Πριν δυο χρόνια, στο τμήμα «Ενα Κάποιο Βλέμμα» του Φεστιβάλ Καννών, ο Πάμπλο Τραπέρο, ο Αργεντίνος σκηνοθέτης του «Leonera» και του «Carancha», παρουσίασε τη νέα του ταινία, τον «Λευκό Ελέφαντα», μια ιστορία για την απόγνωση και την ελπίδα στην παραγκούπολη του Μπουένος Αϊρες. Εκτός από τους «μόνιμους» ηθοποιούς του, τη Μαρτίνα Γκουσμάν και τον Ρικάρντο Νταρίν, ο Τραπέρο είχε στο πλάι του έναν απρόσμενο συνεργάτη, τον Ζερεμί Ρενιέ, τον Βέλγο σούπερ σταρ που ξεκίνησε την καριέρα του στην «Υπόσχεση» των αδελφών Νταρντέν το 1996 και συνεχίζει την καριέρα του όλο και πιο θαρραλέα. Οι δυο τους μίλησαν στο Flix, όχι μόνο για το πώς δούλεψαν μαζί, αλλά και για την ξεχασμένη δύναμη της κάμερας στο ανθρώπινο πεπρωμένο.
Διαβάστε τη γνώμη του Flix για τον «Λευκό Ελέφαντα»
Για τους ήρωες της ταινίας και τον «λευκό ελέφαντα» στη φαβέλα του Μπουένος Αϊρες
Πάμπλο Τραπέρο Ο «Λευκός Ελέφαντας» είναι μια ταινία για τις πράξεις. Μας δείχνει τη διαφορά ανάμεσα στο να βλέπεις τα πράγματα και να κάνεις κάτι γι’ αυτά. Οι ήρωες του φιλμ δεν προσποιούνται απλώς ότι γνωρίζουν ή καταλαβαίνουν τι συμβαίνει, αλλά προσπαθούν να προσφέρουν πραγματικά κάτι στην καθημερινότητα. Επίσης, με κάποιον τρόπο είναι μια ταινία για την ελπίδα: ακόμα κι όταν πιστεύεις ότι δεν υπάρχει ελπίδα, πάντα η ζωή μπορεί να γίνει καλύτερη. Οι ήρωες στοιχηματίζουν σ’ αυτό, δρομολογούν τη ζωή τους προς αυτήν την κατεύθυνση κι εγώ ελπίζω ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα σκέφτονται σαν κι αυτούς.
Για την Εκκλησία
Πάμπλο Τραπέρο Είναι ο μοναδικός θεσμός που δουλεύει εκεί: δεν υπάρχουν σχολεία, νοσοκομεία, αστυνομία, δεν υπάρχει η δομή ενός κράτους, δε γίνεται καν απογραφή, γιατί δεν είναι εύκολο να εισχωρήσεις. Μόνο την Εκκλησία βλέπεις εκεί. Απλώς δεν είναι η Εκκλησία όπως τη γνωρίζουμε, αλλά δυο τρεις ιερείς μ’ ένα ταπεινό μικρό ναό. Με τα χρόνια η παρουσία τους εκεί δυνάμωσε και τώρα έχουν τη θέση τους στην επίσημη Εκκλησία, στην αρχή λειτουργούσαν εκτός του συστήματος. Υπάρχει διαφορά ανάμεσα σε όσα κάνει και λέει η επίσημη Εκκλησία και σ’ αυτούς τους ιερείς. Μπορείς να νιώσεις ότι το κράτος δεν υπάρχει πουθενά, είναι μόνο περαστικοί για κάποια πολιτική δράση ή ανακοίνωση ή εκλογές. Αυτοί οι άνθρωποι είναι ολομόναχοι.
Ζερεμί Ρενιέ Η θρησκεία είναι το επάγγελμά τους, ταυτόχρονα πιστεύουν σ’ έναν Θεό του οποίου κάποια στιγμή αμφισβητούν την υποστήριξη στους ανθρώπους που τον χρειάζονται. Δεν καταλαβαίνουν αν αυτό που κάνουν έχει την οποιαδήποτε σημασία έμπρακτα. Αυτό είναι κάτι που αντιμετωπίζει πάρα πολύς κόσμος σήμερα, στην επαφή του με τη ζωή, με τις αδικίες της, με την πίστη του. Η ίδια η ταινία θέτει ερωτήματα στους παππάδες που θα θέλαμε κι οι ίδιοι να τους ρωτήσουμε αλλά ίσως δεν τολμάμε.
Για την Πίστη
Τραπέρο Η ταινία εκτυλίσσεται σ’ έναν τόπο όπου η Καθολική Εκκλησία και τα παγανιστικά έθιμα συμβιώνουν. Η επίσημη Εκκλησία απλώς τα αποδέχεται, γιατί είναι προφανές ότι οι άνθρωποι χρειάζονται κάποιον ν’ ακολουθήσουν, ακόμα κι αν δεν είναι ο Θεός όπως τον περιγράφει η εκκλησία: πρέπει να αισθάνονται ότι κάποιος τους προστατεύει. Μπορεί εύκολα κάποιος ν’ αναχθεί σε Θεό εκεί, όλοι χρειαζόμαστε κάποιον να μας υποστηρίξει και να μας νοιαστεί και σε τέτοια μέρη η ανάγκη είναι μεγαλύτερη. Οπότε δεν είναι θέμα πίστης, αλλά φροντίδας.
Ρενιέ Τα συναισθήματα που ένιωσα γυρίζοντας την ταινία ήταν πάρα πολύ δυνατά, απρόσμενα έντονα. Γνώρισα ανθρώπους που ζουν στις πιο φρικτές συνθήκες, αλλά έχουν το χαμόγελο στα χείλη, παίζουν με τα παιδιά τους, σα να μη συνειδητοποιούν το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο έχουν τοποθετηθεί, ή σα να μην το υπολογίζουν. Αυτό με συγκίνησε πολύ, οι άνθρωποι ήταν πολύ πιο τρυφεροί, στοργικοί απ’ ό,τι περίμενα. Η «υγιής» κοινωνία δεν τους προσφέρει τίποτα, ενώ εκείνοι μοιράζονται τα πάντα μεταξύ τους, σχηματίζοντας μια κοινότητα με πολύ δυνατούς δεσμούς, η οποία πρόθυμα μας συμπεριέλαβε. Βρήκα, απρόσμενα, εκεί, συναισθήματα που κανείς δε συναντά στις μεγάλες πόλεις.
Για το κάστινγκ
Τραπέρο Οταν ξεκίνησα να κάνω ταινίες, πίεζα τον εαυτό μου ν’ αλλάζει ολόκληρο το καστ από τη μία στην άλλη. Το συνεργείο μου, ωστόσο, παραμένει πάντα το ίδιο, με πολλούς από τους συνεργάτες μου είμαστε μαζί από τη σχολή κινηματογράφου. Κι έτσι κατάλαβα κάποια στιγμή ότι ίσως δεν υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες που πρέπει ν’ ακολουθεί κανείς. Παρατήρησα ότι κι οι σκηνοθέτες που αγαπώ γενικά στο σινεμά, έχουν συχνά τέτοιου είδους σταθερές συνεργασίες. Κι ως θεατής δεν έχω πρόβλημα μ’ αυτό, οπότε λέω, ας το δοκιμάσω κι εγώ. Ξεκίνησα με τη Μαρτίνα Γκουσμάν, συνέχισα με τον Ρικάρντο Νταρίν. Γιατί είναι πολύ σημαντικό να δουλεύεις με ηθοποιούς που είναι κοντά και στα θέματά σου και στον τρόπο που δουλεύεις. Οπότε, ξεκινώντας να ετοιμάζομαι γι’ αυτήν την ταινία, σκέφτηκα ότι η διαδικασία του γυρίσματος στη φαβέλα ήταν ήδη αρκετά δύσκολη για να έχω ν’ ασχοληθώ πολύ και με τους ηθοποιούς. Οι δυο τους ήταν ήδη, ως μέλη της ομάδας μας, έτοιμοι ν’ αντιμετωπίσουν ό,τι κι αν συναντούσαμε εκεί. Από την άλλη πλευρά, το σενάριο απαιτούσε έναν ξένο ιερέα, που εκπροσωπεί την ιεραποστολή της Εκκλησίας σ’ όλον τον κόσμο. Ο Ζερεμί ήταν απλώς απίστευτος και τόσο κοντά στο ρόλο. Εφτασε εκεί, δε γνώριζε μια λέξη στα ισπανικά, έπρεπε να τα μάθει όλα από την αρχή, ήταν πολύ κοντά σ’ αυτό που χρειαζόταν ο ήρωας. Δουλέψαμε απ’ αυτή τη σκοπιά, προσπαθώντας να μετατρέψουμε σε μυθοπλασία όσα πραγματικά του συνέβαιναν. Του ζήτησα να παίξει κυρίως επειδή μ’ αρέσει πολύ ως ηθοποιός, ομολογουμένως ήταν κάπως τρελό που τον έφερα εκεί πέρα, αλλά οι τρεις τους αλληλοϋποστηρίζονταν πολύ, δημιούργησαν μια πολύ στενά δεμένη ομάδα, ταίριαξαν εκπληκτικά.
Ρενιέ Ο Πάμπλο γνωριζόταν ήδη με τους αδελφούς Νταρντέν, συναντήθηκαν σε κάποιο Φεστιβάλ κι εκείνος τους μίλησε για την ταινία που σκεφτόταν να κάνει. Του πρότειναν εμένα, έγινε αυτό το «μαγικό προξενιό», μου έστειλε το σενάριο του «Λευκού Ελέφαντα» και το βρήκα πανέμορφο. Ηθελα πολύ να συνεργαστώ με τον Πάμπλο, αλλά είχα μόλις τελειώσει μια ταινία που ήταν αρκετά βαριά κι απαιτητική (το «Cloclo»), επιπλέον δε μιλούσα καθόλου ισπανικά κι ο Πάμπλο ήθελε να ξεκινήσει γύρισμα πολύ γρήγορα. Πανικοβλήθηκα λίγο, αναρωτιόμουν αν ήμουν κατάλληλος, αν θα τα έβγαζα πέρα. Αυτό μου πήρε περίπου μια εβδομάδα και μετά ξεκίνησα με φόρα την περιπέτεια. Δούλεψα πολύ σκληρά, πέρασα πολλές στιγμές αμφισβήτησης, αλλά δεν το μετανιώνω με τίποτα.
Για το γύρισμα στην παραγκούπολη
Ρενιέ Οι ταινίες κοινωνικού προσανατολισμού είναι απαραίτητες, αν θέλουμε το σινεμά να λέγεται πολυφωνικό. Κανείς δεν πρέπει να ξεχνά την πολιτική δύναμη του κινηματογράφου. Το σινεμά μπορεί να μας βοηθά να ξεφεύγουμε από την πραγματικότητα, ή, αντίθετα, να μας ανοίγει τα μάτια στα συστήματα που λειτουργούν στον κόσμο μας. Ο «Λευκός Ελέφαντας», όπως και οι ταινίες των αδελφών Νταρντέν με τους οποίους ξεκίνησα την καριέρα μου, είναι οχήματα ενημέρωσης του κοινού κι αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό, είναι ένας αγώνας τον οποίο εγώ συμμερίζομαι απόλυτα.
Τραπέρο Πριν ακόμα την προπαραγωγή, πήγα αρκετές φορές στην παραγκούπολη, ψάχνοντας, κοιτάζοντας, ερευνώντας. Στην αρχή αναρωτιόμασταν πόσο δύσκολο, ή ακόμα κι επικίνδυνο θα ήταν, γιατί αυτές τις περιοχές τις γνωρίζεις συνήθως από τις ειδήσεις, όχι στ’ αλήθεια από τους ανθρώπους που ζουν εκεί, κυρίως μαθαίνεις ποιος σκότωσε ποιον, πόσοι πέθαναν, τέτοια πράγματα. Μας ανησυχούσε αυτό, όχι ως προς την προσωπική μας ασφάλεια, αλλά για τα ζητήματα της οργάνωσης της παραγωγής. Είναι πάντα δύσκολο να δουλεύεις σε φυσικούς χώρους γιατί δεν μπορείς να έχεις τον έλεγχο των πάντων. Ειδικά εκεί, υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι, πάρα πολύς θόρυβος, πάρα πολλοί αστάθμητοι παράγοντες. Αλλά μας υποδέχτηκαν με απίστευτη φιλοξενία, πράγμα που ήταν πολύ σημαντικό και για την ίδια την ταινία, αυτή η συνεργασία, η εμπιστοσύνη. Σε μια ταινία είναι απαραίτητη η απόλυτη δέσμευση όσων δουλεύουν γι’ αυτήν και σ’ αυτήν την περίπτωση πήγαμε εκεί, όχι απλώς για να τραβήξουμε τα κτίρια και τους δρόμους, αλλά για να γυρίσουμε την ταινία μαζί με τους ανθρώπους της κοινότητας και τους προσφέραμε την ευκαιρία να δουλέψουν, ακόμα και να συνεργαστούν στο γράψιμο, στην εξέλιξη του σεναρίου. Καταλάβαμε γρήγορα ότι το στοίχημα ήταν να νιώσουν ότι πραγματικά τους κοιτάζουμε και δεν προσποιούμαστε, απλώς, ότι δεν υπάρχουν. Και, να είστε σίγουροι, τέτοιες καταστάσεις δε συμβαίνουν μόνο στην Αργεντινή ή στο Μπουένος Αϊρες, αλλά σ’ ολόκληρο τον κόσμο, λόγω της οικονομικής κρίσης όλο και περισσότεροι άνθρωποι θέλουν, ή αναγκάζονται, να βγουν έξω από το σύστημα. Υπάρχουν όλο και περισσότερες κοινότητες στις περιφέρειες των μεγάλων πόλεων, από ανθρώπους που «έπεσαν» από το σύστημα, ή που αγωνίζονται να ξαναμπούν μέσα. Και το να γυρίσεις μια ταινία σ’ ένα τέτοιο μέρος, είναι ένας καλός τρόπος να τους πλησιάσεις.
Για το σινεμά της οικονομικής κρίσης
Ρενιέ Η ταινία προτείνει την αλληλοϋποστήριξη ως λύση για την κρίση και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κόσμος μας. Και να τολμήσουμε να βγούμε λίγο από τη βολή μας. Αυτά βέβαια σας τα λέω, ενώ κάθομαι σ’ ένα όμορφο ξενοδοχείο στις Κάννες. Αλλά το νόημα δεν είναι εκεί: είναι στο να προσπαθούμε, όσο μπορούμε, να μεταφέρουμε ένα μήνυμα, να είμαστε σ’ επαφή με όσα συμβαίνουν στον κόσμο. Προβλήματα θα υπάρχουν πάντα, κανείς δεν έχει το κλειδί της ευτυχίας για τ’ ανθρώπινα, αυτό δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να προσπαθούμε όσο μπορούμε. Οσο για το σινεμά, αρκεί να τολμάμε να κάνουμε ερωτήσεις με τις ταινίες, να μη φοβόμαστε, να μην αναρωτιόμαστε αν αυτό που θα δείξουμε θα «λειτουργήσει» καλά ή όχι. Απλώς να πέφτουμε με τα μούτρα.
