O Aσγκερ ξεκινά τη βάρδιά του στα επείγοντα τηλεφωνήματα της αστυνομίας. Δεν είναι αυτή η δουλειά του. Κανονικά, θα έπρεπε να είναι έξω, στη δράση. Αύριο είναι η δίκη του. Οι δημοσιογράφοι έχουν βρει το κινητό του, τον παρενοχλούν για μια δήλωση. Ο Ασγκερ δουλεύει στα τηλέφωνα γιατί είναι τιμωρημένος και υπό περιορισμό. Τι έχει κάνει; Είναι ένοχος; Θα τον υπερασπιστεί ο συνεργάτης του; Θυμάται τι πρέπει να πει; Τα τηλέφωνα χτυπούν. Αυτή είναι η μεγαλύτερη τιμωρία – να χάνει το χρόνο του πίσω από ένα γραφείο απαντώντας σε μεθυσμένους κι ανόητους. Μέχρι που στην άλλη άκρη της γραμμής ακούει την πνιγμένη, τρομοκρατημένη φωνή της Ιμπεν. Του μιλάει με κώδικα, σαν να έχει καλέσει τη μικρή της κόρη, ενώ στην πραγματικότητα εκπέμπει SOS. Ο πρώην άντρας της βγήκε από τη φυλακή, κι μετά από ένα βίαιο επεισόδιο με τα παιδιά, την απήγαγε. Ο Ασγκερ βρίσκεται στο ακουστικό κι η Ιμπεν σ' ένα λευκό βαν που τρέχει προς άγνωστη κατεύθυνση και προς το θάνατό της.
Διαβάστε επίσης: την κριτική του Flix για τον «Ενοχο» του Γκούσταβ Μέλερ
Η κάμερα εγκλωβισμένη στα γραφεία της άμεσης δράσης; Κολλημένη στο πρόσωπο του πρωταγωνιστή; Ολοι οι υπόλοιποι, φωνές στο ακουστικό του; Και ο θεατής να μη νιώσει στιγμή ότι αυτό που βλέπει είναι "θεατρικό", "αγκυλωμένο", "ακαμπτο"; Μία ταινία δράσης που δεν έχει δράση; Μία ταινία που ακινητοποιεί τον πρωταγωνιστή της και κινητοποιεί το μυαλό σου;
Πώς τα κατάφερε όλα αυτά ένας πρωτοεμφανιζόμενος Δανός σκηνοθέτης; Πώς πέτυχε μία από τις πιο καλοδουλεμένες, αξιοπρόσεχτες και αυτόματα κλασικές ερμηνείες ο πρωταγωνιστής του, Γιάκομπ Σέντεργκρεν;
Το Flix τον συνάντησε στο πρόσφατο φεστιβάλ κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και μίλησαν για τα πάντα: από το πώς γυρίστηκε το κάθε πλάνο, μέχρι το αν ένα Οσκαρ θα άλλαζε την πορεία της καριέρας του.
Ενας πρωτοεμφανιζόμενος σκηνοθέτης, χωρίς άλλο δείγμα δουλειάς, σάς προσεγγίζει και σάς προτείνει ένα τόσο ιδιαίτερο και προκλητικό πρότζεκτ. Ποια είναι η πρώτη σας αντίδραση;
Ενιωσα ο πιο τυχερός άνθρωπος στον κόσμο. Αν πάρεις ένα τέτοιο σενάριο στα χέρια σου, αυτά που στη δουλειά αποκαλούμε “page turners” γιατί δεν μπορούμε να αφήσουμε στην άκρη και να τα συνεχίσουμε μετά, δεν υπάρχει κανένα δίλημμα. Ο Γκούσταβ μού έδειξε και την πτυχιακή του ταινία και μου άρεσε πολύ η αισθητική του. Αλλά αυτό το σενάριο ήταν για μένα ο λόγος που δεν δίστασα καν να αποδεχθώ την πρόκληση. Αν κάποιος έχει μια τόσο έξυπνη ιδέα και ένα τόσο καλογραμμένο σενάριο, η απόφαση έρχεται από τα σπλάχνα. Και τον εμπιστεύεσαι αμέσως - σ' ένα δέκατο του δευτερολέπτου.
Κι ο ήρωας είναι εξαιρετικά καλογραμμένος...
Μου άρεσε πολύ ότι δεν ξέρουμε τίποτα για αυτόν, τι έχει κάνει, ποιος είναι, γιατί έχει τιμωρηθεί – δίκαια ή άδικα; Μου άρεσε ότι μάς αποκαλύπτεται σταδιακά, μέσα από μικρές μικρές λεπτομέρειες στο λόγο, τα βλέμματα, τη συμπεριφορά, την αγωνία του. Τον ένιωσα αυτόν τον άνθρωπο – έναν άντρα που προσπαθεί απελπισμένα να κρατηθεί στην άκρη του γκρεμού από... κάτι. Αγωνίζεται κι όλο γλιστράει. Πάνω από όλα, ένιωσα την απέραντη μοναξιά του.
Μου έκανε μεγάλη εντύπωση πώς γυρίσατε την ταινία: μέσα σε 13 μέρες, χωρίς καμία πρόβα, κινηματογραφώντας συνεχόμενα τις σκηνές σας σε μεγάλης διάρκειας λήψεις, με πολλαπλές κάμερες στο χώρο. Σίγουρα δεν είναι ο συνηθισμένος τρόπος να κάνεις σινεμά...
Είναι αλήθεια ότι ο Γκούσταβ δεν ήθελε να κάνουμε καμία πρόβα, μεταξύ μας οι ηθοποιοί. Στην ουσία, το υπόλοιπο καστ είναι φωνές που ακούω στο τηλέφωνο και ζητάνε βοήθεια. Ηθελε αυτό να φαίνεται όσο αυθόρμητο και αιφνιδιαστικό γίνεται. Ομως το ότι δεν κάναμε πρόβες, δεν σημαίνει ότι δεν κάναμε προετοιμασία. Ο Γκούσταβ κι εγώ και το συνεργείο δουλεύαμε 5 μήνες μαζί. Επρεπε να βρούμε τον ρυθμό. Η όλη ταινία είναι μία παρτιτούρα – το αντιμετωπίσαμε σαν ένα κονσέρτο. Ο ρυθμός σ' ένα τηλεφωνικό κέντρο της αστυνομίας πρέπει να τρέχει. Επίσης, όταν ξέρεις ότι θα πας γύρισμα κι έχεις στη διάθεσή σου 13 μόνο μέρες, πρέπει να έχεις κουρδίσει πολύ καλά τα όργανα και να πάρεις πίσω ακριβώς τον τόνο που θέλεις. Δεν υπάρχει περιθώριο για συζητήσεις ή διαφωνίες ή άλλες προτάσεις. Κι όταν φτάσαμε στο γύρισμα, πηγαίναμε τις σκηνές σε χρονολογική σειρά – όπως δηλαδή συνέβαιναν τα πράγματα και στο σενάριο. Είχαμε χωρίσει την ιστορία σε 8 μέρη και γυρίζαμε τις σκηνές χωρίς διακοπή. Η μικρότερη ήταν 5λεπτη, η μεγαλύτερη 35λεπτη – εξαιρετικά μεγάλες λήψεις. Ναι, σίγουρα δεν είναι ο συνηθισμένος τρόπος που κάνουμε σινεμά (γελάει). Είχα τρεις κάμερες μπροστά μου που εστίαζαν σε διαφορετικά πράγματα η κάθε μία, κι άλλες τρεις που έτρεχαν ταυτόχρονα έξω από το δωμάτιο – αν και θα το είδατε, δεν υπάρχουν πολλά γενικά πλάνα.
Σε αυτούς τους 5 μήνες προετοιμασίας επισκεφτήκατε κάποιο τέτοιο τηλεφωνικό κέντρο για να κάνετε έρευνα;
Φυσικά. Κι όχι μόνο εγώ. Πρώτα από όλους ο Γκούσταβ, κι έτσι έχτισε το σενάριο. Πρέπει να σας πω ότι υπήρχε μία διαφορετική ιστορία στην αρχή στο μυαλό του, αλλά ακούγοντας διάφορα περιστατικά την έσβησε και ξεκίνησε από την αρχή. Με κέρδισε πολύ αυτό. Γιατί έχει να κάνει τόσο πολύ με την ουσία της ταινίας: είσαι εδώ για να ακούς πρώτα. Και μετά να δράσεις. Μάθε να ακούς. Αν αυτό το έκανε πρώτα από όλα ο σκηνοθέτης μου, τότε τον εμπιστεύομαι απόλυτα για την ιστορία που έχει να μου πει. Πάντως κι εγώ πέρασα ώρες σε τηλεφωνικά κέντρα παρατηρώντας κι έμαθα πάρα πολλά πράγματα.
Αληθεύει ότι οι φωνές στην άκρη της τηλεφωνικής γραμμής ήταν ηθοποιοί σε διπλανά δωμάτια που και εκείνοι έπαιρναν live την ώρα της λήψης;
Ναι, έπρεπε να γυριστεί σαν ραδιοφωνικό θεατρικό. Επρεπε να ακούω για να απαντάω και να αντιδρώ. Δεν γινόταν αλλιώς. Δεν γίνεται να θυμάσαι ακριβώς και να αντιδράς ψεύτικα σε κάθε περιστατικό, περιμένοντας να δεθούν τα τηλεφωνήματα στο μοντάζ. Δεν είμαι τόσο καλός ηθοποιός (γελάει). Σοβαρά μιλώντας, η ερμηνεία μου στηρίζεται περισσότερο στην αντίδραση, παρά στη δράση. Επρεπε να αντιδρώ σε όσα ακούω.
Η ερμηνεία σας είναι εξαιρετική – κουβαλάτε όλη την ταινία στους ώμους σας. Και το εντυπωσιακό είναι ότι το κάνετε χωρίς υπερβολές, χωρίς επίδειξη δυνάμεων, πολύ απλά και σαν σύνολο πολλών μικρών στιγμών. Για εσάς ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία σε αυτό το ρόλο;
Να αφήσω τον έλεγχο. Πάντα, πάντα, πάντα αυτό με δυσκολεύει. Να αφεθώ. Είναι πολύ δύσκολο αυτό για έναν ηθοποιό που μελετά έναν ρόλο. Να κρατήσει όλη τη γνώση, αλλά τελευταία στιγμή να βάλει το κουστούμι του και να μπει φρέσκος και ευάλωττος στο γύρισμα. Δεν μπορείς να παραδώσεις τον έλεγχο εύκολα, αλλά αν δεν το κάνεις το αποτέλεσμα θα βγει ψεύτικο, βεβιασμένο. Με έμαθε πολλά αυτή η ταινία, αυτή η εμπειρία. Δούλεψα πολύ με τον εαυτό μου σε αυτούς τους 5 μήνες προετοιμασίας.
Ολες οι σκηνές είναι μεσαία, κοντινά και εξαιρετικά σφιχτά στο πρόσωπό σας πλάνα. Πώς κανείς προετοιμάζει το σώμα του για κάτι τέτοιο: πρέπει να είναι όλα τα εκφραστικά σας μέσα σε επαγρύπνιση, ενώ κάθεστε σε μια καρέκλα σε όλη τη διάρκεια της ταινίας. Είναι αστείο αλλά μάς παίρνετε από το χέρι σε μία καταιγιστική ταινία δράσης, ενώ κάθεστε σ' ένα γραφείο!
Είναι αλήθεια, δεν το είχα σκεφτεί έτσι. Ομως εκεί είναι που πρέπει ένας ηθοποιός να εμπιστευτεί το σκηνοθέτη του. Εργαλείο μου ήταν το σενάριο. Οι διάλογοι έτρεχαν, ο λόγος κουβαλούσε την κίνηση, οπότε δεν σκεφτόμουν ότι είμαι καθηλωμένος εγώ. Αυτό είναι ένα παράδειγμα του να χάνεις τον έλεγχο: ναι, έχει μία πρόκληση μία τέτοιου είδους ερμηνεία, αλλά πρέπει να εμπιστευτώ την ειλικρίνεια του σεναρίου και της στιγμής. Αλλωστε με αιφνιδίαζαν διάφοροι αυτοσχεδιασμοί που συνέβαιναν στα τηλεφωνήματα...
Αλήθεια; Υπήρχαν αυτοσχεδιασμοί;
Ναι, ναι! Ο Γκούσταβ ήταν μέσα στα άλλα δωμάτια με όσους μου τηλεφωνούσαν και τους έδινε οδηγίες που δεν γνώριζα. Για να με κρατάει σε εγρήγορση. Τους έλεγε να κάνουν παύσεις, για παράδειγμα, κι εγώ δεν καταλάβαινα τι συμβαίνει. Ολα αυτά βοηθούσαν στο να είμαι συνέχεια σε μία φυσική κατάσταση αγωνίας κι έκπληξης.
Σε μία κομβική στιγμή της ταινίας, ο ήρωάς σας αναφωνεί ότι “είναι αστυνομικός κι αυτό σημαίνει προστάτης των πολιτών”. Είχατε αντιρρήσεις σε άλλες χώρες, όπως η Αμερική για παράδειγμα, ότι μία τέτοια δήλωση στις μέρες μας φαίνεται σχεδόν ειρωνική;
Ναι, ήταν πολύ ενδιαφέρον να βλέπω πώς αντιδρά το κοινό στον ήρωα και στη φιγούρα ενός αστυνομικού από χώρα σε χώρα. Ειδικά στην Αμερική όπου η αστυνομική βία είναι ένα τεράστιο θέμα, αλλά και στην Ελλάδα -από ό,τι καταλαβαίνω συζητώντας εδώ με τους θεατές- υπάρχει καχυποψία με την αστυνομία. Ομως στις σκανδιναβικές χώρες δεν είναι έτσι. Κι αυτός είναι ένας Δανός αστυνομικός. Εχουμε μία εντελώς άλλη σχέση με την αστυνομία μας. Υπάρχει εμπιστοσύνη, για αυτό και η φιγούρα του, ως θεσμικό σύμβολο, αλλά και η ηθική του, στο πώς αντιλαμβάνεται την ευθύνη της δουλειάς του, παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον. Είναι ένας καλοπροαίρετος άνθρωπος, αγωνιά να κάνει το σωστό, αλλά επαναστατεί απέναντι στο πρωτόκολο και σπάει συνέχεια τους κανόνες. Ομως, μήπως οι κανόνες υπάρχουν για κάποιο λόγο; Πάντως έχουν ενδιαφέρον οι ταινίες όπου δεν συμπαθείς αυτομάτως τους ήρωες. Που σου αλλάζουν τη γνώμη όσο εξελίσσεται η ιστορία. Το ξέρω ότι ο θεατής μπαίνει στην αίθουσα με τις προκαταλήψεις του, αλλά έχει ενδιαφέρον να βλέπεις πώς βγαίνει από την αίθουσα...
Η ταινία θα έπρεπε να λέγεται “Ενοχοι”, πληθυντικός, κι όχι “Ενοχος”...
(Γελάει)... γιατί είμαστε όλοι ένοχοι – ακόμα και οι θεατές που την παρακολουθούμε;
Ναι, ακριβώς! Ολοι συνωμοτούμε σε αυτό που συμβαίνει στην οθόνη.
Είναι αλήθεια. Και για αυτό μου αρέσει να παρατηρώ πώς βγαίνει το κοινό από την αίθουσα. Αν κάτι πρέπει να μας μείνει από αυτή την ιστορία είναι ότι κανείς δεν είναι αθώος στον κόσμο μας. Ολα έχουν να κάνουν με τις περιστάσεις. Κι όλα στη ζωή, όπως και στο σινεμά, είναι θέμα αντίληψης.
Στα ευρωπαϊκά δημοσιεύματα έχει δημιουργηθεί ήδη ένα buzz – η ταινία έχει πάρει μια φορά, πολλοί λένε ότι μπορεί να βρεθεί στην πεντάδα για το ξενόγλωσσο Οσκαρ. Τι θα σήμαινε αυτό, προσωπικά, για εσάς;
Ούτε μπορώ να το σκεφτώ, δεν το χωράει το μυαλό μου αυτή τη στιγμή. Θα σήμαινε μεγάλη χαρά κι ευγνωμοσύνη γιατί θα αναγνωριζόταν η δουλειά μας. Ενα βραβείο είναι πάντα επιβράβευση και, αν είσαι τυχερός, αποτελεί εισιτήριο για να δει κάποιος τη δουλειά σου. Ομως δεν κάνεις ό,τι κάνεις για τα βραβεία. Δεν είναι στο μυαλό ή στο σκεπτικό σου, δε γίνεται έτσι. Θα χαρώ πολύ για όλη την ομάδα και ιδιαίτερα τον Γκούσταβ, αλλά η μεγαλύτερη χαρά μου ήταν η ίδια η ταινία. Νιώθω πολύ περήφανος για αυτήν έτσι κι αλλιώς. Αν την δει ακόμα περισσότερος κόσμος λόγω των βραβείων, ακόμα καλύτερα.
«Ο Ενοχος» του Γκούσταβ Μέλερ κυκλοφορεί από σήμερα στις αίθουσες από την One from the Heart
