Τάκης Χατζόπουλος: Το Παρασκήνιο αφορά το κοινό...
Το «Παρασκήνιο», η ιστορική πλέον εκπομπή της κρατικής τηλεόρασης, που ασχολείται ιδιαίτερα με την τέχνη, τον πολιτισμό και τα πρόσωπα που τα υπηρετούν επιστρέφει, ύστερα από μια σύντομη αλλά αισθητή απουσία από τα τηλεοπτικά δρώμενα.
Ο κύκλος ζωής των σύγχρονων τηλεοπτικών προϊόντων προβλέπεται και καθορίζεται εκ των προτέρων. Ερευνες προσδιορίζουν τη μορφή τους. το περιεχόμενό τους, τις κατηγορίες των τηλεθεατών στους οποίους απευθύνονται. Το «Παρασκήνιο», η σειρά τηλεοπτικών ντοκυμανταίρ που ξεκίνησε το 1976 και συνεχίζει μέχρι σήμερα να εκπέμπει τις «καθαρές» εικόνες του στο χαώδες τηλεοπτικό τοπίο, ξεφεύγει από αυτό τον κανόνα. Οι εμπνευστές του. Λάκης Παπαστάθης και Τάκης Χατζόπουλος και η εταιρεία τους Cinetic δεν εφάρμοσαν κανενός είδους συνταγή ή δοκιμασμένο και άρα σίγουρο σχήμα για να αποσπάσουν την προτίμηση του κοινού. Η αναγνώριση και η επιτυχία που αυτή συνεπάγεται δεν στηρίχτηκε στις προσταγές κάποιας εφήμερης μόδας. «Προσπαθούσαμε πάντα να είμαστε επίκαιροι και ταυτόχρoνα να κάνουμε πράγματα που να είναι διαχρονικά», λέει ο Τάκης Χατζόπουλος σε μια προσπάθεια οροθέτησης των κανόνων που υπαγορεύουν το επίκεντρο των ενδιαφερόντων του Παρασκηνίου. «Τα θέματά μας μπορεί να αφορούν λίγους ανθρώπους, όμως ξέρουμε ότι τους αφορούν ουσιαστικά. Ποτέ δεν ποντάρισε το Παρασκήνιο σ' αυτό που αποκαλούμε τηλεθέαση, τηλεμέτρηση, τα στοιχεία δηλαδή που καθορίζουν το επίπεδο των παραγωγών και το περιεχόμενό τους», συμπληρώνει.
Οι συνεργάτες
Η γνησιότητα και η αλήθεια των σχέσεων που αναπτύχθηκαν κατά καιρούς ανάμεσα στους συνεργάτες του στάθηκε ικανή να ανακόψει την ισοπεδωτική επέλαση της εικονολαγνείας και των επιτακτικών αναγκών που γεννιούνται απ' αυτή. «Μπορώ να πω ότι ένα τεράστιο μέρος της επιτυχίας, της ύπαρξης, της επιβίωσης του "Παρασκηνίου", οφείλεται στη γονιμοποίηση ανάμεσα στους σκηνοθέτες. τεχνικούς και δημοσιογράφους με τους οποίους συνεργαζόμαστε. Χωρίς τους συνεργάτες μας δεν πιστεύω ότι το "Παρασκήνιο" θα κρατούσε τόσα χρόνια, ούτε θα είχε και την ανταπόκριση που είχε...» δηλώνει ο Τάκης Χατζόπουλος, επιχειρώνrας να αποτίσει φόρο τιμής σε όλους εκείνους που έβαλαν τα θεμέλια και προώθησαν την ιδέα μιας εκπομπής που μπολιάζει το τηλεοπτικό ντoκυμανταίρ με κινηματογραφικά στοιχεία.
_Ολος σχεδόν ο ελληνικός κινηματογράφος έχει σκηνοθετήσει κομμάτια του τηλεοπτικού «Παρασκηνίου». Στη φωτογραφία, σκηνή από ένα γύρισμα. Κάτω αριστερά διακρίνεται ο παραγωγός και σκηνοθέτης Τάκης Χατζόπουλος, ενώ πλάι του, όρθιος παρακολουθεί ο Νίκος Παναγιωτόπουλος.
Και δεν είναι λίγοι αυτοί που άφησαν τα ίχνη τους από το 1976 έως σήμερα στο χαρακτήρα του «Παρασκηνίου.» Σχεδόν όλος ο νέος ελληνικός κινηματογράφος, η αναφορά ονομάτων θα έπαιρνε τις διαστάσεις ενός καταλόγου που σίγουρα θα ήταν ελλιπής, και μια σειρά από εξαίρετους δημοσιογράφους κλήθηκαν να πραγματοποιήσουν ιδέες που κατοικούσαν στο νου και ζητούσαν έδαφος για να υλοποιηθούν. Μέχρι πρότινος ζητάγαμε από τους σκηνοθέτες να μας πουν τι θέλουν και μπορούν να κάνουν με τις συνθήκες του "Παρασκηνίου". Τους ρωτούσαμε τι θα επιθυμούσαν να κάνουν και δεν είχαν τη δυνατότητα να το μεταβάλλουν σε πραγματικότητα εκτός "Παρασκηνίου"», λέει α Τάκης Χατζόπουλος. Μερικοί από αυτούς έχουν πια πεθάνει - η Τώνια Μαρκετάκη, ο Σταύρος Τορνές, ο Χρήστος Βακαλόπουλος.
Σήμερα, νέοι σκηνοθέτες, ανάμεσα στους οποίους η Εύα Στεφανή, η Νάνσυ Μπινιαδάκη και ο Αντώνης Τσάβαλος, έχουν πάρει τη σκυτάλη από τους παλιότερους, κρατώντας με την ίδια ένταση αδιάπτωτες τις αρχές της εκπομπής, χωρίς να αρνηθούν ωστόσο την προσαρμογή στις απαιτήσεις και τις συνθήκες της εποχής μας. «Στα 17 χρόνια που γυριζόταν το "Παρασκήνιο" σε φιλμ δεν είχαμε κάνει ούτε ένα fοndυ ουτε ένα enchαine —όλα ήταν μονταρισμένα με cut. Τώρα, με τις νέες τεχνολογίες του βίντεο και με την ψηφιακή τεχνολογία, διαπιστώνουμε ότι υπάρχει ένας τρόπος δουλειάς καινούργιος που τον χρησιμοποιούμε και τον εκμεταλλευόμαστε, χωρίς όμως να πέσουμε στην παγίδα των εφφέ. Χρησιμοποιούμε δηλαδή τα μέσα, όμως με τέτοιο τρόπο ώστε να υπηρετούν το θέμα και όχι να εντυπωσιάζουν», διευκρινίζει ο συνομιλητής μας.
Η σκηνοθετική προσέγγιση
Αρνηση εντυπωσιασμού, υποχώρηση των ηχηρών σκηνοθετικών εφφέ έναντι του θέματος που πραγματεύεται κάθε φορά η εκπομπή καθώς και μεταλαμπάδευση κινηματογραφικών στοιχείων στο τηλεοπτικό ντοκυμανταίρ αποτελούν τις αναλλοίωτες αξίες που πάλεψε να υπηρετήσει το «Παρασκήνιο» στο πέρασμα του χρόνου. «Τόσο ο Λάκης Παπαστάθης όσο και εγώ ξεκινήσαμε από το σινεμά και από το κινηματογραφικό ντοκυμανταίρ. Γι' αυτό προσπαθήσαμε να περάσουμε στοιχεία του κινηματογράφου που έχουν σχέση με το μοντάζ μέσα στο τηλεοπτικό ντοκυμανταίρ», λέει ο Τάκης Χατζόπουλος. Ποια είναι όμως αυτά τα ιδιαίτερα στοιχεία που διαφοροποιούν το «Παρασκήνιο» από τις υπόλοιπες πολιτιστικές εκπομπές;
«Πιστεύουμε ότι ένα ντοκυμανταίρ δημιουργείται, ανασυστήνεται, συντίθεται στο μοντάζ. Αυτό που συλλαμβάνει ο φακός και που εμπεριέχει τη στιγμιαία συνάντηση του κινηματογραφιστή με το γεγονός μέσα από τη δική του ευαισθησία και την ευαισθησία των συνεργατών του είναι ένα κεφαλαίο που ο σκηνοθέτης και ο μοντέρ στο "Παρασκήνιο" καλούνται να το διαχειριστούν με με σεβασμό και ευαισθησία. Αυτό πιστεύω είναι ένα στοιχείο που προέρχεται από το κινηματογραφικό ντοκυμανταίρ και όχι από το τηλεοπτικό. Αντίθετα το τηλεοπτικό ντοκυμανταίρ έχει μια ικανότητα να μαγαρίζει ό,τι πιάνει στα χέρια του», σημειώνει ο Τάκης Χατζόπουλος.
Το «Παρασκήνιο». λοιπόν, προσεγγίζει με σοβαρότητα το αντικείμενό του που μπορεί να εκτείνεται από τη φιλοσοφία μέχρι το χρόνο ή από κινηματογράφο μέχρι τη ζωγραφική - όμως πάντα διεκπεραιώνεται με σεβασμό. «Θυμάμαι την εποχή που ξεκινούσαμε, οι δυνατότητες να έχουμε μια μηχανή και ένα κουτί φιλμ ήταν περιορισμένες. Τώρα, με την τηλεόραση, έχουμε περάσει σε μια άλλη αντίληψη. Ενώ υπάρχει τεράστια προσφορά μέσων και τεράστια δυνατότητα αξιοποίησής τους, έχει απωλεσθεί η ιερότητα της εικόνας που υπήρχε εκείνη την εποχή. Κάθε πλάνο που γυρίζαμε τότε σκεφτόμασταν πώς θα το στήσουμε και τι σήμαινε. Σήμερα, μέσα σ' αυτή την πληθώρα μέσων και δυνατοτήτων, τελικά χάνεται η ιερότητα της εικόνας».
Τα θέματα
Φέτος, τα θέματα του Παρσσκηνίου ήταν μοιρασμένα σε τέσσερις κύκλους: ξεκίνησε με πορτραίτα προσώπων της τέχνης και του πολιτισμού, συνέχισε με την παράδοση στον έντεχνο χώρο στην Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα την ανίχνευση στοιχείων της παράδοσης σε ορισμένους τομείς της τέχνης, ακολούθησε το ελληνικό τοπίο στην τέχνη και τον Μάιο που διανύουμε, οι ματιές στην πόλη κλείνουν τη χειμερινή περίοδο.
Ομως, πώς στήνεται μια εκπομπή που έχει ασχοληθεί με τόσο ποικίλα και δύσκολα θέματα όπως το «Παρασκήνιο»;
«Υπάρχει ένα στάδιο προεργαοίας αρκετά σημαντικό, κατα τη διάρκεια του οποιου συζητούμε όχι στη βάση της σχέσης παραγωγού-σκηνοθέτη, δηλαδή πάνω στο τι πρέπει να γίνει, αλλά πάνω στο τι θα θέλαμε να γίνει, πάνω στο πώς αντιλαμβανόμαστε ένα θέμα, και το αποτέλεσμα έχει ένα στοιχείο από την συλλογική αντίληψη. Ακολουθούν μόνο τέσσερις ημέρες γυρισμάτων και έπειτα γίνεται το μοντάζ που διαρκεί πάνω από 120 ώρες. Για μια ωριαία εκπομπή, η ΕΡΤ στον προϋπολογισμό της θεωρεί ως ικανοποιητικό χρόνο μοντάζ τις 40 ώρες. Εμείς δεν έχουμε πέσει ποτέ κάτω από τις 120», επισημαίνει ο Τάκης Χατζόπουλος. Ο σκηνοθέτης επωμίζεται και την έρευνα για λόγους οικονομικούς, αφού τα χρηματικά περιθώρια είναι στενά αλλά και για λόγους οργάνωσης, καθώς μ' αυτό τον τρόπο γίνεται πιο στέρεο το υφάδι, ο καμβάς πάνω στον οποίο θα στήσει το έργο.
Το υλικό αυτό, που είναι ιδιοκτησία της ΕΡΤ. συγκροτεί μια ταινιοθήκη από πρόσωπα και γεγονότα που αναφέρονται στην τελευταία εικοσαετία της ζωής του τόπου μας. «Εχομμε μια τεράστια καταγραφή της πνευματικής ζωής της Ελλάδας τα τελευταία 20 χρόνια. Αυτό το υλικό μπορεί και ως έχει να μεταδοθεί από την τηλεόραση, αλλά θα μπορούσαν να γίνουν και κύκλοι, ενότητες θεμάτων. Για παράδειγμα, φιλοσοφία, θέατρο, λαϊκή μουσική, συγγραφείς, ποιητές. Θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει πρωτογενές υλικό για ξανακοίταγμα πραγμάτων, να ξαναδουλέψει δηλαδή κανείς πάνω σε παλιά θέματα»-, καταλήγει ο Τάκης Χατζόπουλος κλείνοντας τη συζήτηση με μια πρόταση για αξιοποίηση αυτού του σπάνιου κινηματογραφικού υλικού.
Στην άκρη αριστερά, ο Λάκης Παπαστάθης, πίσω από την κάμερα ο διευθυντής φωτογραφίας Θόδωρος Μαργκάς και δεξιά ο Τάκης Χατζόπουλος, μαζί με άλλους δυο συνεργάτες τους σε γύρισμα του «Παρασκηνίου».
[Το άρθρο/συνέντευξη υπογράφει η Χριστίνα Μούργκα για το περιοδικό Κινηματογραφιστής, Μάιος - Ιούνιος 1998. Οι φωτογραφίες είναι από το προσωπικό αρχείο του Τάκη Χατζόπουλου.]
Δείτε εδώ το επεισόδιο για τον Κορνήλιο Καστοριάδη, από το 1991
