«Αν δεν ήμουν σκηνοθέτης, θα ήθελα να είμαι συνθέτης κινηματογραφικής μουσικής»
Αυτό δήλωσε ο Στίβεν Σπίλμπεργκ στο περιοδικό Rolling Stone το 1985 και, λαμβάνοντας υπόψη την πλούσια και (εξαιρετικά μελωδική) φιλμογραφία του, είναι εύκολο να καταλάβει κανείς τόσο την σημασία της δήλωσης όσο και την ίδια την δημιουργική προσέγγιση του Σπίλμπεργκ, μία προσέγγιση που αγκαλιάζει κάθε μορφή κινηματογραφικής έκφρασης για να δημιουργήσει τελικά ένα αποτέλεσμα καθαρής μαγείας στη μεγάλη οθόνη.
Από τις απειλητικές νότες των «Σαγονιών του Καρχαρία» μέχρι τις παιχνιδιάρικες περιπετειώδεις παρτιτούρες των ταινιών του «Ιντιάνα Τζόουνς» και από την ονειρική αποθέωση του «Ε.Τ. Ο Εξωγήινος» μέχρι την ελεγειακή διάθεση της «Λίστας του Σίντλερ», η μουσική στις ταινίες του Στίβεν Σπίλμπεργκ ήταν πάντα άρρηκτα δεμένη με την ένταση τις εικόνας, απόλυτα εναρμονισμένη με τους συναισθηματισμούς κυματισμούς κάθε ξεχωριστής αφήγησης, αναπόσπαστο κομμάτι της ερμηνευτικής Οδύσσειας κάθε ξεχωριστού σπιλμπεργκικού ήρωα.
Διαβάστε ακόμη: Στις «Στενές Επαφές Τρίτου Τύπου» το κλειδί είναι η επιστροφή στην παιδική ηλικία
Ο Στίβεν Σπίλμπεργκ στο στούντιο με τον (σχεδόν) μόνιμο συνεργάτη του, Τζον Γουίλιαμς.
Ισως για αυτό και η αποκάλυψη ότι ο Σπίλμπεργκ ετοιμάζει για το σινεμά την διασκευή του εμβληματικού «West Side Story» να φάνταζε στην ουσία της λογική. Ισως για αυτό και η είδηση της κινηματογραφικής musical μεταφοράς του «Πορφυρού Χρώματος» στη μεγάλη οθόνη να αποτελεί τελικά μια καθόλα αναμενόμενη εξέλιξη. Η μουσική στα χέρια του Σπίλμπεργκ είναι ένα ακόμα μέσο για τη μεγιστοποίηση του δέους στο σινεμά και ένα ακόμα εργαλείο, ίσως ένα από τα ισχυρότερα, για την ενίσχυση της παραμυθένιας χροιάς σχεδόν ολόκληρης της φιλμογραφίας του.
Κι αν η πρόθεση του μουσικού μεγαλείου αποτελεί καθαρά κομμάτι της δικής του έμπνευσης, η εκτέλεση του μουσικού οράματος του Σπίλμπεργκ ανήκει σε συντριπτικό ποσοστό στον Τζον Γουίλιαμς, τον εδώ και δεκαετίες (σχεδόν) μόνιμο συνεργάτη του και συνθέτη των μεγαλύτερων χαρακτηριστικών μουσικών θεμάτων της καριέρας του. Η γνωριμία τους πραγματοποιήθηκε το 1974, όταν ο νεαρός ακόμα Σπίλμπεργκ κάλεσε τον συνθέτη για να γράψει την μουσική για το «Εξπρές του Σούγκαρλαντ». Την αμέσως επόμενη χρονιά, οι δυο τους συνεργάστηκαν ξανά για μια «μικρή» ταινία με τίτλο «Τα σαγόνια του Καρχαρία». Τα υπόλοιπα είναι απλά ιστορία. Ποτέ ξανά ο ήχος του όμποε δεν ακούστηκε περισσότερο τρομακτικός.
Στίβεν Σπίλμπεργκ και Τζον Γουίλιαμς διαβουλεύονται την δημιουργία του μουσικού θέματος του «Ε.Τ. Ο Εξωγήινος».
Οι «Στενές επαφές τρίτου τύπου», η τριλογία του «Ιντιάνα Τζόουνς», το «Jurassic Park», ο «Ε.Τ. Ο Εξωγήινος», η «Διάσωση του Στρατιώτη Ράιαν» και η «Λίστα του Σίντλερ» είναι όλες ταινίες που γεννήθηκαν από την συνεργασία του Σπίλμπεργκ με τον Γουίλιαμς, όλες στάσεις σε μια εντυπωσιακή κοινή πορεία που δημιουργούσε το ένα εμβληματικό score μετά το άλλο, πάντα με την ικανότητα να προκαλεί στον θεατή εκείνη την σπίθα που θα τον κάνει να πετάξει από τη θέση του ή να βυθιστεί στην πιο σκοτεινή γωνία της ψυχής του. Ο Στίβεν Σπίλμπεργκ άλλωστε ήταν σαφής. «Εγώ μπορώ να δημιουργήσω το δάκρυ στο μάτι του κοινού, ο Τζον Γουίλιαμς όμως είναι εκείνος που το κάνει να κυλά.»
Διαβάστε ακόμη: «Δεν περίμενα ποτέ ότι "Η Λίστα του Σίντλερ" θα γινόταν επιτυχία!» 25 χρόνια μετά, ο Στίβεν Σπίλμπεργκ θυμάται κι αναλύει
Για αυτό και οι φορές που ο Σπίλμπεργκ δεν συνεργάστηκε με τον Γουίλιαμς ήταν από την φύση τους ξεχωριστές. Στο «Πορφυρό Χρώμα» ο Σπίλμπεργκ εμπιστεύθηκε την τζαζ κληρονομιά του Κουίνσι Τζόουνς. Στη «Γέφυρα των Κατασκόπων» την ρετρό, με επιρροές από τα 50ς μουσική του Τόμας Νιούμαν. Στο «Ready Player One», την εμβατηριακή μουσική του Αλαν Σιλβέστρι, η οποία ωστόσο στις παρτιτούρες της έφερε με σαφήνεια την επιρροή του Τζον Γουίλιαμς. Κοινό στοιχείο όλων τους, οι αναφορές στην κλασική μουσική. Αυτό είναι που προσφέρει και ομοιογένεια στην μουσική κινηματογραφική playlist του Στίβεν Σπίλμπεργκ: μια έντονη αγάπη για την κλασικότροπη μουσική, μια σαφή προτίμηση στις πολυπληθείς ορχήστρες και μια αίσθηση παλιού, κλασικού αλλά ποτέ ξεπερασμένου Χόλιγουντ.
Ο Στίβεν Σπίλμπεργκ τιμά τον Τζον Γουίλιαμς σε ένα κοντσέρτο προς τιμήν της κοινής τους πορείας.
Αγκαλιάζοντας αυτή την μουσική κληρονομιά, την Δευτέρα 24 Ιουνίου, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, σε συνεργασία με το European Film Philharmonic Institute, διοργανώνει στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου 2019 μια συναυλία- αφιέρωμα στη μουσική των ταινιών του Στίβεν Σπίλμπεργκ, με παράλληλη προβολή κινηματογραφικών στιγμιότυπων και φωτογραφιών, υπό την διεύθυνση του Αντριάν Πραμπάβα. Η πρώτη τη τάξει Ορχήστρα της χώρας, θα ερμηνεύσει ζωντανά – και απόλυτα ταιριαστά – στο Ηρώδειο μελωδίες από ταινίες όχι μόνο του σκηνοθέτη αλλά και του σεναριογράφου και παραγωγού Σπίλμπεργκ, ελευθερία που δίνει την δυνατότητα να συμπεριληφθούν στην setlist και κομμάτια από το «Gremlins», την «Επιστροφή στο Μέλλον» αλλά και τον πιο πρόσφατο «Πρώτο Ανθρωπο».
Με αφορμή την συναυλία, το Flix συγκεντρώνει σε μια κινηματογραφική playlist τους σημαντικότερους σταθμούς μιας καριέρας, η οποία κατέληξε τελικά μέσω της μουσικής να αναδείξει ακόμα περισσότερο όλα όσα ο κινηματογραφικός φακός κατάφερε να αποθεώσει. Δυναμώστε την ένταση!
Main Theme από το «Εξπρές του Σούγκαρλαντ» – 1974
Η πρώτη συνεργασία μεταξύ του Τζον Γουίλιαμς και του Στίβεν Σπίλμπεργκ, το μουσικό θέμα που έδωσε το έναυσμα μιας ατέλειωτης σειράς δημιουργικών επιτυχιών. Το βασικό θέμα του «Εξπρές του Σούγκαρλαντ» είναι μια ευθεία αναφορά στην μουσική των western και μια από τις πρώτες αποδείξεις ότι η πραγματική υπερ-δύναμη του Γουίλιαμς ήταν η δημιουργία εκπληκτικών βασικών θεμάτων για κάθε μία από τις ταινίες που αναλάμβανε.
Main Title από τα «Σαγόνια του Καρχαρία» – 1975
Παραπλανητικά απλό στη δομή του αλλά εξαιρετικά αποτελεσματικό στο άκουσμά του, το βασικό μουσικό θέμα από τα «Σαγόνια του Καρχαρία» είναι ένα masterclass στο χτίσιμο του τρόμου και της έντασης και η τρανή απόδειξη ότι, συνήθως, αυτό που ακούει κανείς είναι πολύ πιο τρομακτικό από αυτό που βλέπει. Blockbuster μουσική στα καλύτερά της.
Main Theme από το «Στενές Επαφές Τρίτου Τύπου» – 1977
Πέρα από το έτσι κι αλλιώς χαρακτηριστικό κλασικό μοτίβο των πέντε νοτών, η μουσική από τις «Στενές Επαφές Τρίτου Τύπου» απομακρύνεται από την western αισθητική του «Εξπρές του Σούγκαρλαντ» και την σκοτεινή απειλή των «Σαγονιών του Καρχαρία» για να υπογραμμίσει την ικανότητα του Γουίλιαμς να αγκαλιάζει την αισιοδοξία, την φαντασία και τον ουμανισμό, συμπληρώνοντας απόλυτα την ρομαντική κινηματογραφική ματιά του Σπίλμπεργκ. Η μουσική της ταινίας ήταν ικανή να πάει τον Γουίλιαμς στα Οσκαρ, μόνο δεν ήταν αυτή που του χάρισε το πολυπόθητο αγαλματίδιο καθώς ο νικητής της χρονιάς ήταν ένα άλλο δικό του score, εκείνο για έναν κάποιο «Πόλεμο των Αστρων».
Raiders March από τους «Κυνηγούς της Χαμένης Κιβωτού» – 1981
Εμπνευσμένο από τα εμβατήρια των πατριωτικών αμερικανικών φιλμ της δεκαετίας του 1930 και του 1940, το score του Τζον Γουίλιαμς για την πρώτη ταινία του Ιντιάνα Τζόουνς μαρτυρά και την παιχνιδιάρικη ματιά του Στίβεν Σπίλμπεργκ, καθώς μέσα από την μουσική αποκαλύπτεται τόσο η εμψυχωτική όσο και η σατιρική διάσταση μιας ξέφρενης περιπέτειας στην οποία κυριαρχεί τόσο το παραμύθι όσο και ο θανάσιμος κίνδυνος. Από τις πιο χαρακτηριστικές μελωδίες της σπιλμπεργκικής φιλμογραφίας.
Flying από το «Ε.Τ. Ο Εξωγήινος» – 1982
Ενισχύοντας την παραμυθένια διάσταση της ιστορίας, η μουσική της ταινίας μοιάζει να προέρχεται κατευθείαν από την παιδική φαντασία, καθώς υπογραμμίζει τόσο το όνειρο ενός μικρού παιδιού όσο και την αίσθηση μεγαλείου όταν οι νόμοι της πραγματικότητας απλά καταρρίπτονται για να στείλουν ένα ποδήλατο στα αστέρια. Τα αντανακλαστικά δάκρυα μιλούν από μόνα τους.
Parade Of The Slave Children από το «Ο Ιντιάνα Τζόουνς και ο Ναός Του Χαμένου Θησαυρού» – 1984
Οπως και η ταινία, η μουσική του δεύτερου «Ιντιάνα Τζόουνς» είναι πιο σκοτεινή και απειλητική, εξακολουθώντας όμως να θυμίζει το χαρακτηριστικό θέμα του αρχικού φιλμ. Ο Γουίλιαμς συνοδεύει την ματιά του Σπίλμπεργκ με ένα score που αξιοποιεί κάθε μεγάλο σκηνικό δράσης, χρησιμοποιώντας κάθε όργανο της πολυπληθούς ορχήστρας για να συμπληρώσει τα ηχητικά εφέ της ταινίας προς μεγιστοποίηση της κινηματογραφικής έντασης. Χειροκρότημα!
Main Title από «Το Πορφυρό Χρώμα» – 1985
Ο Σπίλμπεργκ για πρώτη φορά στην καριέρα του δεν επιλέγει τον Τζον Γουίλιαμς για συνθέτη αλλά δίνει τα ηνία στον θρύλο Κουίνσι Τζόουνς και το αποτέλεσμα πετυχαίνει εκείνο τον λυρισμό και την ονειρική μελαγχολία που και η ίδια η ταινία θα ήθελε να έχει επιδείξει. Το score του «Πορφυρού Χρώματος» παραμένει μια από τις πιο ξεχωριστές στιγμές στην μουσική καριέρα του Σπίλμπεργκ, αν και ο Τζον Γουίλιαμς εξακολουθεί να έχει συμμετοχή στο όλο project, καθώς ήταν εκείνος τελικά που διεύθυνε την ορχήστρα κατά την ηχογράφηση του soundtrack.
Flight To Neverland από το «Κάπτεν Χουκ» – 1991
Θυμίζοντας τον ενθουσιασμό του «Ε.Τ.», το soundtrack του Τζον Γουίλιαμς για το «Κάπτεν Χουκ» δίνει έμφαση στο παιδικό όνειρο, στην άνευ όρων φαντασία και τελικά στην πίστη ότι όλα είναι δυνατά, ακόμα κι αν η ίδια η ταινία του Σπίλμπεργκ δεν αποτελεί και το πιο δυνατό σημείο της φιλμογραφίας του, ακριβώς γιατί τον πέτυχε στο σημείο μετάβασης ανάμεσα στον παραμυθά που είχε καθιερωθεί και τον auteur που στόχευε να γίνει. Η μουσική του Γουίλιαμς ωστόσο δεν χαρακτηρίζεται από καμία κρίση ταυτότητας, είναι απολαυστική από την αρχή μέχρι το τέλος.
Main Theme από το «Jurassic Park» – 1993
O Τζον Γουίλιαμς χρησιμοποιεί τα κόλπα που αποθέωσε στα «Σαγόνια του Καρχαρία», χωρίς όμως ταυτόχρονα να ξεχνά και την φαντασιακή διάσταση που χαρακτηρίζει σχεδόν κάθε δουλειά του. Οπως ακριβώς κάνει και η ταινία του Σπίλμπεργκ, το soundtrack άλλοτε προκαλεί τον τρόμο και άλλοτε το δέος, ακριβώς όπως θα άρμοζε και στον ίδιο τον Τυραννόσαυρο Ρεξ.
Theme από την «Λίστα του Σίντλερ» – 1993
Σηματοδοτώντας την μετάβαση του Σπίλμπεργκ από το σινεμά φαντασίας σε ένα πιο «σοβαρό» σινεμά, η μουσική του Γουίλιαμς γίνεται πιο λυρική, πιο μελαγχολική και σαφώς πιο σκοτεινή, αντικαθιστώντας με έγχορδα τα αγαπημένα του πνευστά και εστιάζοντας σε μουσικά σόλο, σε αντίθεση προς τις πολυφωνικές ορχηστρικές μελωδίες του παρελθόντος. Το αποτέλεσμα στέκεται από μόνο του πολύ καλά, δημιουργώντας συναίσθημα ανεξάρτητα από την οπτική αφήγηση και αποδεικνύοντας την ικανότητα του Γουίλιαμς να αλλάζει άμεσα και με επιτυχία μουσική ταυτότητα.
Hymn To The Fallen από την «Διάσωση Του Στρατιώτη Ράιαν» – 1998
Αν και η ταινία του Σπίλμπεργκ δε βασίζεται τόσο στη μουσική όσο στα ανατριχιαστικά ηχητικά εφέ του πολέμου, ο Γουίλιαμς κατάφερε να ενσωματώσει στο τελικό φιλμ μερικά κομμάτια που ανατρέχουν στα εμψυχωτικά εμβατήρια του αμερικανικού παρελθόντος, χωρίς όμως να χαρακτηρίζονται από την περιπετειώδη αίσθηση που είχαν οι αντίστοιχες παρτιτούρες των «Ιντιάνα Τζόουνς» και του «1941». Στη μουσική διάσταση της «Διάσωσης του Στρατιώτη Ράιαν» υπάρχει μόνο σεβασμός για τους επιζώντες.
Escapades for alto saxophone: Movement I. Closing in από το «Πιάσε με, αν μπορείς» – 2002
Τζαζ αισθητική, νουάρ επίγευση και μια παιχνιδιάρικη διάθεση που δεν αναιρεί την αίσθηση του άμεσου κινδύνου χαρακτηρίζουν ένα soundtrack που, αν και δεν μνημονεύεται συχνά λόγω της έλλειψης ενός χαρακτηριστικού θέματος, αποτελεί στην ουσία μια από τις πιο απελευθερωτικές στιγμές του Τζον Γουίλιαμς καθώς δεν φαίνεται να αντιστοιχίζεται με σχεδόν καμία από τις δημιουργικές του ασφάλειες. Απλά ανάλαφρο και απολαυστικό.
The Adventures of Tintin από το «Οι Περιπέτειες του Τεντέν: Το Μυστικό Του Μονόκερου» – 2011
Αντίστοιχο ενδιαφέρον παρουσιάζει και το score από τις «Περιπέτειες του Τεντέν: Το Μυστικό Του Μονόκερου», καθώς ο Γουίλιαμς αυτή τη φορά αναζητά τις ευρωπαϊκές ρίζες του ήρωα, ενσωματώνοντας στις παρτιτούρες του στοιχεία από την γαλλόφωνη μουσική περασμένων δεκαετιών. Το αποτέλεσμα είναι άκρως ενδιαφέρον και αρκούντως ταιριαστό στην περιπετειώδη, εικονογραφημένη φύση της ταινίας.
Bridge Of Spies (End Title) από την «Γέφυρα Των Κατασκόπων» – 2015
Στην μόνη του συνεργασία με τον Στίβεν Σπίλμπεργκ, ο Τόμας Νιούμαν (του «American Beauty») παραδίδει ένα soundtrack που αντλεί από τα ρετρό εμβατήρια αλλά και από την στακάτη, μελωδική προσωπική του γραμμή για να δημιουργήσει τελικά ένα score διαχρονικό αλλά μετρημένο, που παρατηρεί και συνοδεύει την αφήγηση χωρίς όμως να παρεμβαίνει καθοριστικά σε αυτή. Η προσθήκη της χορωδίας ενισχύει την εμβατηριακή φύση της μελωδικής γραμμής.
Main Title από το «Ready Player One» – 2018
Κι όμως, ο συνθέτης δεν είναι ο Τζον Γουίλιαμς! Ο Στίβεν Σπίλμπεργκ συνεργάζεται για πρώτη φορά με τον Αλαν Σιλβέστρι και ο τελευταίος χρησιμοποιεί όλα τα κόλπα του προκατόχου του για να κάνει την μετάβαση ανεπαίσθητη. Αυτό βέβαια στερεί από το score του «Ready Player One» μια αυτόνομη, διακριτή ταυτότητα, από την άλλη πλευρά ωστόσο το κάνει και άμεσα επικοινωνίσιμο καθώς ηχεί απόλυτα γνώριμο, ζεστό και οικείο. Μάλλον οι παίκτες του OASIS ήταν και εκείνοι οπαδοί των ήχων του Τζον Γουίλιαμς.
