«Θέλω τα Ωπα μου», επιμένει η Αννα Φόνσου, «Στον Ουρανό Είν’ ένα Αστέρι», λέει η Καίτη Χωματά (πριν διασκευάσει την ίδια παρατήρηση, σε ελαφρώς λαϊκότερο ήχο, η Δούκισσα).
Και τα δύο τραγούδια είναι από την κωμωδία του Αλέκου Σακελλάριου «Ολοι οι Ανδρες είναι Ιδιοι». Αμφότερα του Γιάννη Σπανού (1934-2018), που τότε, στα 1966, εγκαινιάζει την μουσική του καριέρα στο ελληνικό σινεμά, φρεσκοφερμένος από το Παρίσι και απόφοιτος ήδη μεγάλων συνεργασιών εντός κι εκτός οθόνης, από Μπαρντό και Γκρεκό μέχρι Γκενσμπούρ και Λουί Μαλ.
Δείτε εδώ τις σκηνές με τα δύο τραγούδια από το «Ολοι οι Ανδρες Είναι Ιδιοι»:
Τα παραπάνω, και μαζί πολλά άλλα, από τον ανήλικο Γιάννη Σπανό του ’40 στο Κιάτο Κορινθίας μέχρι τον βετεράνο μουσικοσυνθέτη του 2010, πάλι στα ίδια μέρη, παρελαύνουν λεπτομερώς στο ντοκιμαντέρ «Γιάννης Σπανός: Πίσω από τη Μαρκίζα» (στις αίθουσες από τις 30 Μαΐου) μέσα από πλούσιο αρχειακό υλικό που συνοδεύει δικές του εξομολογήσεις στην κάμερα, όπως και συνεντεύξεις δεκάδων καλλιτεχνών και θεωρητικών που επηρέασε.
Στην κουβέντα μας με τον Αρη Δόριζα, σκηνοθέτη του φιλμ και λάτρη του συνθέτη, είπαμε να επικεντρωθούμε στον κινηματογραφικό Σπανό που τόσο αγαπήθηκε, συχνά δε πολύ περισσότερο από τις ίδιες τις ταινίες που έντυνε με τις νότες του.
Στα χρόνια του ‘70 σπάνια έλεγε όχι, κυρίως όταν τού ζήταγαν μουσική φίλοι του, και έτσι έχει βρεθεί με μία σειρά σάουντρακς που ήταν σαφώς καλύτερα και σημαντικότερα από τις ίδιες τις ταινίες. Μάλιστα έχει πάρα πολύ καλές μουσικές αλλά και τραγούδια τα οποία δεν έχουν κυκλοφορήσει ποτέ, εξαιτίας της ποιότητας και της απήχησης των ταινιών.»
Ο Γιάννης Σπανός με τη Δήμητρα Γαλάνη, τη Μαρία Αλιφέρη και συντελεστές της ταινίας <Οργισμένη Γενιά»
«Ο Σπανός έχει γράψει μουσική για ταινίες που γνώρισαν επιτυχία και βραβεύτηκαν όπως το «Εκείνο Το Καλοκαίρι», άλλες που έχτισαν καλτ μύθο όπως το «Συμπόσιο», αλλά και πολλές που πήγαν εμπορικά άπατες και ποιοτικά ήταν τουλάχιστον μέτριες», παραδέχεται ο Αρης Δόριζας.
«Στα χρόνια του ‘70 σπάνια έλεγε όχι, κυρίως όταν τού ζήταγαν μουσική φίλοι του, και έτσι έχει βρεθεί με μία σειρά σάουντρακς που ήταν σαφώς καλύτερα και σημαντικότερα από τις ίδιες τις ταινίες. Μάλιστα έχει πάρα πολύ καλές μουσικές αλλά και τραγούδια τα οποία δεν έχουν κυκλοφορήσει ποτέ, εξαιτίας της ποιότητας και της απήχησης των ταινιών. Για παράδειγμα, το θέμα από τους "‘Εκβιαστές" του Παύλου Φιλίππου το 1972, με την φυσαρμόνικα της Γιώτας Γιάννα, άξιζε καλύτερη τύχη. Οπως επίσης και το "Πόσα Ζήσαμε Μαζί" που τραγουδάει η Γαλάνη στην "Οργισμένη Γενιά" του Γεράσιμου Παπαδάτου, επίσης του 1972, που, αν είχε κυκλοφορήσει, πιστεύω ότι θα ακουγόταν πολύ».
Aκούστε όλο το soundtrack για την ταινία «Εκείνο το Καλοκαίρι» του Βασίλη Γεωργιάδη:
Στο τερέν των μεγάλων σουξέ, το σάουντρακ του «Εκείνο το Καλοκαίρι» του Βασίλη Γεωργιάδη είναι τυπικό παράδειγμα μουσικής που ακούγεται άνετα σκέτο, σχεδόν χωρίς την επικουρία της μνήμης που συνδέει αμέσως την μελωδία με το φιλμ.
«Υπάρχουν πολλά θέματα για ταινίες που έχει γράψει ο Σπανός τόσο κλασικά που όχι μόνο στέκονται μόνα τους, αλλά έρχονται και πρώτα στο μυαλό με την αναφορά του τίτλου της ταινίας πριν από την ίδια την ταινία. Νομίζω πως η ικανότητα του να γράφει μεστές μελωδίες προίκισε και τις κινηματογραφικές του μουσικές με την ικανότητα να στέκονται ανετότατα μόνες τους».
Σκηνή τίτλων με τη μουσική του Γιάννη Σπανού για την «Αναζήτηση»:
Τα θέματα από το «Καλοκαίρι» και την «Ερωτική Συμφωνία» (1972, του Κώστα Καζάκου) είναι οι αδυναμίες του Αρη Δόριζα, αν και το θέμα που θεωρεί αριστούργημα, όπως ομολογεί, είναι εκείνο της «Αναζήτησης» του Ερρίκου Ανδρέου (επίσης 1972).
«Σαν ολόκληρο σάουντρακ, όμως, νομίζω ότι το αγαπημένο μου είναι το "Συμπόσιο", γιατί ο ήχος του είναι αρκετά μακριά απ’ ότι έχουμε συνηθίσει τον Σπανό. Μπλέκει όλες τις αναφορές του και πειραματίζεται με ήχους που δεν πλησίασε ξανά».
Ακόυστε εδώ ολόκληρο το soundtrack από το «Συμπόσιο» του Δημήτρη Κολλάτου
Αυτό άλλωστε, το «Συμπόσιο» του Δημήτρη Κολλάτου (1972), είναι και ο πιο σπάνιος και ακριβός δίσκος του Σπανού, στην πρώτη του φυσικά έκδοση, όπως μας πληροφορεί ο σκηνοθέτης. «Ήταν ανέκαθεν ένας sought after δίσκος, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε συλλέκτες του εξωτερικού, και συχνά η τιμή του πλησίαζε τα τετραψήφια νούμερα. Ακριβό είναι επίσης και το σάουντρακ του "Παύλου Μελά". Όσο για τους μη κινηματογραφικούς του δίσκους, οι συλλέκτες έψαχναν αρκετά κάποιες εκδόσεις των τραγουδιών της Μπριζίτ Μπαρντό, το "Toutankhamon's Theme", αλλά και τα πρώτα του EP με την Καίτη Χωματά, στην Lyra»_.
Νομίζω ότι, όπως και σε όλα τα έργα του, τα βασικά χαρακτηριστικά και στις κινηματογραφικές μουσικές του είναι οι πολύ ξεκάθαρες μελωδίες, το πολύ συναίσθημα και το χαρακτηριστικό του παίξιμο στο πιάνο.»
Ο Γιάννης Σπανός στο Λονδίνο
Στο ντοκιμαντέρ, ένα φευγαλέο πέρασμα κάνει και ο Μίμης Πλέσσας, ελαφρώς προγενέστερος του Σπανού, πλην όμως ανάλογων κλασικών και τζαζ καταβολών, επίσης εκπρόσωπος του Νέου Κύματος και εξίσου παραγωγικός στην κινηματογραφική μουσική (ξεκίνησε με τον «Νόμο 4.000» του Δαλιανίδη, το 1962).
Ρωτάμε τον Αρη Δόριζα γιατί τόση σύντομη η παρουσία του, περιορισμένη σε μια ατάκα και μερικά χτυπήματα στα πλήκτρα του πιάνου. Να έπαιζε μήπως κάποια κόντρα εκείνα τα χρόνια της ακμής τους;
«Δεν νομίζω ότι υπήρχε αντιπαλότητα ανάμεσά τους. Ηταν πολύ φίλοι και εκτιμούσε πολύ ο ένας τον άλλον. Σε επίπεδο πλάκας, ο Πλέσσας τού έλεγε πολύ συχνά ότι ο ίδιος είναι πολύ καλύτερος πιανίστας. Επίσης ο Σπανός δε θεωρούσε τον εαυτό του καθόλου καλό τζάζμαν και έλεγε ότι την αδυναμία του αυτή την κάλυπτε με το συναίσθημα». Οσο για τη μικρή διάρκεια της συνέντευξης του Πλέσσα για το φιλμ, «κατά τη διάρκειά της σηκώθηκε μόνος του, πήγε στο πιάνο του και άρχισε να παίζει, με τον δικό του τρόπο, τραγούδια του Σπανού», λέει ο κινηματογραφιστής. «Νιώθω ότι αυτή η "γλώσσα" τού ταίριαζε περισσότερο».
«Ο Γυρισμός του Στρατιώτη», «Καλώς Ηλθε το Δολάριο», «Το Κορίτσι της Οργής», «Το Νυφοπάζαρο», «Σκιές στην Αμμο», «Ομορφες Μέρες», «Δύο Τρελοί και ο Ατσίδας», «Οι Απάνθρωποι», «Ταγκό 2001», «Εγκλημα στο Καβούρι», «Μαύρη Αφροδίτη». Από το 1966 και το «Ολοι οι Ανδρες είναι Ιδιοι» μέχρι το 1993 και το «Κόκκινο Τριαντάφυλλο σου Εκοψα» του Δημήτρη Κολλάτου, το τελευταίο του σάουντρακ, ο Γιάννης Σπανός δεν έπαψε να δουλεύει για το ελληνικό σινεμά, παράλληλα με όλο το άλλο, ογκώδες έργο του για το πεντάγραμμο. Και να γράφει ιστορία στην κινηματογραφική μουσική μαζί με εξίσου σπουδαίους συνθέτες, από τον Πλέσσα, τον Χατζηδάκι και τον Θεοδωράκη μέχρι τον Καπνίση, τον Μαμαγκάκη, τον Ξαρχάκο.
Ακούστε εδώ ολόκληρο το soundtrack της ταινίας «Ομορφες Μέρες»:
Ποιο ήταν, ωστόσο, το δικό του ιδιαίτερο στίγμα, η ειδοποιός διαφορά της δικής του φιλμικής συνεισφοράς από εκείνη των συναδέλφων του;
«Νομίζω ότι, όπως και σε όλα τα έργα του, τα βασικά χαρακτηριστικά είναι οι πολύ ξεκάθαρες μελωδίες, το πολύ συναίσθημα και το χαρακτηριστικό του παίξιμο στο πιάνο», πιστεύει ο Aρης Δόριζας. _«Αυτά δεν τα "θυσίαζε" ποτέ, αλλά είχε έναν φοβερό τρόπο να μπορεί να τα εντάξει αρμονικά στην ατμόσφαιρα της ταινίας. Η πιο σημαντική διαφορά με πολλά κλασικά ελληνικά σάουντρακς είναι η έλλειψη του οτιδήποτε πομπώδους, είτε συνθετικά, είτε ενορχηστρωτικά».
Το ντοκιμαντέρ «Γιάννης Σπανός: Πίσω απ' τη Μαρκίζα» του Αρη Δόριζα θα προβάλλεται στις αίθουσες από την Πέμπτη 30 Μαΐου.
