Τοποθετημένη για μια ακόμη φορά στην επαρχία της Τουρκίας, αυτή τη φορά σαφώς προσωπική αφού όπως λέει ο Νουρί Μπιλγκέ Τζεϊλάν είναι βασισμένη σε ανθρώπους που ξέρει καλά κι ως ένα σημείο στον ίδιο τον πατέρα του, αλλά και τον πατέρα ενός από τους συνσεναριογράφους του, η «Αγρια Αχλαδιά», είναι μια διαφορετική ταινία από αυτές στις οποίες μας έχει συνηθίσει.
Κυρίως γιατί το φιλμ χτίζεται πάνω σε μια σειρά από σκηνές διαλόγων, οι πιο βασικές από τις οποίες κι αυτές που οριοθετούν την διαδρομή του ήρωα στον χρόνο και τις εμπειρίες του, στο ταξίδι προς την ωριμότητα (ή ίσως την εφησύχαση;) είναι με τον πατέρα του.
Ο Ιντρις είναι ένας δάσκαλος που κάποτε έβλεπε την ζωή με διαφορετική ματιά μα που τώρα ξοδεύει τα λεφτά του στον τζόγο και τον ελεύθερο χρόνο του στο να σκάβει ένα πηγάδι στο χωράφι του ακόμη κι αν όλοι του λένε ότι δεν πρόκειται ποτέ να βρει νερό. Και η συνάντησή μας στο περασμένο φεστιβάλ των Καννών όπου η ταινία συμμετείχε στο διαγωνιστικό τμήμα, δεν θα μπορούσε παρά να ξεκινήσει από εκεί.
Νιώθετε ποτέ ότι υπάρχει λόγος να κάνεις κάτι που μοιάζει εκ πρώτης όψεως μάταιο; Οπως ένας από τους ήρωες της ταινίας σας που εξακολουθεί να σκάβει όλο και πιο βαθιά ένα πηγάδι ακόμη κι αν όλοι του λένε ότι δεν υπάρχει νερό εκεί;
Μου λέτε ότι το να κάνεις σινεμά είναι μια τέτοια πράξη;
Εγω σίγουρα όχι. Αλλά είναι κάτι που το νιώθετε εσείς;
Ναι μερικές φορές το νιώθω; Αλλά τι άλλο μπορώ να κάνω; Είναι το μόνο που ξέρω να κάνω.
Και πέρα από την δουλειά σας, πέρα από το σινεμά είναι κάτι που νιώθετε και στη ζωή;
Ναι και στη ζωή. Είμαι ένας πολύ μελαγχολικός άνθρωπος. Συχνά νιώθω ότι η ζωή είναι δίχως νόημα, αλλά μέσα από το σινεμά μπορώ να μιλήσω γι αυτή τη μελαγχολία, μπορώ να την αποβάλλω ίσως. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι το σινεμά είναι ενός είδους θεραπεία για μενα.
Ο εξαιρετικά όμορφος και ελαφρώς ποιητικός τίτλος της ταινίας θα λέγατε ότι είναι μια μεταφορά για μια Τουρκία που χάνεται;
Στην πραγματικότητα ο τίτλος του φιλμ προέρχεται από τον τίτλο ενος βιβλιου, «Η Μοναξιά της Αγριας Αχλαδιάς». Μάλιστα γύρισα ένα κομμάτι από το βιβλίο για να το χρησιμοποιήσω ως ενός είδους προλόγου στην ταινία, αλλά τελικά το αφαίρεσα στο μοντάζ.Προσπαθώ να είμαι όσο το δυνατόν ρεαλιστής όσο γίνεται. Mέσα από το φιλμ, ήθελα να μιλήσω τι περιβάλλει τους νεαρούς άνδρες στην Τουρκία, τι έχουν να αντιμετωπίσουν. Ειδικά αν θές να κάνεις κάτι διαφορετικό. Για παράδειγμα αν θες να είσαι συγγραφέας στην επαρχία είναι σίγουρο ότι θα είσαι μόνος. Κανείς δεν θα σε καταλάβει. Και το ξέρω γιατί κάθε φορά που πηγαίνω στην περιοχή από την οποία κατάγομαι υπάρχουν άνθρωποι που με αναζητούν, με κυνηγούν σχεδόν, γιατί θέλουν να μιλήσουν με κάποιον που νιώθουν ότι θα τους καταλάβει. Ο πατέρας μου ήταν ένας τέτοιος άνθρωπος. Λάτρευε την ιστορία, ήταν παθιασμένος με τον Μέγα Αλέξανδρο, αλλά δεν είχε κανέναν να μιλήσει για όσα τον ενδιαφέρουν. Κανείς δεν νοιάζεται γι αυτά. Και μετά από λίγο καιρό, οι άνθρωποι γύρω του άρχισαν να τον κοροϊδεύουν.
Μια από τις βασικές σκηνές της ταινίας αφορά σε μια συζήτηση για τον Θεό και τη θρησκεία.
Η θρησκεία είναι ένα σημαντικό θέμα στην Τουρκία, κι όχι ένα θέμα για το οποίο μπορείς να μιλήσεις ανοιχτά αφού το Ισλάμ δεν βιώσε μια αναγέννηση. Ετσι αν θες να μιλήσεις για την θρησκεία σήμερα θα πρέπει να χρησιμοποιήσεις μεταφορές. Ο πατέρας μου για παράδειγμα δεν ήταν πιστός, αλλά αυτό δεν ήταν κάτι που μπορούσε να παραδεχτεί. Αν θες να γίνεις συγγραφέας θα πρέπει να είσαι ελεύθερος να μιλήσεις για όσα σε ενδιαφέρουν αλλά δεν είναι εύκολο.
Η δική σας σχέση με τη θρησκεία ποιά είναι;
Κοιτάζω την θρησκεία περισσότερο κοινωνιολογικά. Δεν έχει σημασία αν εγω πιστεύω ή όχι. Στην σκηνή της ταινίας στην οποία ο ήρωας συναντά δύο ιμάμηδες έχει πολύ μεγάλη σημασία ο τρόπος που μιλούν. Οι λέξεις και οι εκφράσεις που χρησιμοποιούν. Νιώθω ότι αυτή η σκηνή κατανοείται περισσότερο από το κοινό στην Τουρκία καθώς υπάρχουν τόσες λεπτομέρειες που δεν μπορούν να γίνουν σαφείς όταν μεταφραστούν. Και για μένα είχε πολη σημασία ο τρόπος που θα ειπωθούν αυτές οι ατάκες ο τρόπος που οι ηθοποιοί θα τις εκφέρουν.
Αν ξέρεις τα πάντα για κάτι, δεν έχει κανένα νόημα να κάνεις μια ταινία. Το σινεμά είναι ένας τρόπος να ερευνήσεις, να ανακαλύψεις και τα θέματα που αγγίζω στις ταινίες μου είναι αυτά που με αφορούν, αυτά που με προβληματίζουν, πράγματα που κουβεντιάζω με τον εαυτό μου προσπαθώντας να καταλήξω σε συμπεράσματα. Κανείς από τους χαρακτήρες μου δεν μπορεί να πει «αυτό είναι το σωστό», γιατί ούτε εγώ ξέρω τι είναι σωστό και τι λάθος.»
Μιλώντας για τους ηθοποιούς, μπορεί το κοινό εκτός της Τουρκίας να μην το ξέρει, αλλά οι δυο πρωταγωνιστές σας είναι στην πραγματικότητα κωμικοί ηθοποιοί. Υπάρχει κάποιος λόγος γι αυτή την επιλογή;
Ο πρωταγωνιστής δεν είχε παίξει ποτέ στο σινεμά έκανε stand up ερασιτεχνικά, αλλά είναι ένας εξαιρετικά έξυπνος άνθρωπος και πολύ ικανός ηθοποιός. Και για μένα οι κωμικοί ηθοποιοί χρειάζεται να έχουν ικανότητες που συχνά οι δραματικοί ηθοποιοί δεν κατέχουν. Το να κάνεις τους ανθρώπους να γελάσουν είναι πολύ δύσκολο ειδικά όταν κάνεις stand up κωμωδία όπου αν δεν το πετύχεις βρίσκεσαι σε δύσκολη θέση. Δοκίμασα αρκετούς ηθοποιούς για τον ρόλο αλλά καθώς στην διάρκεια του φιλμ συναντά μια σειρά από ανθρώπους εντελώς διαφορετικούς μεταξύ τους, ήταν ο μόνος που μπορούσε να σταθεί εξίσου πετυχημένα απέναντι σε διαφορετικές καταστάσεις και χαρακτήρες.
Εχετε κάποιο συγκεκριμένο τρόπο που δουλεύετε με τους ηθοποιούς σας; Τι ζητάτε από αυτούς;
Δεν είμαι σίγουρος. Νομίζω ότι κάθε φορά εμπιστεύομαι μόνο το ένστικτό μου. Ο κάθε ηθοποιός είναι διαφορετικός και δεν μπορείς να ακολουθήσεις μια κοινή μέθοδο για όλους. Χρειάζεται να εφευρεις μια διαφορετική τεχνική για τον καθένα. Μπορεί να χρειαστεί να τους πεις ψέματα να τους κοροϊδέψεις, να είσαι αυστηρός, επαινετικός. Ο κάθε ένας είναι διαφορετικός.
Και είναι μια διαδικασία που απολαμβάνετε; Η δουλεία με τους ηθοποιούς;
Το να κάνεις ταινίες είναι κάτι πολύ δύσκολο. Δεν νομίζω ότι μπορώ να πω πως το απολαμβάνω. Αφου τελειωσουν τα γυρίσματα, ναι. Το μοντάζ, το να είσαι μόνος σε μια οθόνη μπροστά στο υλικό σου. Αλλά το να ξυπνάς στις πέντε το πρωί για να πάς στα γυρίσματα, δεν είναι εύκολο. Και έχει να κάνει με το ότι δεν εξαρτάται αποκλειστικά από σένα. Αν κάτι δεν λειτουργεί, δεν λειτουργεί και μερικές φορές δεν είναι στο χέρι σου να το κάνεις να λειτουργήσει. Και η αλήθεια είναι ότι ούτε το γράψιμο είναι κάτι που με ευχαριστεί, ειδικά όταν δουλεύω με άλλους ανθρώπους. Στο μοντάζ, μόνος μου, είναι η στιγμή που αληθινά απολαμβάνω.
Υπάρχει μια σκηνή στην ταινία σας στην οποία ο ήρωας ανακαλύπτει ότι ούτε ένα αντίτυπο το βιβλίου του δεν πουλήθηκε. Είναι ένας τρόπος να ξορκίσετε έναν δικό σας φόβο;
Κάποτε έκανα ταινίες με τα δικά μου χρήματα αλλά δεν περίμενα ποτέ τίποτα από αυτές. Δεν περίμενα να βγάλω χρήματα, ή να έχω επιτυχία, απλά ήταν το μόνο πράγμα που ήθελα αληθινά να κάνω. Είμαι ένας άνθρωπος που του είναι πολύ εύκολο να δει την ζωή σαν κάτι που δεν έχει κανένα νόημα. Κι αυτό το συναίσθημα μεγεθύνεται όταν τα πράγματα πάνε καλά. Οταν κερδίζω ένα βραβείο για παράδειγμα, δεν βλέπω το νόημα. Ποια είναι η σημασία του. Στην καθημερινή μου ζωή ίσως νιώθω καλύτερα, αλλά στην σκηνή ενός φεστιβάλ για παράδειγμα τα πράγματα δείχνουν πιο σκοτεινά.
Τι είναι αυτό που σας ωθεί λοιπόν να κάνετε σινεμά;Αν ξέρεις τα πάντα για κάτι, δεν έχει κανένα νόημα να κάνεις μια ταινία. Το σινεμά είναι ένας τρόπος να ερευνήσεις, να ανακαλύψεις και τα θέματα που αγγίζω στις ταινίες μου είναι αυτά που με αφορούν, αυτά που με προβληματίζουν, πράγματα που κουβεντιάζω με τον εαυτό μου προσπαθώντας να καταλήξω σε συμπεράσματα. Κανείς από τους χαρακτήρες μου δεν μπορεί να πει «αυτό είναι το σωστό», γιατί ούτε εγώ ξέρω τι είναι σωστό και τι λάθος.
Προσπαθώ να κάνω τα πράγματα θολά κι όχι καθαρά. Από ένα θολό ποτάμι μπορείς να ψαρέψεις ό,τι θες. Αν τα νερά είναι πολύ καθαρά θα δεις μόνο ότι θέλω εγώ να δεις. Και κάπως έτσι αποκλείω το να αντλήσεις τα δικά σου συμπεράσματα από την ιστορία ή τους χαρακτήρες. Πάρτε για παράδειγμα τις σκηνές στις οποίες οι ήρωες του Ντοστογιέφσκι συζητούν. Μέσα από τις κουβέντες και τις απόψεις τους, δεν μπορείς ποτέ να καταλάβεις τι σκέφτεται στ’ αλήθεια ο Ντοστογιέφσκι, ποια ήταν η άποψη που εκείνος υποστήριζε. Γιατί αν το καταλάβω, δεν είμαι ελεύθερος πια. Κάποιος με καθοδηγεί. Το τι σκέφτεται ο συγγραφέας θα πρέπει να είναι πάντα ένα μυστήριο κι αυτό βαθαίνει την εμπειρία της ανάγνωσης. Και για μένα έτσι ακριβώς πρέπει να είναι και το σινεμά, αυτό προσπαθώ να κάνω.
Νιώθετε ότι υπάρχει ένα κοινό για ένα σινεμά σαν αυτό που κάνετε στο σημερινό κινηματογραφικό τοπίο; Στην χώρα σας ή εκτός;
Δεν έχει σημασία αν είσαι Ελληνας ή Τούρκος, αν είσαι συγγενής ή άγνωστος, μπορείς να νιώθεις δεσμούς με έναν άνθρωπο από ένα εντελώς διαφορετικό περιβάλλον, απ΄ότι με έναν γείτονά σου. Κι ανακαλύπτω ότι όπως και για μένα υπήρχαν άνθρωποι που με ενέπνευσαν, που ένιωσα ότι με καταλαβαίνουν, υπάρχει ένα κοινό και για τις ταινίες μου. Αλλά αυτό που μπορείς να κάνεις είναι να ριχνεις μπουκάλια με γράμματα στη θάλασσα και να ελπίζεις ότι κάποτε θα φτάσουν στα χέρια κάποιου.
