«Είναι πολύ δύσκολο να έχεις μπροστά από την κάμερά σου έναν φωτογράφο» ακούγεται η φωνή του Βιμ Βέντερς να λέει, στα πρώτα λεπτά του «The Salt of the Earth», του ντοκιμαντέρ του για το διάσημο Βραζιλιάνο καλλιτέχνη Σεμπαστιάο Σαλγκάντο. «Ενας φωτογράφος αδυνατεί να αφεθεί, να σταθεί απλά ως στοιχείο του δικού σου πλάνου. Συνεχώς αντιδράει στη δράση. Σηκώνει το όπλο του, την κάμερα της επιλογής του, και ξαφνικά, εσύ βρίσκεσαι αντικείμενο του δικού του κάδρου...» Ετσι μας πρωτοσυστήνει ο Βέντερς τον άνθρωπο που τον ενέπνευσε να καταθέσει ακόμα ένα ντοκιμαντέρ, μετά τη συγκλονιστική Πίνα Μπάους.. «Ετσι κι αλλιώς να εξηγήσεις κινηματογραφικά την τέχνη της φωτογραφίας είναι κάτι το ακατόρθωτο. Σκεφθείτε τι σημαίνει ''φωτογραφία'' στα ελληνικά: κάποιος που γράφει με φως...»
UPDATE 6/6: δείτε στο τέλος του κειμένου film clips από το ντοκιμαντέρ που μόλις κυκλοφόρησαν
Ο Βέντερς, στην μικρή του αφηγηματική εισαγωγική (ευτυχώς αμέσως μετά αποφεύγει την ναρκισιστική τάση να εμφανίζεται ή να ακούγεται συνεχώς εκείνος κι αφήνει όλο το βάρος της ιστορίας στον ίδιο τον φωτογράφο και το γιο του, Τζουλιάνο, ο οποίος συνυπογράφει τη σκηνοθεσία) μας εξηγεί πώς πρωτογνώρισε το έργο του Σαλγκάντο: 20 χρόνια πριν σε μία γκαλερί του Βερολίνου αγόρασε τη διάσημη φωτογραφία του που αποτυπώνει ένα ορυχείο χρυσού στη Βραζιλία, μία τεράστια τρύπα στο έδαφος με χιλιάδες λασπωμένους εργάτες να φαντάζουν σαν μυρμήγκια ενός σύγχρονου πύργου της Βαβέλ. Ο γκαλερίστας τότε του έδειξε από το αρχείο του ακόμα ένα έργο του καλλιτέχνη: το πορτρέτο μίας τυφλής αφρικανής γυναίκας την περίοδο της ξηρασίας και της λιμοκτονίας εκτομμυρίων ανθρώπων. «Με έκανε να κλάψω την πρώτη φορά που την είδα. Και δε σταματώ να βουρκώνω, κάθε μέρα, έτσι όπως τη συναντώ μπαίνοντας στο γραφείο μου».
Κι αν δεν καταλαβαίνεις τι τράβηξε τον Βέντερς στον συγκεκριμένο φωτογράφο, θα στο πει ξεκάθαρα: «Με έπεισε ότι πέρα από τα κάδρα, πέρα από το μαγικό κιαροσκούρο, ο Σαλγκάντο νοιαζόταν για τον άνθρωπο μέσα στη φωτογραφία. Ετσι κι αλλιώς, οι άνθρωποι είναι ''το αλάτι της ζωής''...»
Αυτή η κατανόηση, η ενσυναίσθηση, η ανάγκη να αποδώσει χαρακτήρα κι αξιοπρέπεια σε όσους έχει συλλάβει ποτέ ο φακός του είναι ό,τι κάνει τον Σαλγκάντο πράγματι να ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους ανθρωπολόγους-φωτογράφους κι αυτό που ενδιαφέρει τον Βέντερς να αποτυπώσει με τη σειρά του. Οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες του, κλασικά πλέον έργα τέχνης, είναι πολλά περισσότερα από βάθος πεδίου και αριστουργηματική αντίστιξη φωτός και σκιών. Αποτελούν μία συγκλονιστική ιστορική καταγραφή της ανθρωπότητας και του πλανήτη στα τέλη του 20ου και τις αρχές του 21ου πρώτου αιώνα.
Με την μειλίχια φωνή του, μία ταπεινότητα που διαθέτουν μόνο οι σπουδαίοι καλλιτέχνες και μία βαθιά φιλοσοφική κατανόηση των όσων έχει αποθανατίσει, ο 70χρονος Σαλγκάντο μας περιηγεί στις πιο απόκρυφες γωνιές της γης ως ένας σύγχρονος Οδυσσέας-παρατηρητής της ανθρώπινης φύσης (ικανής για το πιο μαγικό, αλλά και για το πιο απάνθρωπο πράγμα). Μέσα από τις φωτογραφίες του που ο Βέντερς καδράρει με ευαισθησία και τελειότητα, συνταξιδεύουμε κι εμείς ανά τον κόσμο. Μέσα από τα χιλιάδες κλικ της φωτογραφικής του μηχανής ξαναζούμε πολέμους, τραγωδίες, αφανισμούς, φυσικές καταστροφές, τα εγκλήματα των ισχυρών στις χώρες του τρίτου κόσμου. Από την ξηρασία της Νηγηρίας και τη λιμοκτονία της Αιθιοπίας, μέχρι την ανελέητη γενοκτονία στη Ρουάντα και την αποτρόπαια καταστροφή του περιβάλλοντος με το κάψιμο των πετρελαιοπηγών στο Κουβέιτ (στη λήξη του πρώτου Περσικού πολέμου) ο Σαλγκάντο παίρνει τις φωτογραφίες που οφείλει κι ο υπόλοιπος κόσμος να δει. «Πόσες φορές απελπίστηκα με την ανθρώπινη φύση; Πόσες φορές άφησα την μηχανή μου στο πάτωμα και έπιασα το κεφάλι μου με τα δυο μου χέρια κλαίγοντας με λυγμούς; Δε θέλετε να ξέρετε...»
Πρώην Οικονομολόγος ο ίδιος ξεκίνησε να παίρνει τη μηχανή της γυναίκας του στις αποστολές για λογαριασμό της World Bank στην Αφρική - μέχρι που αποφάσισε ότι αυτό ήταν το κάλεσμά του και παραιτήθηκε από τη σταθερή του δουλειά. Η πρώτη του συλλογή «The Other Americas» τον βρήκε να περιπλανιέται και να καταγράφει τη λατινική Αμερική - τα δάση του Αμαζονίου, τις φυλές στα οροπέδια του Περού, τις συνήθειες των ιθαγενών, τον πολιτισμό μιας άλλης Αμερικής. Στη δεκαετία του 80 τον κέρδισε η Αφρική (οι φωτογραφίες της Αιθιοπίας θα σας κλονίσουν) όπου ένιωσε την αναγκαιότητα να στήνει το τρίποδό του, όπου οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα έστηναν τα στρατόπεδα ανθρωπιστικής βοήθειας. Στα 90ς ταξίδεψε παντού για να αποτίσει φόρο τιμής στους «Εργάτες» που έχτισαν τις ζωές που ζούμε. Στην αλλαγή του αιώνα μετακινήθηκε από τη λαβωμένη ανατολική ευρώπη και τη Μέση Ανατολή μέχρι ξανά τη Ρουάντα για να καταγράψει την «Εξοδο» των εκατομμυρίων μεταναστών. Κι εκεί, τον λύγισε ο αφανισμός. Δεν ξανάπιασε κάμερα για μία δεκαετία. Μέχρι που επέστρεψε με τη «Γέννεση», μία έκθεση (που πριν λίγους μήνες είχε ανοίξει και στο Παρίσι) που αποκόπηκε από τη δυστυχία και το θάνατο, και υμνεί την αισθητική της ζωής, την μεγαλοπρέπεια της φύσης, την ομορφιά.
Ο Βέντερς όταν κοιτά με το φακό του τις φωτογραφίες μελετά σχολαστικά κι ο ίδιος το φως και τις γυαλάδες του. Οταν καταγράφει τον 70χρονο να εργάζεται στη βραζιλιάνικη ζούγκλα ανοίγει τα πλάνα του σε ένα σεβάσμιο σινεμασκόπ. Κι όταν τον έχει μπροστά του να αφηγείται τις ιστορίες του, εντείνει το focus του στο σκαμμένο πρόσωπο και το old soul βλέμμα του Σαλγκάντο με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που κοιτάμε κι εμείς από την καρέκλα μας: μαγεμένος. Ομως όσα συμπληρώνει ο λόγος του γέροντα είναι εξίσου δυνατά, πολιτικοποιημένα και ουσιώδη. Ο στοχασμός του καλλιτέχνη μας βοηθά να εστιάσουμε σε λεπτομέρειες που συγκινούν, ανοίγουν νέες πόρτες και ρίχνουν στην κυριολεξία άλλο φως στα μυστικά του κόσμου. Ενός κόσμου που εμείς δε θα έχουμε ποτέ την ευκαιρία να ταξιδέψουμε και να δούμε με τέτοια ευκρίνεια, για αυτό το έκανε ένας άνθρωπος με ευαισθησία, τρυφερότητα και οξεία πολιτική συνείδηση.
«Κοιτάξτε αυτό το αγόρι» μας παρακινεί τρυφερά δείχνοντάς μας τις φωτογραφίες της Αιθιοπίς. Στην οθόνη ένα αποστεωμένο από την πείνα αγοράκι με μόνο ρούχο ένα κουρελιασμένο μπλουζάκι μάς έχει γυρισμένη την πλάτη, κρατάει ένα άδειο τσουκάλι στο ένα του χέρι, το σκύλο του στο άλλο και κοιτάζει ένα καραβάνι στο βάθος του ορίζοντα. Το λυπάσαι εσύ ο δυτικός. Σπαράζεις. Μέχρι που ακούγεται ξανά η φωνή του Σαλγκάντο για να σου (απο)δείξει ότι δεν ξέρεις να κοιτάς. «Παρατηρήστε τη στάση του. Το παράστημά του. Πόσο αποφασισμένο είναι να επιβιώσει. Κοιτάξτε πόση δύναμη κρύβει ένα 8χρονο αγόρι...»
UPDATE 6/6: δείτε μερικές σκηνές του ντοκιμαντέρ που μόλις κυκλοφόρησαν. Ακούγεται η φωνή του Σεμπαστιάο Σαλγκάντο να εξηγεί στα γαλλικά πώς παρατηρεί τον κόσμο, τι ψάχνει μέσα από το φακό του και τι βρίσκει ενδιαφέρον στους ανθρώπους που έρχονται αντιμέτωποι με μια κάμερα. Στο πρώτο film clip, ακούγεται ο ίδιος ο Βέντερς, στην πρώτη σκηνή της ταινίας, να εξηγεί πότε πρωτογνώρισε το έργο του φωτογράφου και γιατί ξεχώρισε αυτόν συγκεκριμένα για να γυρίσει «Το Αλάτι της Ζωής».
Tags: κάννες 2014
