γνωρίσει δυο χρόνια νωρίτερα ένα Παρίσι με ύφος, όχι πολύ φιλόξενο. Αυτό είχε αλλάξει ριζικά.
Το κλίμα του Μάη με έκανε να τολμήσω. Δεν είχα ούτε κάποια γνωριμία ούτε κάποιο συγγενή, ούτε τίποτα. Είχα μια φίλη με την οποία παντρευτήκαμε. Τη μαμά των παιδιών μου. Καμία γνωριμία ούτε από την πλευρά της μέλλουσας γυναίκας μου. φού έτσι κι αλλιώς δεν ήξερα κανένα, είπα ας ξεκινήσω από την κορυφή. Και πήρα τηλέφωνο τη Le Monde. Και μου έδωσαν ραντεβού, να τους πω ακριβώς τι ήθελα να κάνω και να τους δώσω και κάποια δείγματα γραφής από αρθράκια που είχα δημοσιεύσει. Δεν νομίζω ότι θα είχε συμβεί αυτό χωρίς τον Μάη του ’68. Και βεβαίως, έπαιξε και κάποιο ρόλο και η ελληνική Χούντα. Δεν ήμουν κάποιος ξένος από οπουδήποτε. Ημουν ένας ξένος από μια δικτατορία που αφορούσε και τους Γάλλους.
Οταν έφτασα εγώ στο Παρίσι τον Σεπτέμβρη του 1968, είχαν τελειώσει οι μεγάλες εξεγέρσεις. Θυμάμαι, όμως, να βγαίνουμε από το εστιατόριο στο Καρτιέ Λατέν και να υπάρχουν παντού γκαζάκια και παραταγμένοι αστυνομικοί που έχουν φράξει το δρόμο. Και εμείς αναγκαζόμασταν να τρέχουμε σαν τους παλαβούς για να μην μας πιάσουν, γιατί αλίμονο αν σε έπιαναν και έπρεπε να εξηγήσεις πως εσύ ήσουν εκεί απλά για να φας. Η αστυνόμευση κράτησε πολύ και είχε συνέπειες και στην λογοκρισία. Δεν ήταν από αυτήν την άποψη πολύ εύκολη περίοδος. Οι άνθρωποι όμως αισθάνονταν ελεύθεροι. Αυτό νομίζω είναι το μεγάλο δώρο που έκανε ο Μάης του '68 στους Γάλλους αλλά και σε όλο τον κόσμο. Τους έπέτρεψε να αισθανθούν πιο ελεύθεροι απ’ όσο νόμιζαν ότι είναι. Ανοιξε μια πόρτα και αυτή η πόρτα δεν έχει κλείσει, θέλω να πιστεύω.
Μπορούσες να πιστέψεις ότι όλα είναι εφικτά. Και αυτό ευνοεί τη φαντασία. Ευνοεί κάθε σχέδιο. Αρα υπήρχε μια άνθηση γενικότερη, δεν ήταν μόνο στους δρόμους, στα διάφορα αστεία, στις επιγραφές... Υπήρχε μια κατάσταση η οποία κράτησε πολύ καιρό και η οποία νομίω οτι έφτασε μέχρι την πετρελαϊκή κρίση του '73, επί Ζισκάρ Ντ’ Εστέν. Ηταν ο πρώος που επέτρεψε τις πορνογραφικές ταινίες. Αυτή είναι η εποχή. Ολα αυτά ήταν απαγορευμένα. Ξαφνικά ο Ζισκάρ Ντ' Εστέν που είναι ο πλέον συντηρητικός άνθρωπος φάνηκε πιο ανοιχτόμυαλος και φιλελέυθερος από πολλούς.
Το πνεύμα του Μάη του '68 νομίζω με διαμόρφωσε. Αυτή η τάση να κοροιδέψεις, να προκαλέσεις, να ανατρέψεις. Τα δύο πρώτα βιβλία μου έχουν αυτόν τον χαρακτήρα. Ο ήρωας στα «Κορίτσια του Σίτι Μπουμ Μπουμ» είναι ένας δημοσιογράφος που όσο περισσότερο ονειρεύεται, τόσο η ζωή τον εξαθλιώνει.
To Καρτιέ Λατέν εν μέσω του Μάη του '68
Η αστυνόμευση κράτησε πολύ και είχε συνέπειες και στην λογοκρισία. Δεν ήταν από αυτήν την άποψη πολύ εύκολη περίοδος. Οι άνθρωποι όμως αισθάνονταν ελεύθεροι. Αυτό νομίζω είναι το μεγάλο δώρο που έκανε ο Μάης του '68 στους Γάλλους αλλά και σε όλο τον κόσμο. Τους έπέτρεψε να αισθανθούν πιο ελεύθεροι απ’ όσο νόμιζαν ότι είναι. Ανοιξε μια πόρτα και αυτή η πόρτα δεν έχει κλείσει, θέλω να πιστεύω.
Η διάσημη φωτογραφία του πρωτεργάτη του Μάη, Ντανιέλ Κον- Μπεντίτ, μπροστά στους αστυνομικούς
Η επίδραση που είχε o Μάης στη λογοτεχνία, στο βιβλίο, όχι απαραίτητα στο πολιτικό, δεν νομίζω ότι ήταν και πολύ θετική. Από τον Μάη του ’68 και τα επόμενα χρόνια τι είχαμε στη Γαλλία; Την άνθηση του nouveau roman, που είναι ένα άκρως εγκεφαλικό δημιούργημα, ξερό, βαρετό και στην ουσία είναι ένα δοκίμιο γύρω από την λογοτεχνία. Γιατί δεν υπάρχει λογοτεχνία και γιατί οι συγγραφείς μας λένε ψέματα... Ο Μάης του ’68 και το γαλλικό μυθιστόρημα βρίσκονται σε δύο άκρα αντίθετα. Τελείως αντίθετα. Εκείνη την εποχή το γαλλικό μυθιστόρημα είναι με τη Σορβόνη. Δεν είναι με τους φοιτητές. Οχι. Και έπρεπε αυτό να ξεπεραστεί. Είναι η εποχή του Ρομπ Γκριγιέ, της Ναταλί Σαρότ, του Μισέλ Μπιτόρ... Ισως ο Μάης του '68 έδωσε στο μυθιστόρημα μια κλίση επιστημονική ή επιστημονικοφανή. Πώς να το πούμε; Ξαφνικά είναι τελείως αποδεκτό να γράφονται μυθιστορήματα, ας πούμε, που να διαδραματίζονται σε ένα τρελοκομείο. Αλλά στο ίδιο το μυθιστόρημα δεν προσέφερε καμία ελευθερία. Σαν η φαντασία να πήγε αλλού. Πήγε στους δρόμους, πήγε στις επιγραφές. Ολα αυτά είναι μια λογοτεχνία, βεβαίως, τα κείμενα των τοίχων... Αλλά παράλληλα το μυθιστορήμα είχε καταντήσει ένα άκρως λόγιο είδος. Αυτό θα αργήσει να σπάσει, θα αργήσει να επανέλθει το μυθιστόρημα στις αληθινές, παραμυθένιες του βάσεις και να μην μας ζαλίζουν αν και γιατί ο Ντοστογιέφσκι χρησιμοποιεί αυτό το πρόσωπο και όχι το άλλο...
Διάβασα Γκι Ντεμπόρ μετά τον Μάη. Επρεπε να τον είχα διαβάσει πιο νωρίς. Γιατί μετά είχαν περάσει αυτά. Την εποχή εκείνη το μυθιστόρημα έμοιαζε με δοκίμιο. Εγώ πιστεύω ότι το μυθιστόρημα είναι μια παιδική ασχολία. Προτιμώ εκείνη την περίοδο το αγγλικό και αμερικανικό μυθιστόρημα παρά το γαλλικό.
Διαδηλώσεις στο Παρίσι το Μάη του 1968 για την ελληνική Δικτατορία (φωτό: Σίμος Τσαπνίδης)
Η χούντα, όχι μόνο μας στέρησε την ελευθερία, αλλά απαγόρευσε στην Ελλάδα να εξελιχθεί ηόπως θα είχε εξελιχθεί. Είναι αλήθεια. Το ερώτημα τίθεται γιατί η ελληνική κοινωνία την εποχή της Χούντας ήταν μια κοιμισμένη κοινωνία. Που δεν αντιδρούσε. Που τα έτρωγε στη μούρη. Νομίζες ότι οι Ελληνιδες μαμάδες είχαν ευνουχίσει τα παιδιά τους. Εχω την υποψία πως αυτό συνεχίζεται και σήμερα, αλλά τότε ήταν κάπως ορατό. Θέλω να πω ότι βγαίναμε από μια απίστευτη πολιτική αστάθεια, με ένα γελοίο βασιλιά, έτοιμο να υποστηρίξει μια άλλη χούντα. Υπήρχαν ομάδες, παρέες, γιατί και στα περιοδικά και παντού το πνεύμα άλλαζε. Η ελληνική κοινωνία, ο Τύπος ανακαλύπτει (ξανά) τον Ταχτσή που είχε βγει δέκα χρόνια νωρίτερα. Το πνεύμα του Ταχτσή είναι κοντά στον Μάη του '68. Να μιλήσουμε μεν για τον Εμφύλιο, αλλά με έναν άλλο τρόπο. Αυτό που τότε είχε φανεί ιεροσυλία σε κάποιους, ήταν μέσα στο πνεύμα της εποχής. Ο Τσίρκας λιγότερο, έγραψε αργότερα ένα βιβλίο για τη Χούντα, τη «Χαμένη Ανοιξη», που δεν ήταν καλό. Λίγο αργότερα θα έπαιρνε και το γαλλικό βραβείο καλύτερου ξένου βιβλίου της χρονιάς για τις «Ακυβέρνητες Πολιτείες». Εχουμε και το «Ζ» του Βασίλη Βασιλικού. Κάτι θα γινόταν στην Ελλάδα, αν δεν υπήρχε η Χούντα. Ηταν πολύ ζωντανή η ανάμνηση της δολοφονίας του Λαμπράκη, της κηδείας του Παπανδρέου, της κηδείας του Σεφέρη. Πιστεύω ότι υπήρχε μια πολύ καλή βάση για να αλλάξει πορεία η χώρα. Η οποία πνίγηκε. Είναι κάπως τραγικό αυτό.
Η Νταλιντά στο μετρό του Παρισιού το 1968
Ηταν εντυπωσιακό. Η βουβαμάρα που είχα γνωρίσει εγώ παλιότερα στο μετρό του Παρισιού, στους σταθμούς, μέσα στα βαγόνια, αυτό που ο καθένας κοιτάζει αλλού και δεν ρίχνει ούτε μια ματιά στον διπλανό του... Αυτό είχε τελειώσει. Το να πλησιάσεις κάποιον να του μιλήσεις δεν δημιουργούσε την αντίδραση «ποιος είσαι εσύ και τι θέλεις;». Οχι. Είχαν γίνει τα πράγματα πιο απλά. Πιο φιλικά. Το θυμάμαι αυτό και στα εστιατόρια – όλο για τα εστιατόρια μιλάω, σαν να έτρωγα πολύ – κάποιος έκανε μια παρατήσρηση σε κάτι που είχα πει και κάπως έτσι ξεκινούσε μια συζήτηση στην οποία συμμετείχαν όλοι. Από αυτήν την άποψη η ευκολία με την οποία οι Ελληνες πιάνουν κουβέντα όπου βρεθούν, θυμίζει κάτι από τον Μάη του ’68.
Ο Μάης επηρέασε πάρα πολύ τα σχολεία, τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Τα πανεπιστήμια, δεν το συζητάμε. Αλλάζει το κλίμα πια. Αρχίζουν να δίνουν λογαριασμό, τα περίφημα εκπαιδευτικά ιδρύματα που θεωρούσαν ότι ήταν υπεράνω, λύκεια που στην ουσία ήταν πανεπιστήμα, ανοίγουν και αυτά τις πόρτες τους.
Είχα απόλυτη γνώση ότι εδώ που είμαι, είμαι ελεύθερος να γράψω ό,τι θέλω. Αν δε το κάνω ή αν δεν είναι καλό, αυτό είναι δικό μου πρόβλημα. Κανείς δεν με εμποδίζει να κάνω οτιδήποτε. Είχα απόλυτη επίγνωση. Στο δεύτερο βιβλίο μου, «Τα Κορίτσια του Σίτι Μπουμπ Μπουμ», η πρώτη φράση, που έχει κωμικό χαρακτήρα, δεν θα μπορούσε ποτέ να περάσει στην Ελλάδα. Λέει, «Να σας πω ποιο είναι το πρόβλημά μου: δεν γαμάω αρκετά». Που να βγάλεις εκείνη την εποχή τέτοιο βιβλίο στην Ελλάδα...
Ο Ζαν-Λικ Γκοντάρ με την Ανα Καρίνα στα γυρίσματα του «Μια Γυναίκα Ειναι Μια Γυναίκα»
Οταν πρωτοπήγα στη Γαλλία, στα τέλη του 62 η πρώτη ταινία που βλέπω είναι το «Μια Γυναίκα Είναι Μια Γυναίκα» του Ζαν-Λικ Γκοντάρ. Μπορούσες ήδη να δεις τον Μάη εκεί. Η Νουβέλ Βαγκ - σε αντίθεση με το nouveau roman που το βρίσκω πολύ συντηρητικό – προσέφερε πολλά στην επανάσταση. Τα πρόσωπα, οι ήρωες είναι αναγνωρίσιμοι. Ο Ντανιέλ Κον Μπεντίτ είναι ένας ήρωας της Νουβέλ Βαγκ, όχι όμως και κάποιου γαλλικού μυθιστορήματος.
Η Νουβελ Βαγκ βοήθησε τον Μάη. Ο Μάης δεν ξέρω αν βοήθησε πολύ τον κινηματογράφο. Από εκεί και πέρα μπαίνουμε σε μια φάση υπερ-διανονοουμενίστικων ταινιών. Κατά κάποιο τρόπο έχουμε δύο φαινόμενα αντίθετα: το μυθιστόρημα ξεκινάει από τη διανόηση, αμφισβητείται και θα αργήσει πολύ να ξυπνήσει, ενώ η Νουβέλ Βαγκ βοηθάει και προετοιμάζει τον Μάη αλλά ή ίδια είναι σαν να τελειώνει ακριβώς μέσα σε αυτόν.
Θεωρώ ότι ο Μάης του '68 ήταν μια νίκη. Δεν πειράζει που μετά κατέβηκαν οι συντηρητικοί με τον Ντε Γκολ για να κάνουν κι αυτοί τις δικές τους διαδηλώσεις. Ηταν η εποχή που πήρε μορφή ο φοβερός και αέναος πόλεμος ανάμεσα στο συντηρητισμό και το φιλελεύθερο πνεύμα. Αυτός ο πόλεμος συνεχίζεται. Από αυτήν την άποψη ο Μάης είναι μια κληρονομιά.
Δείτε εδώ ένα επεισόδιο με τον Βασίλη Αλεξάκη από μια ανέκδοτη εκπομπή αφιερωμένη σε συγγραφείς, με την υπογραφή του Ροβήρου Μανθούλη:
Αφιέρωμα | Μάης '68 | Ο Κώστας Γαβράς μιλάει στο Flix για τον Μάη που χρειαζόμαστε
