Ο Νίκος Νικολόπουλος, φωτογράφος, σκηνοθέτης (του «Polk» το 2015 και του «Musa» που είδαμε στο τελευταίο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης) είναι ένας από τους καλύτερους φωτογράφους πλατό που πέρασαν ποτέ από το ελληνικό σινεμά. Μ' αυτή του την ιδιότητα, αποτύπωσε τα γυρίσματα του «Η Αλλη Θάλασσα», της τελευταίας ταινίας που ξεκίνησε ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, λίγο πριν φύγει, στις 24 Ιανουαρίου 2012, πριν από ακριβώς δέκα χρόνια.
Είκοσι ημέρες γυρισμάτων, είκοσι φωτογραφίες: αυτές συγκεντρώνει ο Νίκος Νικολόπουλος στην έκθεση «Γεφυροποιός», έναν «φόρο αγάπης στον ίδιο και στο έργο του», όπως λέει, που ξεκινά το Σάββατο, 29 Ιανουαρίου, στο Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα» του Δήμου Αθηναίων. Λίγο πριν τα εγκαίνια, ο Νίκος Νικολόπουλος μίλησε στο Flix για τη συνεργασία του με τον Αγγελόπουλο, με θαυμασμό και τρυφερότητα. Διαβάστε όσα μας είπε και ρίξτε κλεφτές ματιές στα έργα.
28 Δεκεμβρίου, 11.42 © Νίκος Νικολόπουλος
Πώς προέκυψε ν' αναλάβεις το πρότζεκτ, ποια ήταν η γνωριμία σου ή η σχέση σου με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο;
Αγαπάω τις ταινίες του Αγγελόπουλου από μικρός. Ηθελα πολύ να φωτογραφίσω την ατμόσφαιρα των γυρισμάτων και να τον γνωρίσω τη στιγμή της καλλιτεχνικής πράξης. Ζήτησα λοιπόν από τον παραγωγό Κώστα Λαμπρόπουλο, με τον οποίο είχαμε συνεργαστεί σε πολλές ταινίες και είμαστε φίλοι, να με συστήσει. Πήγα στο γραφείο του Αγγελόπουλου στα Εξάρχεια. Η πρώτη συνάντηση ήταν σύντομη. Προετοίμαζε την «Αλλη Θάλασσα» και ο χρόνος του ήταν πολύ περιορισμένος. Ηθελε όμως να έχει γνωρίσει κάποιον προσωπικά προτού του επιτρέψει την πρόσβαση στα γυρίσματα. Κάπως έτσι ξεκίνησαν όλα. Τότε έμενα στην Κωνσταντινούπολη και πηγαινοερχόμουν. Ηρθα στην Αθήνα με σκοπό να μείνω για όλη τη διάρκεια των γυρισμάτων. Δεν επέστρεψα ποτέ στην Πόλη. Είχα ήδη αποφασίσει να μην εργάζομαι συστηματικά ως φωτογράφος πλατό. Να συμμετέχω μόνο σε πρότζεκτ που με αφορούν. Ο Αγγελόπουλος ήταν το μεγάλο «απωθημένο» μου.
Στις πρώτες ημέρες των γυρισμάτων, ο Αγγελόπουλος με έδιωξε με φωνές από το σετ. Δεν ξέρω αν είχε ανάγκη για περισσότερο χώρο ή αν αυτό ήταν μέρος της μεθόδου του για να ενισχύσει την πειθαρχία όλων. Λειτουργούσε σαν προπονητής ποδοσφαιρικής ομάδας που "έχτιζε" ένα πολύ πειθαρχημένο σύνολο.»
Οταν βρίσκομαι σε γύρισμα με την ιδιότητα του φωτογράφου θέλω να είμαι αόρατος και την ίδια στιγμή συνέχεια παρών. Επιδιώκω να εναρμονίζομαι με το ρυθμό και να γίνομαι αδιάκριτο τμήμα του συνόλου. Παρ’ όλα αυτά, κάποια στιγμή, στις πρώτες ημέρες των γυρισμάτων, ο Αγγελόπουλος με έδιωξε με φωνές από το σετ. Δεν ξέρω αν είχε ανάγκη για περισσότερο χώρο ή αν αυτό ήταν μέρος της μεθόδου του για να ενισχύσει την πειθαρχία όλων. Λειτουργούσε σαν προπονητής ποδοσφαιρικής ομάδας που «έχτιζε» ένα πολύ πειθαρχημένο σύνολο, ικανό να αποδώσει στα δύσκολα, σε όλα τα πιθανά σενάρια. Πέρασα λοιπόν 2-3 ημέρες που με άφηνε μεν να φωτογραφίζω, αλλά για να το καταφέρω έπρεπε να βρίσκομαι άπειρες ώρες άπραγος, προκειμένου να μου επιτραπεί να μπω στο σετ για λίγα μόνο λεπτά. Εφτανα το πρωί πρώτος από όλους, άγρια χαράματα, περίμενα να με δει και τον χαιρετούσα. Ωσπου μια μέρα γύρισε και μου είπε: «Εσύ αντέχεις! Αντέχεις πολύ». Και μου χαμογέλασε ζεστά. Τότε μόνο αισθάνθηκα την αποδοχή του, ότι κέρδισα το δικαίωμα να αποτελώ μέλος της ομάδας. Αυτό μου έδωσε μεγάλη αυτοπεποίθηση, παρόλο που ήμουν ήδη πολύ έμπειρος και σε ένα περιβάλλον όπου πολλοί από τους συντελεστές του στενού συνεργείου ήταν χρόνια φίλοι μου. Υστερα από αυτό συνεννοούμασταν κυρίως σιωπηρά, με τα βλέμματα. Είχα κερδίσει την πρόσβαση.
2 Ιανουαρίου 2012, 23.50 © Νίκος Νικολόπουλος
Ανέφερα το περιστατικό, όχι για τον ανεκδοτολογικό του χαρακτήρα, αλλά γιατί πιστεύω ότι φανερώνει πολλά για το πώς προετοίμαζε ο Αγγελόπουλος την ομάδα του να πετύχει πράγματα ακατόρθωτα. Ισως ακούγεται παράξενο, αλλά αυτό το περιστατικό μού εμφύσησε μεγάλη πίστη για τα πράγματα που μπορώ να καταφέρω. Και γιατί πιστεύω ότι είναι ενδεικτικό, τόσο για τον Αγγελόπουλο ως «maître», δηλαδή ως «δάσκαλο», όσο και για τον σεβασμό, την αυταπάρνηση, την αγάπη και την πίστη που πρέπει να έχει όποιος θέλει να κάνει κινηματογράφο. Βέβαια, για να λειτουργήσει αυτό το σχήμα πρέπει στην κορυφή να βρίσκεται κάποιος ή κάποια που αναγνωρίζεται από όλους ως επικεφαλής για τις αρετές που έχει. Ο Αγγελόπουλος, εκτός από επιβλητικός, ήταν ένας άνθρωπος με πολύ μεγάλη γοητεία και καλλιέργεια. Ήταν διανοούμενος. Η εκφραστικότητα των χεριών του ενώ κατηύθυνε τους ηθοποιούς και τους συνεργάτες του πιστεύω πως αποτυπώνεται πολύ καθαρά στις φωτογραφίες μου. Η φωνή του ήταν υποβλητική. Μιλούσε αργά και ο λόγος που άρθρωνε ήταν εξαιρετικά δομημένος. Ηταν πολύ πρακτικός και την ίδια στιγμή δημιουργούσε τη συνθήκη για να υπάρξει η ποίηση. Επειθε και ενέπνεε. Ήξερε να ακούει πολύ προσεκτικά τους άμεσους συνεργάτες του και παρατηρούσε τους πάντες. Βεβαίως, είχε ένα τεράστιο έργο από πίσω του όταν τον συνάντησα. Θεωρώ όμως ότι ήταν έτσι από την πρώτη του ταινία. Κατά τη γνώμη μου, δεν υπάρχει πιο καταστροφική συνταγή στον κινηματογράφο, από έναν σκηνοθέτη ή μια σκηνοθέτιδα που προσπαθεί να επιβληθεί χωρίς να του ή της αναγνωρίζονται από το συνεργείο οι αντίστοιχες αρετές.
Ποια ήταν η αίσθηση στη διάρκεια των γυρισμάτων, τι έχεις κρατήσει να θυμάσαι και τώρα, δέκα χρόνια αφότου έφυγε ο Αγγελόπουλος;
Δυστυχώς, εκτός από μια φορά, δεν είχα την ευκαιρία να δουλέψω σε μεγάλης κλίμακας εξωτερικό σετ, από αυτά που χαρακτηρίζουν το έργο του Αγγελόπουλου. Θυμάμαι όμως ότι στον ένα βασικό χώρο, στο «σπίτι» του Τόνι Σερβίλο, ο Αγγελόπουλος έκανε την πρώτη ημέρα πρόβα με τους ηθοποιούς, πώς να κινούνται στο χώρο. Τη δεύτερη ημέρα έκανε πρόβα την κίνηση της κάμερας με τον Διευθυντή Φωτογραφίας, Ανδρέα Σινάνο. Μετά ο Σινάνος φώτιζε και την επομένη γινόταν το γύρισμα. Αν δεν τον ικανοποιούσε το αποτέλεσμα, ή αν αισθανόταν ότι κάτι έχει διαφύγει από την ατμόσφαιρα της σκηνής, επέστρεφε και άλλη μέρα και επαναλάμβανε το γύρισμα. Ηθελε η διάθεση των ηθοποιών, η συγκέντρωση όλων, οι κλιματολογικές συνθήκες ακόμα και σε εσωτερικά γυρίσματα, τα πάντα, να συντονίζονται στην απαιτούμενη για τη σκηνή σεναριακή ατμόσφαιρα. Αυτά δεν είναι αυτονόητα. Θυμάμαι τα πρόσωπα όλων και τις στιγμές που μοιραστήκαμε.
6 Ιανουαρίου 2012, 13.39 © Νίκος Νικολόπουλος
Εσένα ως σκηνοθέτη σε τι σε έχει εμπνεύσει ή επηρεάσει;
Καταρχάς, όλα τα παραπάνω είναι ίσως για κάποιους υπερβολικά. Για εμένα, όμως, είναι απόλυτα κατανοητά και συμβατά με την προσωπική μου λειτουργία. Δεν πιστεύω ότι η τέχνη μπορεί να συμβεί και να έχει αλήθεια –και λέγοντας αλήθεια δεν εννοώ σε καμία περίπτωση νατουραλισμό– με το πάτημα ενός κουμπιού. Για να έρθει μια «μαγική στιγμή» σε ένα γύρισμα χρειάζεται η κατάλληλη ατμόσφαιρα, η οποία καλλιεργείται με την επανάληψη, τελετουργικά. Χρειάζεται σιωπή, συγκέντρωση και καθολικός συντονισμός.
Ο Αγγελόπουλος ήταν πολύ πρακτικός και την ίδια στιγμή δημιουργούσε τη συνθήκη για να υπάρξει η ποίηση. Επειθε και ενέπνεε.»
Η τέχνη, όπως και κάθε τι που αγαπάμε, απαιτεί θυσία. Δεν το λέω με την έννοια της ενοχής, και δεν αναφέρομαι σε ανταποδοτικά οφέλη, αλλά στην απόλαυση από την ίδια τη διαδικασία. Οπως στον έρωτα, έτσι και στην καλλιτεχνική πράξη. Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος μού έμαθε την επιμονή και την υπομονή. Δεν τις είχα. Και χωρίς αυτές δεν ξέρω αν θα είχα καταφέρει να ολοκληρώσω δύο ταινίες μεγάλου μήκους έτσι όπως το έκανα, χωρίς θεσμική υποστήριξη και χωρίς παραγωγό. Ο τρόπος που συμβαίνουν τα πράγματα δεν είναι ένας και ο καθένας μας ανακαλύπτει τον δικό του. Ολοι όμως οι τρόποι απαιτούν υπομονή, επιμονή και αφοσίωση. Τέλος, ήταν ο πρώτος σκηνοθέτης που συναντούσα και αντιμετώπιζε την ταινία καθαρά ως οπτική αφήγηση. Δηλαδή μέσω φωτογραφιών και όχι διαλόγων. Αυτό το κατάλαβα από την πρώτη στιγμή που διάβασα το σενάριο. Το γνώριζα από τις ταινίες του, αλλά ήταν μια τεράστια ικανοποίηση για εμένα, που πιστεύω σε αυτόν ακριβώς τον κινηματογράφο, να το βλέπω στην πράξη.
10 Ιανουαρίου 2012, 16.23 © Νίκος Νικολόπουλος
Τι θα ήθελες να του πεις εάν υπήρχε, ακόμα, σήμερα;
Θα ήθελα να του ψιθυρίσω «ευχαριστώ». Για την προσφορά του στον κινηματογράφο, για τις ποιητικές στιγμές και τις «σιωπές» που μοιραστήκαμε στην σκοτεινή αίθουσα και επειδή με δέχτηκε στην οικογένεια της «Αλλης Θάλασσας». Του το οφείλω εδώ και δέκα χρόνια. Η έκθεση είναι ένας φόρος τιμής και αγάπης στον ίδιο και το έργο του.
Τι θα δούμε στην έκθεση;
Η έκθεση Γεφυροποιός, που διοργανώνεται από τον ΟΠΑΝΔΑ με χορηγία της Faliro House και σε επιμέλεια του Χριστόφορου Μαρίνου, σε συνεργασία με τον Βαγγέλη Ιωακειμίδη, είναι περισσότερο μια εικαστική εγκατάσταση παρά μια τυπική παρουσίαση φωτογραφίας. Περιλαμβάνει είκοσι -όσα και οι ημέρες των γυρισμάτων- μεγάλων διαστάσεων τυπώματα, 7 από τα οποία θα αναρτηθούν σε τοίχους και 13 θα αιωρούνται στο κέντρο του εκθεσιακού χώρου, κρεμασμένα από το ταβάνι και ειδικά φωτισμένα με tubes, σύμφωνα με μουσειογραφική πρόταση που συνυπογράφω με τους επιμελητές και την αρχιτέκτονα Μαρία Μανέτα.
Το σκεπτικό της έκθεσης δεν είναι η παρουσίαση μιας απλής καταγραφής από κινηματογραφικά στιγμιότυπα, αλλά η δημιουργία ενός «ιερού» της κινηματογραφικής τέχνης, ενός ενδιάμεσου χώρου μεταξύ μυθοπλασίας και πραγματικότητας που στόχο έχει να βυθίσει τον επισκέπτη σε ένα εσωτερικό τοπίο από τις ημέρες των γυρισμάτων της «Αλλης Θάλασσας». Ο Γεφυροποιός εγκαινιάζεται στο Πολιτιστικό Κέντρου του Δήμου Αθηναίων «Μελίνα» στις 29 Ιανουαρίου και θα διαρκέσει έως τις 2 Μαρτίου 2022.
24 Ιανουαρίου 2012, 17.59 © Νίκος Νικολόπουλος
info Νίκος Νικολόπουλος | Γεφυροποιός
Παρουσιάζει ο Οργανισμός Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων
Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα» του Δήμου Αθηναίων
Ηρακλειδών 66 και Θεσσαλονίκης, Θησείο (Μετρό Κεραμεικός)
Από τις 29 Ιανουαρίου ως τις 2 Μαρτίου 2022
Τρίτη - Παρασκευή: 11.00 - 19.00, Σάββατο - Κυριακή: 10.00 - 15.00
Η είσοδος για το κοινό είναι ελεύθερη
Επιμέλεια έκθεσης Χριστόφορος Μαρίνος, ιστορικός τέχνης, επιμελητής εικαστικών εκθέσεων και δράσεων του ΟΠΑΝΔΑ, σε συνεργασία με τον Βαγγέλη Ιωακειμίδη
Χορηγός Faliro House Productions
Επισκεφθείτε το επίσημο site του Νίκου Νικολόπουλου
