Στον «Αντικαταστάτη», ο Οσκαρ Αϊμπάρ βυθίζεται στο (ένοχο) παρελθόν της Ισπανίας, ανασύροντας μια βασισμένη σε αληθινά γεγονότα ιστορία που διαδραματίζεται σε μια παραθαλάσσια πόλη όπου έχουν βρει καταφύγιο πρώην Ναζί αξιωματικοί με τις οικογένειές τους. Με κεντρικό χαρακτήρα έναν αστυνομικό που θα βρεθεί αντιμέτωπος με την αλήθεια, ο Ισπανός σκηνοθέτης γίνεται η φωνή κάθε σύγχρονου πολίτη αυτού του κόσμου που προσπαθεί να αντισταθεί στην άνοδο του νεοφασισμού και στην τραγική συνήθεια των ανθρώπων να ξεχνούν όλα όσα τραγικά έχουν συμβεί στο παρελθόν. Οπλο του; Το σινεμά που πρέπει να αντιδρά.
Ο «Αντικαταστάτης» του Οσκαρ Αϊμπάρ θα προβάλλεται στις ελληνικές αίθουσες από τις 11 Αυγούστου.
Ουσιαστικά η ιδέα για την ταινία ξεκίνησε πριν από δέκα χρόνια, όταν παραθέριζα με έναν φίλο μου σε μια παραθαλάσσια πόλη της ανατολικής Ισπανίας. Σε ένα εστιατόριο στην περιοχή Κόλπε, δίπλα στο χωριό όπου διαδραματίζεται η ταινία, είδαμε κρεμασμένη μία φωτογραφία, ανάμεσα στις υπόλοιπες κλασικές με τις διασημότητες που βλέπεις σε τέτοια μαγαζιά, στην οποία απεικονίζονταν πέντε Γερμανοί στρατιώτες των SS που ζούσαν στην περιοχή στα 60s και φορούσαν ακόμα και τότε τη στολή τους. Νόμιζα πως ήταν ηθοποιοί από ταινία που γυριζόταν εκεί, αλλά ήταν πραγματικά πρόσωπα.
Αρχισα να ψάχνω και να σκαλίζω για την παρουσία των Γερμανών μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στην Ισπανία και φυσικά δεν υπήρχε τίποτα στη δημοσιότητα. Νόμιζα πως θα ήταν 5-6 πρώην στρατιώτες των Ναζί που ζούσαν στην περιοχή, αλλά τελικά ανακάλυψα χιλιάδες πρώην στρατιώτες, ακόμα και αξιωματικούς, που είχαν εξοριστεί στη χώρα μου και έχαιραν της πλήρους προστασίας του καθεστώτος του Φράνκο. Ειδικά, η ανατολική ακτή ήταν περιοχή κλειδί για την «Επιχείρηση Οδησσός», τη φυγάδευση των Ναζιστών στη Λατινική Αμερική μέσω Ισπανίας.
Η καθυστέρηση των δέκα χρόνων από την προηγούμενη ταινία μου οφείλεται σε πολλούς παράγοντες. Η έρευνα διάρκεσε χρόνια, δούλευα παράλληλα στην τηλεόραση, είναι πολλοί οι παράγοντες. Το σενάριο ολοκληρώθηκε μόλις πριν από τρία χρόνια και ήταν ιδανική συγκυρία για να ξεσκεπαστεί όλη αυτή η μυστική συμμαχία μεταξύ Φράνκο και Ναζί και να ξεκινήσει ένας δημόσιος διάλογος, κυρίως για τις νέες γενιές που αγνοούν ένα σημαντικό κομμάτι του παρελθόντος της χώρας μας. Συμμετείχαν πολλά άτομα στην έρευνα και όλες αυτές οι μαρτυρίες οδήγησαν στις πιο απίστευτες και όμως αληθινές σκηνές της ταινίας, όπως το πάρτι γενεθλίων του Χίτλερ, το οποίο όντως συνέβη και μας το είπε ο δήμαρχος της περιοχής, που συμμετείχε ως μέλος της ορχήστρας, όταν ήταν νεαρός. Είμαι περήφανος για το βάθος και την ποιότητα της έρευνας που έγινε. Ακόμα και οι δύο. Οφείλω να πω ότι αποφασιστική ώθηση στη δημιουργία της ταινίας, ήταν και η αποκάλυψη των διαβαθμισμένων και απόρρητων εγγράφων της Μοσάντ για τις δύο αποτυχημένες προσπάθειες που έγιναν για να συλληφθεί ο γιατρός του στρατοπέδου συγκέντρωσης του Μαουντχάουζεν, πριν τελικά αυτός δραπετεύσει για την Παραγουάη.
Υπάρχει στην Ισπανία ένα κίνημα νεοφασισμού, το οποίο κι εσείς στην Ελλάδα γνωρίζετε πολύ καλά. Είναι απαραίτητο η νέα γενιά να μάθει την ιστορία της χώρας μας και ποιοι είναι οι κληρονόμοι του μίσους στη σημερινή πολιτική ζωής. Ο κινηματογράφος έπρεπε να αντιδράσει και αντέδρασε. Χαίρομαι που υπάρχει ένα κύμα ταινιών για το θέμα. Πρέπει να βγουν όλα τα ένοχα μυστικά στη χώρα.
Υπήρξαν πολύ βίαιες αντιδράσεις για την ταινία και δέχθηκα επιθέσεις στα social media από εθνικιστικές και νεοφασιστικές ομάδες. Σε τρεις προβολές που έγιναν παρουσία μου μάλιστα, δέχθηκα φραστική επίθεση από εξαγριωμένους θεατής. Ευτυχώς ήταν μεμονωμένα φαινόμενα, ένας στους τριακόσιους θεατές περίπου, και φυσικά δεν φοβάμαι να εκφράσω τις ιδέες μου. Σκηνοθετώ μία σειρά στην Ισπανική τηλεόραση από το 2013, το «Cuentame», όπου πάντα προσπαθώ να αναδείξω το ένοχο παρελθόν και τους άγνωστους ακόμα θαμμένους αντιστασιακούς, και ανήκω σε μια ομάδα που αγωνιζόμαστε για τις ιδέες του ρεπουμπλικανισμού και της δημοκρατίας. Εχω μεγαλώσει σε μια εργατική γειτονιά και στις βίαιες επιθέσεις αντιδρώ όπως τους αξίζει, με αποτέλεσμα να υποχωρούν όσοι έχουν αρχικά άγριες διαθέσεις, γιατί είναι ουσιαστικά δειλοί.
Δεν πιστεύω ότι το ισπανικό σινεμά ανθεί μόνο τα τελευταία χρόνια. Υπήρχαν ανέκαθεν πολύ επιτυχημένες ταινίες, απλώς τώρα άνοιξαν τα σύνορα και έχουν αγκαλιάσει περισσότεροι θεατές διεθνώς το σινεμά είδους. Αντιθέτως, πιστεύω ότι το άνοιγμα στο mainstream έχει κάνει πιο δύσκολο το να γυρίζονται πιο σκοτεινές ιστορίες που ξεφεύγουν από τα χολιγουντιανά πρότυπα, εκείνο το σκληρό σινεμά που υπήρχε στη χώρα μου ήδη από τη δεκαετία του 70.
Σε όλες τις ταινίες και τα βιβλία μου το χιούμορ είναι θεμελιώδες, μια απαραίτητη συνθήκη χωρίς την οποία δεν μπορώ να δημιουργήσω. Οι ταινίες πρέπει να είναι όπως η ζωή. Δεν αντέχω τις πολύ δραματικές καταστάσεις και την υπερβολική σοβαρότητα. Αντίθετα, πιστεύω ότι το χιούμορ μπορεί να μεταδώσει περισσότερα μηνύματα, γι’ αυτό και σε αυτή την έκδηλα πολιτική ταινία υπάρχουν αστείες στιγμές. Θέλω, ωστόσο, η επόμενη ταινία μου να είναι κωμωδία.
Ο «Αντικαταστάτης» του Οσκαρ Αϊμπάρ θα προβάλλεται στις ελληνικές αίθουσες από τις 11 Αυγούστου.
