Το διήμερο αφιέρωμα στον βωβό κινηματογράφο «Κινηματογράφος και Πόλη - Η Εποχή του Βωβού» περιλαμβάνει τρεις ταινίες γυρισμένες στις αρχές του 20ου αιώνα σε Αθήνα και Βερολίνο και αποτελεί το πρώτο μέρος ενός ευρύτερου αφιερώματος με γενικό τίτλο «Κινηματογράφος και πόλη» που θα ολοκληρωθεί τον Σεπτέμβριο (12-18/9) κατά την διάρκεια μιας εβδομάδας προβολών με εμβληματικές, ομιλούσες, ταινίες γυρισμένες σε σημαντικές μητροπόλεις όλου του κόσμου (από την Αθήνα και το Παρίσι, μέχρι το Τόκιο και τη Βενετία).
Το Σάββατο 29 Ιουνίου θα προβληθούν δύο ταινίες, οι «Περιπέτειες του Βιλλάρ» του Ζόζεφ Χεπ (1924, Αθήνα), η πρώτη σωζόμενη ελληνική ταινία μυθοπλασίας και ένα ανεκτίμητης αξίας πορτρέτο της Αθήνας στη δεκαετία του ’20 και το «Ανθρωποι την Κυριακή» των Ρόμπερτ Σιόντμακ, Εντγκαρ Ούλμερ και Ρόχους Γκλίζε (1929-30, Βερολίνο), με την ιστορία πέντεα αστών σε μια κυριακάτικη απόδραση στην πόλη, μια ανάλαφρη ματιά στη μεσοπολεμική καλοκαιρινή μητρόπολη σε μια στιγμή συλλογικής ευδαιμονίας, πριν την άνοδο του Χίτλερ σε σενάριο του Μπίλι Γουάιλντερ. Την Κυριακή 30 Ιουνίου θα προβληθεί η πρώτη ελληνική ταινία καταγγελίας, η «Κοινωνική Σαπίλα» του Στέλιου Τατασόπουλου (1932, Αθήνα).
Και οι τρεις ταινίες θα ντυθούν μουσικά. Η «Κοινωνική Σαπίλα» θα προβληθεί με την πρωτότυπη μουσική που ενσωματώθηκε στην ταινία από τον Κωνσταντίνο Βήτα, ενώ για τις ταινίες «Οι Περιπέτειες του Βιλλάρ» και «Ανθρωποι την Κυριακή», ο συνθέτης, πιανίστας και μουσικολόγος, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Aθηνών Μηνάς Ι. Αλεξιάδης θα συνοδεύσει ζωντανά στην ταράτσα της Ταινιοθήκης.
Στο Flix, ο Μηνάς Ι. Αλεξιάδης μιλάει για τους τρόπους με τους οποίους προσεγγίζει κάποιος τη μουσική επένδυση μιας βωβής ταινίας, ανάλογα με την εποχή του.
Το πρώτο μέρος του αφιερώματος «Κινηματογράφος και Πόλη - Η Εποχή του Βωβού» διεξάγεται το Σάββατο 29 και Κυριακή 30 Ιουνίου στο θερινό Λαΐς της Ταινιοθήκης της Ελλάδος. Το Σάββατο 29 Ιουνίου προβάλλονται οι «Περιπέτειες του Βιλλάρ» και το «Ανθρωποι την Κυριακή» με ζωντανή μουσική του Μηνά Ι. Αλεξιάδη και την Κυριακή 30 Ιουνίου προβάλλεται η «Κοινωνική Σαπίλα» με ενσωματωμένη μουσική του Κωνσταντίνου Βήτα. Η είσοδος για την κάθε ημέρα είναι 5 ευρώ και οι προβολές ξεκινούν στις 21.00.
Οι Περιπέτειες του Βιλλάρ
Πώς ξεκινάει κάποιος να γράψει μουσική για μια βωβή ταινία;
Κάθε συνθέτης το αντιμετωπίζει διαφορετικά. Κρίσιμο ζήτημα είναι καταρχήν το αν η μουσική θα περιγράφει και θα ακολουθεί πιστά την πλοκή της ταινίας (το φαινόμενο προφανές), ή αν θα δημιουργηθεί ένα ηχητικό «πλαίσιο» / περιβάλλον το οποίο θα συνδεθεί με την ταινία, αν θα δημιουργηθούν μουσικές αφηγήσεις που θα λειτουργούν αυτόνομα ή παράλληλα με την πλοκή, ή συνδυασμοί όλων αυτών των στοιχείων κ.ο.κ. Οι περιπτώσεις είναι πολλές, οπότε είναι αναγκαίο να γίνουν οι επιλογές και ο σχεδιασμός από την αρχή.
Ποια είναι τα στάδια της δημιουργίας; Πότε καταλαβαίνεις ότι η μουσική που έχεις γράψει είναι η «σωστή»;
Η μουσική μπορεί να είναι απολύτως καταγραμμένη σε νότες, σχεδιασμένη στο χαρτί ή απολύτως αυτοσχεδιαζόμενη, να φτιαχτεί π.χ. σε ένα στούντιο ηχογράφησης με κάποιο πλάνο κ.ο.κ., όλα τα παραπάνω μπορεί να λειτουργήσουν παράλληλα ή ταυτόχρονα ή εν μέρει, ωστόσο σε κάθε περίπτωση πρόκειται όντως για σύνθεση μουσικής / μουσική επένδυση της ταινίας. Εδώ εννοούμε βεβαίως πάντα πρωτότυπη μουσική (και όχι μουσική επιμέλεια με κολάζ, συρραφές κ.λπ. από προϋπάρχουσες μουσικές). Θα έλεγα ότι δεν υπάρχει «μία σωστή» μουσική. Μέσα στις τόσες δεκαετίες έχουν γραφτεί και παιχτεί πολλές διαφορετικές μουσικές για κάθε βωβή ταινία. Είναι κάθε φορά θέμα επιλογών του συνθέτη, αλλά κάποια στιγμή καταλήγει κανείς σε αυτά που πιστεύει ότι τον ικανοποιούν μουσικά και ταυτόχρονα «δένουν» με την ταινία.
Τι είναι πιο δύσκολο στη διαδικασία αυτή; Η αναμέτρηση με μια (συνήθως κλασική) ταινία; Η προσπάθεια να μην "σκεπαστεί" η ταινία;
Πιστεύω ότι πάντοτε πρέπει να βρίσκει ο συνθέτης μιαν ισορροπία, φροντίζοντας τόσο την αξία και την ποιότητα της μουσικής, όσο και την περιγραφή / επένδυση / υποστήριξη της ταινίας. Οντως, πρέπει να υπάρχει αυτό το μέτρο, δηλαδή η ενέργεια της μουσικής να μην αποσπά την προσοχή του θεατή από την ταινία κ.λπ.
Μιλήστε μας για τη μουσική στις «Περιπέτειες του Βιλάρ». Πώς προσεγγίσατε τη μουσική επένδυση; Τι σας έκανε περισσότερο εντύπωση στην ταινία;
Οι δύο ελληνικές βωβές ταινίες: Oι «Περιπέτειες του Βιλάρ» και «Ο Μάγος της Αθήνας», έχουν «επισήμως» ενσωματωμένη δική μου πρωτότυπη μουσική από το 2014, μετά από σχετική ανάθεση της Ταινιοθήκης της Ελλάδος και αυτό το θεωρώ πραγματικά μεγάλη μου τιμή. Τώρα που η εκδήλωση εντάσσεται στο Φεστιβάλ Αθηνών και η μουσική θα είναι ζωντανή και σε ανοιχτό χώρο, θα παρουσιάσω μιαν εντελώς διαφορετική διασκευή της μουσικής αυτής, με ηλεκτρονικούς ήχους σε νέο σχεδιασμό, με πρωτότυπα ηχητικά εφέ κ.λπ. Ο «Βιλλάρ» του 1924 είναι η πρώτη σωζόμενη ελληνική ταινία μυθοπλασίας, άρα απολύτως ξεχωριστός: Μία ανεκτίμητης αξίας απεικόνιση της Αθήνας στη δεκαετία του 1920, από το ιστορικό της κέντρο μέχρι τα τότε Λουτρά του Φαλήρου. Απίστευτο και το γεγονός ότι στην ταινία εμφανίζεται (το 1924) αυθεντικό συγκρότημα τζαζ Νέας Ορλεάνης με μαύρους αμερικάνους μουσικούς, να παίζει μέρα- μεσημέρι στην περίφημη τότε εξέδρα του «κοσμικού κέντρου» (τώρα Πολιτιστικού Κέντρου) «Φλοίσβος».
Τι είναι «Οι Ανθρωποι την Κυριακή»; Ποια πτυχή της ταινίας σας οδήγησε στη σύνθεση της μουσικής που θα τη συνοδεύσει;
Γνωστή γερμανική βωβή ταινία (1929- 1930) , σε σενάριο του Μπίλι Γουάιλντερ και σκηνοθεσία των Ρόμπερτ Σιόντμακ, Εντγκαρ Ούλμερ και Ρόχους Γκλίζε. Στην ταινία αυτή παρακολουθούμε πέντε νέους βερολινέζους πολίτες κατά τη διάρκεια του κυριακάτικου ρεπό τους: μια ανάλαφρη ματιά στη μεσοπολεμική καλοκαιρινή γερμανική μητρόπολη και τα τοπία της, στην τελευταία φάση ακμής της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, πριν την κατάρρευσή της και την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Ασχολούμαι μουσικολογικά ιδιαιτέρως εδώ και 25 χρόνια με την όπερα και το μουσικό θέατρο του γερμανικού μεσοπολέμου, και όλα αυτά τα χαρακτηριστικά είναι ιδιαιτέρως γοητευτικά και κρίσιμα, καθώς παρουσιάζουν με μοναδικό τρόπο το περιβάλλον αυτής της πρώιμης σοσιαλδημοκρατίας, μέσα από το οποίο προέκυψαν και δοξάστηκαν ο Μπρεχτ, ο Κουρτ Βάιλ, ο εξπρεσιονισμός, το βερολινέζικο καμπαρέ και τόσα άλλα σημαντικά..
Ανθρωποι την Κυριακή
Πόσο απαραίτητο είναι να βρίσκουμε νέους τρόπους για να ξαναβλέπουμε βωβές ταινίες;
Ναι όντως, όσο αυτό αφορά και την παρουσία προηχογραφημένης/ ενσωματωμένης ή ζωντανής μουσικής επένδυσης. Οσο προχωρά ο 21ος αιώνας, οι αντίστοιχες μουσικές δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι στο ύφος και με το μουσικό υλικό της πρώτης 30-ετίας του περασμένου αιώνα. Στο πλαίσιο μιας τέτοιας ανανεωτικής προσέγγισης εντάσσεται και η χρήση των πλήκτρων, της ηλεκτρονικής μουσικής γενικότερα, σύνθετων και ποικίλων ηχοχρωμάτων, των σύγχρονων ηχητικών εφέ κ.λπ.
Ο κόσμος δείχνει να γοητεύεται ιδιαίτερα από τη ζωντανή μουσική κατά τη διάρκειας της προβολής μιας βωβής ταινίας. Ποια πιστεύετε ότι είναι τα σημεία της γοητείας της ζωντανής συνοδείας μιας προβολής;
Θα έλεγα ότι εδώ το πρόσθετο στοιχείο, η ζωντανή μουσική, λειτουργεί ως έναν βαθμό και στο επίπεδο μιας ταυτόχρονης «συναυλίας». Αλλά σημειολογικά είναι παρούσα και η θεατρική σύμβαση, με την ζωντανή επαφή του μουσικού / ή των μουσικών με το κοινό, κατά τη διάρκεια του καλλιτεχνικού γεγονότος , με την έννοια δηλαδή μιας, θα λέγαμε, «μουσικο- κινηματο-θεατρικής» παράστασης.
Το πρώτο μέρος του αφιερώματος «Κινηματογράφος και Πόλη - Η Εποχή του Βωβού» διεξάγεται το Σάββατο 29 και Κυριακή 30 Ιουνίου στο θερινό Λαΐς της Ταινιοθήκης της Ελλάδος. Το Σάββατο 29 Ιουνίου προβάλλονται οι «Περιπέτειες του Βιλλάρ» και το «Ανθρωποι την Κυριακή» με ζωντανή μουσική του Μηνά Ι. Αλεξιάδη και την Κυριακή 30 Ιουνίου προβάλλεται η «Κοινωνική Σαπίλα» με ενσωματωμένη μουσική του Κωνσταντίνου Βήτα. Η είσοδος για την κάθε ημέρα είναι 5 ευρώ και οι προβολές ξεκινούν στις 21.00.
