Faust: ο Σοκούροφ ως δικηγόρος του διαβόλου

Το φιλμ του Σοκούροφ δεν είναι μια πιστή μεταφορά του κλασσικού γερμανικού μύθου ούτε ασφαλώς της πιο διάσημης απόδοσής του από τον Γκέτε, αντίθετα, όπως λέει ο ίδιος, μια προσπάθεια να «διαβάσει ανάμεσα στις γραμμές της ιστορίας».

Στην δική του εκδοχή, ο Φάουστ είναι ένας ταλαιπωρημένος άνθρωπος των γραμμάτων, πιστός στις ιδέες του, στην ανάγκη του να γράψει, αλλά ανίκανος να φροντίσει τα πρακτικά της καθημερινότητάς, του, μη μπορώντας να ζήσει από την δουλειά του.

Ο διάβολος, εδώ, δεν εμφανίζεται ως από μηχανής θεός, είναι ο ίδιος ο Φαουστ που τον βρίσκει, αφού υπήρχε ανέκαθεν δίπλα του, ανάμεσα στους ανθρώπους. Ενας δύσμορφος ενεχυροδανειστής, που στο δαιδαλώδες κατάστημα του, μπορείς να δεις ως εκθέματα, τα πειστήρια της ανθρώπινης αδυναμίας: Προσωπικά αντικείμενα που έχει αποκτήσει για λίγα δανεικά χρήματα, αγκίστρια σε ζωές που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ελέγχει.

Ο Φάουστ θα δοκιμάσει να υποθηκεύσει τα υπάρχοντά του, όμως ο ενεχυροδανειστής θα του ζητήσει κάτι πιο ενδιαφέρον: την ίδια του την ψυχή. Σε μια συμφωνία που θα υπογραφεί με αίμα, (για να πληρωθούν τα λεγόμενά του Φάουστ ότι δεν έχει χρήματα ούτε για μελάνι), ο διάβολος θα κερδίσει αυτό που ήθελε και θα πάρει το καινούριο του απόκτημα μαζί του, σε μια βόλτα για να του δείξει τον κόσμο με τα δικά του μάτια.

Δεν είναι μια βόλτα στην κόλαση, μα στον κόσμο των ανθρώπων, αλλά βλέποντας το φιλμ του Σοκούροφ θα δυσκολευτείτε να βρείτε τη διαφορά. Η πόλη, μοιάζει στενάχωρη, λαβυρινθώδης, βρώμικη, οι συναντήσεις με τους ανθρώπους ενοχλητικές. Ακομη και εικόνες ομορφιάς, νεαρές γυναίκες που πλένουν ρούχα σε μια πηγή, μοιάζουν να μολύνονται από την παρουσία του «διαβόλου». Εκεί ο Μεφιστοφελής θα του αποκαλυφθεί σωματικά, θα δείξει το παραμορφωμένο κορμί, του, την σαν σκουλήκι φιγούρα του, την ουρά (ή το πέος;) που έχει πίσω του, το τίποτα που έχει μπρος στα πόδια του.

Είναι μια από τις καλύτερες σκηνές της ταινίας, αυτή που ιδανικά συνδυάζει την ομορφιά με τον τρόμο, το γνώριμο με το ανεξερεύνητο, που σε γοητεύει και σε απωθεί μαζί. Μαζί με τον Φάουστ βυθίζεσαι κι εσύ σε αυτή τη διαδρομή σε όσα νόμιζες ότι ήξερες, σε μια περιοχή που δείχνει γνωστή αλλά που είναι στην ουσία αχαρτογράφητη. Σε ένα ταξίδι που γίνεται επί γης αλλά αντανακλά κάτι πιο εσωτερικό, την περιπλάνηση στο νου και την ψυχή. Ο Σοκούροφ την κινηματογραφεί με δέος και μελαγχολία, με εικόνες παραμορφωμένης ομορφιάς, με ένα πανταχού παρών πρασινωπό φως, κάνοντας τον κόσμο να μοιάζει μουχλιασμένος.

Είναι μια δύσκολη διαδρομή, αλλά γοητευτική για τον θεατή που είναι πρόθυμος να «αφεθεί». Δεν είναι τυχαίο ότι στην δημοσιογραφική προβολή εδώ στη Βενετία, οι αποχωρήσεις στην διάρκεια της ταινίας ήταν τόσες πολλές όσο έντονο ήταν και το χειροκρότημα στο τέλος, που αναγνώρισε ότι το φιλμ που μόλις είχαμε δει, μας αποζημίωσε με το παραπάνω για το μικρό τίμημα της υπομονής που απαίτησε από εμάς.