Στην πέμπτη του μεγάλου μήκους ταινία, ο Κάρολος Ζωναράς συνεχίζει να εξερευνά τη δυνατότητα (έως και υποχρέωση) των γνωστών κινηματογραφικών ειδών να μεταλλάσσονται ανάλογα με το θέμα, την εποχή, το προσωπικό όραμα του κάθε δημιουργού. Μετά από μια μακρά θητεία στο νεο-νουάρ («Ο Γιος του Τσάρλι», «Μπιγκ Χιτ», «Πέντρο Νούλα») και με ενδιάμεσο «γκονταρικό» πείραμα το «REM Ταχείες Κινήσεις Οφθαλμού» του 2021, ο Ζωναράς επιστρέφει με την ίσως πιο ώριμη ταινία της καριέρας του, βουτώντας με το δικό του τρόπο στα νερά της επιστημονικής φαντασίας.
Στο «Tranzit» που έκανε την πρεμιέρα του στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και ετοιμάζεται για να βγει στις αίθουσες την Πέμπτη 7 Μαρτίου, ένας πατέρας και ένας γιος βρίσκονται σε έναν απροσδιόριστο χώρο και χρόνο όπου καλούνται να αποφασίσουν αν θα αποδεχτούν την διαδικασία εξαΰλωσης ή θα παραμείνουν για πάντα σε ένα λίιμπο ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο.
Μια ταινία-ελπίδα ή μια ταινία-δυστοπία; Ο Κάρολος Ζωναράς απαντάει στο Flix για όλα όσα γέννησαν το «Tranzit», για το μοναχικό αλλά πλέον γεμάτο από άξιες για επαναληπτική θέαση και εκ νέου ανακάλυψη φιλμικές εκρήξεις σινεμά του, για τις δυνατότητες που σου δίνει η έλλειψη μέσων και για τη χαρά του να βλέπεις σινεμά σε έναν κόσμο μάλλον σκοτεινό.
Τι είναι το «Tranzit»; Πώς θα το περιέγραφες; Πώς γεννήθηκε; Μοιάζει να έρχεται σαν κάτι μετά από μια μεγάλη απώλεια...
Το Tranzit είναι η τοποθεσία: το Λιβάδι των Θεών. Ετσι λέγεται η εντυπωσιακή αλάνα που βρίσκεται πάνω στα Τουρκοβούνια, ανάμεσα στο Γαλάτσι και το Ψυχικό. Ο τόπος αυτός είναι ουσιαστικά η αιτία που γεννήθηκε μέσα μου η επιθυμία να φτιάξω μια ταινία. Δεν ήξερα τι ταινία ήθελα να κάνω. Ηξερα όμως ότι ήθελα να την κάνω εκεί. Σιγά-σιγά, μετά από πολλές απόπειρες να βρω ένα στόρι, σε συνεργασία κάποια στιγμή και με την Νατάσσα Χασιώτη, (η οποία μετά ανέλαβε και την οργάνωση της παραγωγής) όπου καθημερινά, μέσω skype, λέγαμε τα χίλια δυο, ό,τι πιο τρελό, ό,τι πιο ανάποδο… την μια μέρα φαινόταν ότι έχουμε βρει την λύση, την άλλη τα αλλάζαμε όλα, προέκυψε στο τέλος αυτό που υπάρχει πλέον στην ταινία. Ο τόπος αυτός, το Λιβάδι των Θεών δηλαδή, καθόρισε τα πάντα. Λες ότι η ταινία μοιάζει να έρχεται σαν κάτι μετά από μια μεγάλη απώλεια... Οχι, δεν έρχεται από μια μεγάλη απώλεια, όπως φαντάζομαι ότι το εννοείς. Ωστόσο, η αλήθεια είναι ότι συνέβη κάτι στη ζωή μου τότε, που πολύ πιθανόν να συνέβαλε, υποσυνείδητα τουλάχιστον, στην επιλογή του θέματος. Και αυτό ήταν η συγκατοίκηση με την υπέργηρη μητέρα μου, που είχε ξεκινήσει ήδη πριν από πέντε χρόνια και κράτησε μέχρι το τέλος της ζωής της, το οποίο κατά διαβολική σύμπτωση συνέπεσε με την αρχή των γυρισμάτων. Το θέμα του θανάτου λοιπόν το είχα επεξεργαστεί αρκετά μέσα μου…
Μια ταινία - ελπίδα ή μια ταινία - δυστοπία; Ποια είναι η δική σου ερμηνεία;
Μάλλον είναι μια ταινία – δυστοπία. Ετσι την ερμηνεύω, τώρα που την βλέπω πλέον τελειωμένη. Παρόλο που κάνοντάς την, διασκέδασα πολύ. Η όλη εμπειρία, θα μπορούσα να πω, είχε φοβερή πλάκα. Στα γυρίσματα γελούσαμε συνέχεια. Iσως αυτό έχει να κάνει και λίγο με τον χαρακτήρα μου, που δεν μπορώ να πάρω τα πράγματα στα σοβαρά. Τελικά το αποτέλεσμα όμως, περιέργως, μοιάζει μάλλον σοβαρό. Και πεσιμιστικό θα έλεγα. Σαν άποψη, όχι σαν συναίσθημα.
Ποια είναι η δική σου κοσμοθεωρία: που πάμε όταν πεθαίνουμε; Υπάρχει δεύτερη ευκαιρία; Πιστεύεις κάπου;
Oχι δεν έχω μια κοσμοθεωρία για το αν πηγαίνουμε κάπου μετά τον θάνατό μας. Το πιο πιθανό είναι ότι τελειώνουν όλα εδώ. Oσο κι αν θέλω να φανταστώ πράγματα μεταφυσικά, αυτό που με σταματάει είναι το τρομερό ερώτημα: Γιατί να υπάρχει κάτι μετά; Για ποιό λόγο; Καμία απάντηση δεν με ικανοποιεί, από αυτές που υπάρχουν στις διάφορες θρησκείες. Προφανώς δεν έκανα την ταινία αυτή για να προπαγανδίσω κάποια δοξασία… Δεν πιστεύω σε τίποτα.
Σκηνές από τα γυρίσματα (φωτό: Παντελής Δεντάκης)
Πόση τόλμη (ή τελικά τι;) θέλει για να πεις ότι έχω αυτήν την ιδέα, την κάνω σενάριο, την κάνω ταινία; Δεν είναι απλό. Τόλμη; Δεν ξέρω… Είναι φυσικό κάποιος αν σκεφθεί τις πιθανές «συνέπειες» ενός αβέβαιου εγχειρήματος να έχει αυτό που λένε οι Αγγλοι «cold feet», αλλά έτσι ένας δημιουργός δεν θα κάνει ποτέ τίποτε, θα μείνουν οι ιδέες του σχέδια απραγματοποίητα. Ολοι θέλουν να αρέσει το έργο τους μετά, αλλά αυτό μπορεί και να μη συμβεί. Τι να κάνουμε;…
Δούλεψες το σενάριο έχοντας υπόψη τους περιορισμούς στο budget ή ήθελες να είσαι μίνιμαλ έτσι κι αλλιώς; Μήπως τελικά οι περιορισμοί λειτουργούν απελευθερωτικά;
Ωραίο είναι ένα μεγάλο μπάτζετ, κακά τα ψέμματα, αλλά από την άλλη όταν αυτό δεν υπάρχει, το θέμα είναι να δημιουργήσει κανείς ένα αποτέλεσμα όσο πιο κοντά στο όραμα και την αισθητική του, χωρίς μιζέρια και χωρίς κακογουστιά. Πολλές φορές, ωστόσο, οι δυσκολίες και οι περιορισμοί σε αναγκάζουν να βρεις λύσεις που μπορεί να είναι πιο ενδιαφέρουσες απ’ ότι αν είχες τα πάντα στην διάθεσή σου. Η μίνιμαλ προσέγγισή μου είναι αποτέλεσμα βέβαια του ότι η ταινία έγινε με ελάχιστα χρήματα. Δεν ξέρω τι θα γινόταν αν είχα περισσότερα. Θα μπορούσα ίσως να πληρώσω καλύτερα τους συνεργάτες μου… Αυτό σίγουρα.
Ποιες αναφορές από την επιστημονική φαντασία (σινεμά, λογοτεχνία κ.ά.) έχει το «Tranzit»;
Θα σου φανεί περίεργο, αλλά δεν έχω ιδέα ούτε από λογοτεχνία ούτε από σινεμά επιστημονικής φαντασίας. Δεν με τραβάει το είδος αυτό. Οπότε δεν έχω, συνειδητά τουλάχιστον, κάνει αναφορά σε κάτι. Η μόνη ίσως αναφορά, και η οποία έγινε συνειδητά ήταν στο «Στάλκερ» του Ταρκόφσκι, στη σκηνή όπου ο Δεντάκης, (ο πρωταγωνιστής) προτείνει στον Γαλάτη (τον Μαθηματικό) να παίξουν κορώνα-γράμματα ποιος θα δοκιμάσει πρώτος να τρέξει στον διάδρομο που θα τον οδηγήσει πίσω στη ζωή…
Ωθηση για να συνεχίζω να κάνω ταινίες είναι το γεγονός ίσως ότι δεν έχω τίποτα καλύτερο να κάνω. Πέρα απ’ την πλάκα, ο καθένας έχει το στυλ του και το σκεπτικό που κάνει ταινίες. Πώς αλλιώς; Προσπαθώ σταθερά να καλυτερέψω τον τρόπο που θέλω να εκφραστώ μέσα από το σινεμά. Αυτό είναι.»
Ο Κάρολος Ζωναράς με τον Δημήτρη Πουλικάκο και τον Φώτη Θωμαΐδη
Που συναντάμε το «Tranzit» σε σχέση με τις υπόλοιπες ταινίες σου; Θα το περιγράφαμε ως ένα νουάρ επιστημονικής φαντασίας;
Δεν θα με πείραζε αυτή η κατηγοριοποίηση. Αντίθετα μου αρέσει. Γιατί, χωρίς να είναι στις προθέσεις μου, το στοιχείο νουάρ υπάρχει στην ταινία. Το ασπρόμαυρο πως αποφασίστηκε;
Το θέμα το «αποφάσισε». Οχι ότι μια συζήτηση για το Επέκεινα δεν θα γινόταν σε έγχρωμη εκδοχή, αλλά το ασπρόμαυρο δημιουργεί μια ηρεμία και εντείνει την συναισθηματική «σιωπή», ώστε ο θεατής να μην μπορεί να ξεφύγει προς τη διασκεδαστική πλευρά του πράγματος… Γιατί υπάρχει ίσως κατά κάποιο τρόπο και αυτή η πλευρά...
Τι εφέ θα δει κανείς στο «Tranzit»;
Δεν είμαι σίγουρος αν καταλαβαίνω καλά την ερώτηση. Πάντως για τις ανάγκες κάποιων σκηνών, εκείνων που είχαν αρκετό κόσμο, υιοθέτησα - και νομίζω με επιτυχία, καθώς το εφέ αυτό δεν φαίνεται - την τεχνική του Green Screen, όπου πάντρεψα μαζί σκηνές που είχα γυρίσει χωριστά. Στο Χόλιγουντ εξάλλου όλα έτσι γυρίζονται… χαχα…
Μια κλασικότροπη ταινία (σαν να υπήρχε πάντα) με νεωτεριστική γραφή; Ποια ήταν η ιδέα της αισθητικής που παραπέμπει και σε αρχαία τραγωδία;
Ναι, ίσως έχει στοιχεία απ' την αρχαία τραγωδία, θέλει να μοιάζει ας πούμε με αρχαία τραγωδία… όπως στο στήσιμο των βοηθητικών ηθοποιών σαν να πρόκειται για χορό, ή στις στιχομυθίες ανάμεσα στον Πατέρα και τον Γιο και βεβαίως στο μη καθημερινό, στο όχι νατουραλιστικό. Όμως στην όλη αισθητική συνέβαλε επίσης και η αδυναμία που είχε η συνεργάτις μου, Νατάσσα Χασιώτη, στη μεσαιωνική λογοτεχνία, που κι αυτήν κάποια στιγμή την μεταχειριστήκαμε στην προσέγγιση του θέματος.
O Παντελής Δεντάκης στα γυρίσματα (φωτό: Παντελής Δεντάκης)
Παντελής Δεντάκης. Μια επιλογή που δίνει στην ταινία ένα ειδικό βάρος. Γιατί τον διάλεξες, τι έδωσε στην ταινία που δεν είχες φανταστεί;
Ο Δεντάκης είναι «ήρεμη δύναμη». Εύπλαστος, συνεπής, συνεργάσιμος και πάρα πολύ καλός ηθοποιός. Ηθελα από την αρχή αυτόν για το ρόλο του «πατέρα», και πιστεύω ότι με δικαίωσε η επιλογή.
Συνεχίζεις πιστά και ακούραστα μια μοναχική οδό στο ελληνικό σινεμά. Τι σου δίνει ώθηση;
Το γεγονός ίσως ότι δεν έχω τίποτα καλύτερο να κάνω. Πέρα απ’ την πλάκα, ο καθένας έχει το στυλ του και το σκεπτικό που κάνει ταινίες. Πώς αλλιώς; Προσπαθώ σταθερά να καλυτερέψω τον τρόπο που θέλω να εκφραστώ μέσα από το σινεμά. Αυτό είναι.
Πιστεύεις ότι το ανεξάρτητο σινεμά θα έπρεπε να στηρίζεται πιο ενεργά και με ποιους τρόπους;
Εννοείται. Ο τρόπος αφορά στον χώρο των θεσμικών οργάνων. Δεν μπορώ, γιατί δεν ξέρω, να πω πολλά επί του θέματος. Έχω μια ιδέα ωστόσο, ότι θα έπρεπε να δίνεται περισσότερη σημασία στην διανομή. Να μπορεί να είναι ευχάριστο να πηγαίνει κανείς στο σινεμά. Ας πούμε, εκδηλώσεις σαν και αυτή που έγινε πρόσφατα στο Άστορ, με τις δύο “περίεργες” ταινίες του Κανελλόπουλου, αποτελούν ένα καλό παράδειγμα προς μίμηση. Δεν πάμε σινεμά μόνο για να δούμε το έργο, αλλά για να δούμε και κανέναν άνθρωπο…
Ποια είναι η φιλοδοξία σου κάθε φορά που ολοκληρώνεις μια ταινία; Πόσες φορές έχει ικανοποιηθεί;
Να βγει ένα άρτιο αποτέλεσμα, να μου αρέσει. Δεν πιστεύω σε αυτό που λένε πολλοί, να είναι όσο πιο κοντά στην ιδέα που είχα όταν την ξεκίνησα. Στη διάρκεια του μοντάζ, ακριβώς όπως συμβαίνει και στην διάρκεια της συγγραφής του σεναρίου, περνάς συνεχείς κρίσεις. Την μια μέρα νομίζεις ότι έχει καταφέρει κάτι εξαιρετικό και την άλλη σαστίζεις με τη βλακεία που σε δέρνει. Η αλήθεια είναι -και αυτή αφορά κυρίως το μοντάζ- ότι ολοκληρώνεις μια ταινία, όταν πια δεν θέλεις να ασχοληθείς άλλο μαζί της. Αναφορικά με το δεύτερο μέρος της ερώτησης σου, πόσες φορές έχει ικανοποιηθεί η φιλοδοξία (ματαιοδοξία μου), δεν ξέρω, δεν απαντώ… Χαχα
Από το post-production
Φτάνοντας αισίως στην πέμπτη μεγάλου μήκους ταινία σου που θα έλεγες ότι τοποθετείς τον εαυτό σου στο σύγχρονο ελληνικό σινεμά; Στον πάτο. Ή για να το πω πιο ευγενικά, στο περιθώριο. Υπάρχουν όμως κάποιοι που με παρακολουθούν και που περιέργως με θαυμάζουν… Δεν παραπονιέμαι.
Φταίει το ελληνικό σινεμά που δεν έχει θεατές ή οι θεατές που δεν έμαθαν να αγαπούν το ελληνικό σινεμά;
Νομίζω πως υπάρχουν ταινίες που πάνε πολύ καλά στις αίθουσες και άλλες όχι και τόσο. Επίσης, δεν έχει συνέλθει ο κόσμος από τον εγκλεισμό και τα σχετικά. Παίζουν πολλά ρόλο. Δεν είμαι σε θέση να πω περισσότερα επί του θέματος.
Ποιο σινεμά σε συγκινεί και σε εμπνέει διαχρονικά;
Υπάρχουν ταινίες που διαχρονικά με εμπνέουν και μου αρέσουν, ο Μπέργκμαν, ο Φελίνι, ο Ταρκόφσκι... Και βλέπω και πολύ ωραία πράγματα, και από το ελληνικό και το ξένο σινεμά. Είναι τεράστια η γκάμα των ταινιών που με ενδιαφέρουν. Εξαρτάται βέβαια κι από τη στιγμή, από την εποχή που τις βλέπω. Να, ίσως αυτό που δεν μου αρέσει, αλλά και αυτό με εξαιρέσεις, είναι η τάση που υπάρχει τα τελευταία χρόνια, ενός νέου νατουραλισμού, που όλα πρέπει να είναι απόλυτα φυσικά, σαν η ίδια η ζωή να έχει μεταφερθεί στην οθόνη. Οχι, εγώ δεν το τρώω αυτό. Ποτέ δεν το πίστεψα. Και δεν μου αρέσει. Μου αρέσει το σινεμά να μοιάζει με σινεμά .
Είσαι από τους φετιχιστές της αίθουσας ή χαίρεσαι η ταινία σου να συναντήσει θεατές ακόμη και μέσα από μια πλατφόρμα;
Οχι, κανένα φετίχ. Εχω ανεβάσει τις ταινίες μου, μου αρέσει να μπορεί να τις δει κάποιος σε πλατφόρμες, αλλά μια καινούργια δουλειά είναι πάντα ωραίο να βγαίνει στις αίθουσες. Εχει μια συγκίνηση, είναι ταιριαστό με το σινεμά τέλος πάντων, τι να κάνουμε;
Τι θα ήθελες να πάρει κάποιος μαζί του φεύγοντας από το «Tranzit»;
Θέλω να τον έχει αγγίξει, να έχει περάσει καλά, να έχει νιώσει ότι πίσω από αυτό που είδε υπήρχε δουλειά και πραγματική διάθεση να γίνει κάτι όσο το δυνατόν αρτιότερο. Να βγει απ’ την αίθουσα χωρίς μιζέρια, αλλά με ενθουσιασμό και χαρά, έστω και αν το θέμα είναι τόσο σκοτεινό.
Το «Tranzit» του Κάρολου Ζωναρά θα προβάλλεται από την Πέμπτη 7 Μαρτίου στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος. Αναζητήστε εδώ περισσότερες πληροφορίες. Προμηθευτείτε εδώ τα εισιτήριά σας.
