«Το Σώσε» («Noises Off») είναι ένα θεατρικό έργο του Μάικλ Φρέιν που γράφτηκε το 1982. Πρόκειται για μία φάρσα που μελετά το ανέβασμα μία θεατρικής παράστασης και πώς το παρασκήνιο μπορεί να έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον από το προσκήνιο. Πώς η πραγματικότητα μπλέκεται (και ίσως χάνεται) μέσα στην περφόρμανς, πώς ο ηθοποιός παθαίνει εμμονή με την περσόνα του και χάνει τα όριά του. Ενα παιχνίδι αλήθειας-ψέματος, μία σπουδή στις γκρίζες γραμμές ανάμεσα τους.
Για περισσότερες πληροφορίες και κρατήσεις εισιτηρίων: Στην επίσημη σελίδα της παράστασης στο site της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση
Σε λίγες μέρες, την Τετάρτη 10 Οκτωβρίου είναι η πρεμιέρα του, «Το Σώσε» ανεβαίνει στην Μεγάλη Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση από τον Εκτορα Λυγίζο, ο οποίος υπογράφει και τη σκηνοθεσία και τη θεατρική μεταφορά του κειμένου στο σήμερα, αλλά και ταυτόχρονα αναλαμβάνει το ρόλο του σκηνοθέτη της παράστασης - μέσα στη παράσταση. Με έναν εξαιρετικό θίασο (Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης, Μιχάλης Κίμωνας, Γιάννης Κλίνης, Σοφία Κόκκαλη, Εμιλυ Κολιανδρή, Εκτορας Λυγίζος, Αννα Μάσχα, Αρης Μπαλής, Αρετή Σεϊνταρίδου) αλλά κι ένα επιβλητικό σκηνικό (από την Κλειώ Μπομπότη) που έχει λόγο και χαρακτήρα (ένα πολύβουο πύργο της Βαβέλ που μοιάζει να είναι ο κεντρικός και πραγματικός πρωταγωνιστής), το έργο είναι μία μελέτη πάνω στις δεκάδες περσόνες που αναλαμβάνουμε καθημερινά να οικειοποιηθούμε, πόσο κρυβόμαστε και πόσο χανόμαστε μέσα σε αυτές. Ή, ακόμα πιο δύσκολο, κατά πόσο όλες αυτές οι φωνές αποτελούν την ενιαία ταυτότητά μας. Κι οφείλουμε να τις ακούμε.
Το Flix παρακολούθησε τις τελικές πρόβες και μίλησε με τον Εκτορα Λυγίζο για αυτό το πολύ δύσκολο εγχείρημα που έστησε με την ομάδα του, αλλά η συζήτηση, ευτυχώς, ξέφυγε κι έγινε... το σώσε. Πόσο αναζητά το δημιουργικό χάος ως καλλιτέχνης; Πόσο πειθαρχημένος είναι; Πόσο τα λάθη κάνουν ένα έργο τέχνης μοναδικό - ή πόσο τον αποκαρδιώνουν;
Και, επιτέλους, Εκτορα, πότε θα δούμε τη δεύτερή σου ταινία στη μεγάλη οθόνη;
Διαβάστε αναλυτκά και κλείστε το εισιτήριό σας για «Το Σώσε» εδώ!
Μετά το «Room Service», γιατί «Το Σώσε» του Μάικλ Φρέιν – ένα έργο του 1982; Ηταν ένα έργο που ήξερες και περίμενες την κατάλληλη στιγμή να το κάνεις; Σου έκανε ένα κλικ σε σχέση με τους καιρούς μας και το χάος τους; Τι σε τράβηξε σε αυτό;
Το ήξερα πολύ καιρό αυτό το έργο, με ιντρίγκαρε πάντα, ήταν ένα από τα πρότζεκτς που έψαχνα μια ευκαιρία για να το κάνω. Μου άρεσε ότι σου δίνει την ευκαιρία να παίξεις ένα παιχνίδι. Ενα παιχνίδι με τη δουλειά μας, το θέατρο. Ουσιαστικά παίρνεις μια απόσταση για να ξανακοιτάξεις το θέατρο. Είναι πολύ καλογραμμένο -και στο επίπεδο της φάρσας και, συγχρόνως, στο σχόλιο πανω στη φάρσα- κι, επίσης, είναι πολύ ενδιαφέρον το κομμάτι της διάδρασης της ομάδας και των διαφορετικών χαρακτήρων.
Πόσο δύσκολο ήταν να μεταφέρεις το έργο στο σήμερα, να το κάνεις σύγχρονο – είναι πολύ 80ς το χιούμορ του, για παράδειγμα;
Είναι πολύ 80s το χιούμορ του κι αρκετά αγγλικό, αλλά κι ο ίδιος ο Φρέιν είχε εμπλακεί όλα αυτά τα χρόνια με διασκευές και εκσυγχρονισμούς του έργου. Εμείς να φανταστείς πατήσαμε πάνω στο κείμενο του 2002. Πέρασα πολλούς μήνες σκαλίζοντας το κείμενο. Κυρίως για να «ξεφοβηθώ» και να απελευθερωθώ: να μην γραφτεί με έναν τρόπο που να είσαι αναγκασμένος να χτυπάς τα beat της κωμωδίας εκεί που σου υποδεικνύει το κείμενο, αλλά να τα χρωστά και μετά. Ηθελα να καταλάβω πώς μπορώ να το κάνω να δουλέψει έτσι – η πυκνότητα των αστείων με το πιο σωματικό θέατρο που κάνω εγώ πάντα. Να σεβαστώ το λεκτικό χιούμορ, αλλά φτιάχνοντας μια πιο πειραγμένη συνθήκη. Πραγματολογικά, όχι δεν άλλαξαν πολλά πράγματα. Απλά μπήκα στη διαδικασία του κάθε προσώπου και τι γλώσσα μιλάει.
Εχω μπει στη διαδικασία να τα αγαπήσω τα λάθη μου. Να τ' ακούω. Να καταλάβω σε τι κατεύθυνση με σπρώχνουν να κοιτάξω, τι ανάγκες μου μού δείχνουν. Που μπορεί να μην τις ακούω πολύ καλά. Νομίζω ότι αυτό είναι τα λάθη. Μας αποκαλύπτουν ένα κομμάτι μας που δεν το καταλαβαίνουμε, δεν το αντιλαμβανόμαστε. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι ελέγχουμε τον εαυτό μας, αλλά υπάρχουν συχνότητες που δεν τις ακούμε.»
Η υπόθεση θέλει το στήσιμο μιας παράστασης που το παρασκήνιο μπερδεύεται συνεχώς με τη σκηνή, μέχρι που χάνονται οι διαχωριστικές γραμμές: ποια είναι η παράσταση και τι συμβαίνει στ' αλήθεια;
Ναι, η πρώτη πράξη είναι μία γενική δοκιμή που συνεχώς διακόπτεται από διάφορες παρεμβάσεις. Και σταδιακά, όσο προχωράμε προς την τρίτη πράξη, όπου εκεί επικρατεί το απόλυτο χάος, το σώσε, παρατηρούμε το πόσο μπερδεύεται το παρασκήνιο με το προσκήνιο. Πόσο οι ηθοποιοί παίρνουν τους ρόλους τους τόσο κυριολεκτικά που απορροφούνται από την παράνοια. Και φτάνουν στα όρια τους.
Πέρα από τη φάρσα λοιπόν, είναι ένα έργο που εξετάζει τις γραμμές μεταξύ πραγματικότητας και τέχνης, ηθοποιού και ρόλου, περφόρμανς και ζωής; Είναι μια σπουδή για το κατά πόσο το θέατρο ή το σινεμά είναι, ή δεν είναι τελικά, «το μεγάλο ψέμα»;
Ναι, είναι. Αυτό που βρήκα πολύ ενδιαφέρον στο έργο είναι ότι, μέσω του ηθοποιού που μελετά μια περσόνα και τη φορά πάνω στη σκηνή, μελετάμε το πώς κι όλοι εμείς φοράμε περσόνες καθημερινά – για να προστατευτούμε, για να θωρακιστούμε, για να επιβιώσουμε. Και, ταυτόχρονα, το πώς η υπερβολική αφοσίωση κι εμμονή με την περσόνα μπορεί να σε φτάσει σε άκρα – κι εκεί αρχίζει η κωμική διαστρέβλωση του πράγματος. Μπαίνοντας τόσο στη διαδικασία του ρόλου, σε ρουφάει ένα κομματάκι σου από τα χιλιάδες που σε αποτελούν. Δεν είμαστε ένας εαυτός. Αυτή είναι όλη η συζήτηση. Κι ο Φρέιν, ευφυώς χρησιμοποιεί το επάγγελμα του ηθοποιού και, γενικά, τις παραστατικές τέχνες. Τι σημαίνει αυτό που βλέπουμε; Πόσο fake πρέπει να είναι ένα χαστούκι στη σκηνή, για να είναι αληθινό; Μπορεί να είναι πολύ πιο ισχυρό στο μήνυμά του ένα χαστούκι που είναι εντελώς ψεύτικο. Εκεί ξεκινά κι ο διάλογος του «κατά πόσο αναπαραστάς» ή «κατά πόσο αφηγείσαι».
Εχω την αίσθηση ότι εσύ δεν είσαι καθόλου οπαδός του “σώσε”. Οτι στη δουλειά σου είσαι πειθαρχημένος, μεθοδικός. Θέλει και το χάος την οργάνωσή του;
Εννοείται. Ο άνθρωπος χρειάζεται μία αίσθηση ασφάλειας, οικειότητας, ρουτίνας για να απελευθερωθεί. Χρειάζεσαι την ασφάλεια της μελέτης, ώστε να είσαι ήσυχος μετά να αφεθείς στο χάος. Και στη μουσική, ακολουθείς με ευλάβεια μία παρτιτούρα, ξέροντας ότι μόνο όταν νιώσεις ασφάλεια, θα επιτρέψεις στο χάος να αναδυθεί – να βγουν από το πηγάδι όλα τα ένστικτα που θα παράγουν τέχνη. Με ενδιαφέρει αυτή η έννοια της παρτιτούρας γιατί ενώνει και μια ομάδα σε κοινό στόχο – και μετά βλέπεις τον καθένα να απελευθερώνεται σταδιακά.
Μιλάς συνεχώς με μουσικούς όρους κι από την πρόβα κιόλας είδα πώς κρατάτε μουσικό ρυθμό – στο λόγο, στη κίνηση, στη διάδραση με το σκηνικό...
Η παράσταση είναι μία μουσική παραγωγή. Το ίδιο το σκηνικό είναι ένα μεγάλο ξυλόφωνο που παράγει συνεχώς ήχους. Ο αυθεντικός τίτλος του έργου «Noises off» παίζει συνεχώς με τους ήχους που ακούγονται εντός κι εκτός σκηνής. Το καταλάβαμε πολύ νωρίς ότι ο ήχος ξεκλειδώνει την ανάγνωση του έργου.
Ας μιλήσουμε λοιπόν για αυτό το εκπληκτικό σκηνικό. Τόσο εντυπωσιακό, τόσο επιβλητικό – ένας πύργος της Βαβέλ που μοιάζει να έχει τελικά τον πρωταγωνιστικό ρόλο στο έργο. Είναι δική σας έμπνευση ή έτσι ήταν σχεδιασμένο και στις αγγλικές παραστάσεις;
Οχι, το σκηνικό που ζητά το έργο είναι ένα εξοχικό. Το σαλόνι ενός εξοχικού, μ' έναν εξώστη και κάποιες πόρτες πάνω και κάποιες πόρτες κάτω. Κανονικά στο έργο, όλο το σκηνικό περιστρέφεται 180 μοίρες και βλέπεις τα παρασκήνια. Με τη Κλειώ Μπομπότη, συνεργάτη και σκηνογράφο μου εδώ κι αρκετά χρόνια, ψάξαμε πολύ, μάς ενδιέφερε πώς το παρασκήνιο θα μπει μέσα στη σκηνή. Σιγά σιγά καταλήξαμε σε αυτό το σκηνικό που περιστρέφεται μερικώς, αλλά όχι τελείως. Κι αυτό εγκλωβίζει τα πρόσωπα στη γκρι περιοχή μεταξύ σκηνής και παρασκηνιού. Ρόλου και εαυτού. Αλήθειας και ψέματος.
«Το σπίτι/θέατρο είναι στοιχειωμένο. Οι περσόνες/ρόλοι είναι φαντάσματα». Το πιστεύεις αυτό; Σου έχει τύχει να σε στοιχειώσουν δουλειές, ρόλοι; Πώς τους ξορκίζεις, πώς πας παρακάτω; Ή τους κουβαλάς για πάντα;
Και τώρα στοιχειωμένος είμαι. Δεν συμβαίνει μόνο στο θέατρο αυτό, νομίζω ότι συμβαίνει παντού. Σε στοιχειώνουν τα πράγματα που σε πορρώνουν, που σε έχουν αγγίξει. Φυσικά και κουβαλάς τα πάντα, απλά την επιφανειακή επιρροή τους την ξεπερνάς, όπως ξεπερνάς έναν έρωτα. Επίσης έχει να κάνει με τις συγκυρίες, πώς ζεις το κάθε πράγμα. Αυτή είναι μία δουλειά που τη ζω τόσο έντονα κι ωραία. Είμαστε τόσο καλά με αυτή την ομάδα, το δημιουργήσαμε όλο αυτό μαζί. Θα μου λείψουν, αλλά υπάρχει ικανοποίηση, κάθαρση ήδη. Το αντίο είναι πιο εύκολο, όταν αισθάνεσαι ευτυχής.
Πόσο καιρό δουλεύεις την παράσταση – μόνος σου, πάνω στο κείμενο. Με τους ηθοποιούς σου, στις αναγνώσεις και τις πρόβες;
Δουλέψαμε περίπου ενάμιση μήνα με αναγνώσεις, εισαγωγή στην παρτιτούρα – να βρούμε τις περσόνες, το λόγο τους, τη σχέση τους με την ομάδα. Και δύο μήνες πρόβες με το σκηνικό. Σχεδόν τέσσερις μήνες με την ομάδα δηλαδή. Εγώ κλείνω χρόνο από τη στιγμή που το έπιασα στα χέρια μου και άρχισα να το δουλεύω.
Το έργο χαρακτηρίζεται κι ως «ένας ύμνος στο λάθος». Πιστεύεις ότι οι ατέλειες είναι που κάνουν μοναδικά τα έργα τέχνης;
Ναι, το πιστεύω πολύ.
Εσύ τα αγαπάς τα λάθη σου ως καλλιτέχνης, ή σε φρικάρουν;
Εχω μπει στη διαδικασία να τα αγαπήσω τα λάθη μου. Να τ' ακούω. Να καταλάβω σε τι κατεύθυνση με σπρώχνουν να κοιτάξω, τι ανάγκες μου μού δείχνουν. Που μπορεί να μην τις ακούω πολύ καλά. Νομίζω ότι αυτό είναι τα λάθη. Μας αποκαλύπτουν ένα κομμάτι μας που δεν το καταλαβαίνουμε, δεν το αντιλαμβανόμαστε. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι ελέγχουμε τον εαυτό μας, αλλά υπάρχουν συχνότητες που δεν τις ακούμε. Αυτό κάνει και το έργο – μάς βάζει να κοιτάμε τα λάθη μας. Είναι μια μελέτη και για τον ηθοποιό και τον σκηνοθέτη πάνω στο λάθος. Με την έννοια του ότι είναι ένα τόσο πυκνό σε απαιτήσεις έργο, έχει τόσα άπειρα cue για τους πάντες, που δε χωράνε στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Οπότε είναι αδύνατον, σε κάθε παράσταση, να μη συμβούν πολλά λάθη. Eίναι από τις λίγες φορές που δεν μπορώ να είμαι αυστηρός με τους ηθοποιούς, καθώς κι ο ίδιος πάνω στη σκηνή, καταλαβαίνω ότι όλο αυτό μάς ξεπερνάει. Σε όλα τα επίπεδά του. Οπότε το σημαντικό με αυτό το έργο είναι να μάθεις πώς να διαχειρίζεσαι τα λάθη που θα συμβούν – όχι μόνο για να τα σώσεις, αλλά για το πώς θα ελέγξεις τα νεύρα σου για κάτι που δεν έγινε τέλεια, πόσο θα του επιτρέψεις να σε επηρεάσει ή θα το ξεπεράσεις. Είναι τρομερή σπουδή αυτό.
Ξέρουμε ότι γράφεις τη δεύτερη ταινία. Τι μπορείς να μας πεις για αυτή;
Είμαι σε προχωρημένο treatment, πολύ κοντά προς το πρώτο draft. Ο προσωρινός τίτλος είναι «Ο Ηγεμόνας» και μάλλον αυτός θα είναι κι ο τελικός. Τώρα καλώς το έχω αφήσει σε μία απόσταση, αν και ποτέ δεν αποσυνδέομαι πράγματι από το κείμενο. Απλά τώρα έχω πάρει την ανάσα για να κάτσω να το γράψω.
Εχεις βρει το καστ σου;
Οχι, περισσότερο έχω ιδέες στο μυαλό μου. Γιατί είναι δύσκολο πρότζεκτ. Στηρίζεται ολόκληρο σε δυο άντρες – έναν μεγαλύτερο, κι έναν πιο νέο. Εχω κάποια πράγματα στο μυαλό μου, αλλά όχι δεν έχω πάθει ακόμα έρωτα με συγκεκριμένα πρόσωπα για να τα κλειδώσω.
Το έχεις χρονικά τοποθετήσει, πότε θα μπορέσεις να του αφοσιωθείς;
Αυτό είναι το επόμενο πρότζεκτ. Θα κάτσω μέσα στο χειμώνα να το γράψω και μετά εξαρτάται φυσικά από τις συνθήκες υλοποίησης. Αλλά, ήρθε η ώρα του – ελπίζω. Με το σινεμά όμως δεν μου βγαίνει βία.
Καλό είναι αυτό. Σημαίνει ότι θα σου βγει κάτι πολύ πιο οργανικά...
Δεν το έχω συνηθίσει κι επαγγελματικά νομίζω – αυτή την πίεση του να βγει το επόμενο βήμα. Ισως γιατί πάντα έχω καταφύγιο στο θέατρο που το ξέρω καλύτερα. Είναι δύσκολο το σινεμά στην υλοποίησή του.
Πόσο χαίρεσαι πάντως που σήμερα υπάρχει ένα ελληνικό σινεμά που μιλά και στη γλώσσα σου, είναι κομμάτι της έκφρασης που κι εσύ έχεις, είσαι κομμάτι του κόσμου του; Πόσο παρακολουθείς όλη αυτή τη νέα γενιά κινηματογραφιστών;
Πάρα πολύ και χαίρομαι τρομερά. Αλλά, νομίζω ότι το βλέπαμε εδώ και 15 χρόνια ότι το σινεμά πηγαίνει προς τα εκεί. Χαίρομαι με όλη αυτή την πολυφωνία, τον πειραματισμό με τα είδη που μου αρέσει πάρα πολύ. Με το ότι κάθε κινηματογραφιστής έχει μία δική του γλώσσα – που προκύπτει όμως από μελέτη, τεχνική και ωραίες εμμονές. Και με κατάρτιση! Με τεχνική κατάρτιση.
Το Σώσε - συντελεστές
Μετάφραση, Διασκευή & Σκηνοθεσία: Έκτορας Λυγίζος
Σκηνικό: Κλειώ Μπομπότη
Κοστούμια: Άλκηστη Μάμαλη
Φωτισμοί: Δημήτρης Κασιμάτης
Συνεργασία στην κίνηση – σωματική προετοιμασία: Χαρά Κότσαλη
Σχεδιασμός μακιγιάζ και μαλλιών: Ιωάννα Λυγίζου
Σχεδιασμός Ήχου: Brian Coon
Βοηθός Σκηνοθέτη: Εύα Βλασσοπούλου
Βοηθός Σκηνογράφου: Ελένη Αηδόνη
Βοηθός ενδυματολόγου: Αλεξάνδρα Γιαννακανδροπούλου
Κατασκευή Σκηνικού: Παναγιώτης Λαζαρίδης
Κατασκευή γυναικείων κοστουμιών: Ελένη Κομνηνού
Κατασκευή ανδρικών κοστουμιών: Γιώργος Παρλιάρος
Διεύθυνση Παραγωγής: Ηλέκτρα Αρζιμάνογλου
Εκτέλεση Παραγωγής: Grasshopper
Παραγωγή: Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση
Παίζουν: Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης, Μιχάλης Κίμωνας, Γιάννης Κλίνης, Σοφία Κόκκαλη, Έμιλυ Κολιανδρή, Έκτορας Λυγίζος, Άννα Μάσχα, Άρης Μπαλής, Αρετή Σεϊνταρίδου
