Ο Μοχάμαντ Ρασούλοφ («Δεν Υπάρχει Κακό», «Ενας Ακέραιος Ανθρωπος») επιστρέφει με νέα ταινία που κι αυτή επιτίθεται, ακόμα πιο άμεσα, στο απολυταρχικό καθεστώς του Ιράν.
Αυτό είναι το σινεμά του και για αυτό το σινεμά πάντα πλήρωνε το τίμημα: ακόμα και λίγα 24ωρα μετά τη βράβευσή του με Χρυσή Αρκτο στην Berlinale του 2020, η περσική κυβέρνηση τον είχε συλλάβει.](https://flix.gr/news/iran-summons-mohammad-rasoulof.html). Αυτή είναι η πολιτική του στάση και πληρώνει το τίμημα: στις 8 Ιουλίου του 2021 συνελήφθη ξανά και καταδικάστηκε σε 6 χρόνια φυλάκισης, γιατί δημοσίευσε έκκληση που καλούσε τις ιρανικές δυνάμεις ασφαλείας να σταματήσουν να χρησιμοποιούν όπλα κατά τις διαδηλώσεις του Μαΐου που προκλήθηκαν από την κατάρρευση κτιρίου στη νοτιοδυτική πόλη Αμπαντάν.
Αυτή τη φορά όμως η είδηση μίας ακόμα φυλακής τον γονάτισε. Είχε ολοκληρώσει μόνο το 1/3 των γυρισμάτων του «Σπόρου της Ιερής Συκιάς»» όταν ο δικηγόρος του τού ανακοίνωσε ότι μία κατηγορία που εκκρεμούσε εναντίον του από το 2022 ( για τη συμμετοχή του στις διαδηλώσεις για τη δολοφονία της Μαχσά Αμινί και την υπογραφή συμπαράστασης στο «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία» κίνημα) θα έμπαινε άμεσα σε εκτέλεση: 8 χρόνια στη φυλακή.
Επέλεξε να δραπετεύσει από το Ιράν. Να αφήσει πίσω το σπίτι του, όλα του τα υπάρχοντα και τις αναμνήσεις. Να το σκάσει στην ασφάλεια. Με τα πόδια. Μέσα από τα βουνά.
Το Flix τον συνάντησε στο περσινό Φεστιβάλ Καννών, όπου παρουσίασε την ταινία - ένα μήνα μετά το καταφύγιό του στην Ευρώπη ως πολιτικός πρόσφυγας. Τον ακούγαμε συγκλονισμένοι να μας αφηγείται τι σημαίνει να πιάνεις την κάμερα με προσωπικό κόστος.
Συνειδητοποίησα ότι το να ξαναμπώ στη φυλακή ήταν μία παθητική στάση. Ενώ εγώ ήθελα να συνεχίσω τον αγώνα μου, μέσα από το σινεμά μου. Να λέω τις ιστορίες μου. Οπότε πήρα μια βαθιά ανάσα και πήγα από δωμάτιο σε δωμάτιο, αποχαιρέτησα το σπίτι μου. Κοίταξα έξω από το παράθυρό μου, αποχαιρέτησα τα φυτά μου. Αφησα πίσω όχι μόνο τη χώρα μου, αλλά κι ένα κομμάτι μου. Χωρίς επιστροφή...»
Κύριε Ρασούλοφ, πώς έφτασε η είδηση της επικείμενης νέας σύλληψής σας; Κι ενώ δεν είστε ξένος στην πολεμική τακτική του Καθεστώτος εναντίον σας, πώς πήρατε την απόφαση της αυτοεξορίας;
Η είδηση ότι θα ξαναμπώ φυλακή με τάραξε βαθιά. Πρώτα από όλα για την ίδια την ταινία που ήταν στην μέση. Πώς θα κατάφερνα να την ολοκληρώσω; Ολα αυτά συνέβαιναν τον Ιανουάριο. Ζήτησα από τον δικηγόρο μου να ασκήσει έφεση - αυτό θα μου έδινε ένα δυο μήνες να συνεχίσω. Αν ήμουν τυχερός, η εκδίκαση της έφεσης θα έπεφτε Μάρτιο που στο Ιράν έχουμε 15 μέρες διακοπών για τους εορτασμούς του νέου έτους. Οπότε με λίγη τύχη θα κατάφερνα να τελειώσω τα γυρίσματα. Κι έτσι κι έγινε. Κατάφερα να τελειώσω το γύρισμα και να στείλω απολύτως μυστικά όλο το υλικό στο εξωτερικό - εκεί που δουλεύει ο μοντέρ μου. Του έγραψα κι όλας ότι "τώρα η ταινία είναι στα χέρια του και πρέπει να την προστατέψει, να την μοντάρει σύμφωνα με το σενάριο και να την τελειώσει με όποιο κόστος".
Την επόμενη μέρα έφτασε η καταδίκη μου και από το Εφετείο. Η ποινή μου θα έμπαινε σε λειτουργία. Είχα μόνο 2 ώρες να αποφασίσω τι θα κάνω. Θα πήγαινα φυλακή για δεύτερη φορά; Ή θα έφευγα από τη χώρα. Τότε συνειδητοποίησα ότι το να ξαναμπώ στη φυλακή ήταν μία παθητική στάση. Ενώ εγώ ήθελα να συνεχίσω τον αγώνα μου, μέσα από το σινεμά μου. Να λέω τις ιστορίες μου. Οπότε πήρα μια βαθιά ανάσα και πήγα από δωμάτιο σε δωμάτιο, αποχαιρέτησα το σπίτι μου. Κοίταξα έξω από το παράθυρό μου, αποχαιρέτησα τα φυτά μου. Αφησα πίσω μου όλα μου τα έγγραφα, όλες τις ηλεκτρονικές μου συσκευές, τηλεφώνησα σε έναν φίλο μου να μου φέρει μετρητά, καθώς ήξερα ότι δε θα μπορώ να χρησιμοποιήσω την πιστωτική μου κάρτα. Αφησα πίσω όχι μόνο τη χώρα μου, αλλά κι ένα κομμάτι μου. Χωρίς επιστροφή.
Πώς καταφέρετε να περάσετε τα σύνορα;
Τηλεφώνησα σε ανθρώπους που είχα γνωρίσει στη φυλακή, καμιά φορά οι άνθρωποι στη φυλακή αποδεικνύονται χρήσιμοι - αυτοί ήξεραν διαβιβαστές που θα μπορούσαν να με περάσουν από τα σύνορα. Ταξιδέψαμε πεζοί, μέσα από τα βουνά, περάσαμε τα σύνορα, αλλά χωρίς ταυτότητα δεν μπορούσα να παραδοθώ ακόμα και να ζητήσω ασυλία μέχρι να βρω την πρώτη πόλη όπου υπήρχε γερμανικό προξενείο. Καθώς είχα ζήσει παλιότερα στη Γερμανία, οι Γερμανοί θα μπορούσαν να πιστοποιήσουν την ταυτότητά μου από τα δακτυλικά μου αποτυπώματα. Ετσι κι έγινε. Οι Γερμανοί μου έδωσαν ένα χαρτί με το οποίο μπορούσα να ταξιδέψω στην Ευρώπη. Κι εγώ και η οικογένειά μου βρισκόμαστε πια στη Γερμανία. Ολο το ταξίδι κράτησε 28 μέρες. Μου είναι πολύ περίεργο συναίσθημα ότι δε θα γυρίσω ποτέ σπίτι μου. Οτι το αποχαιρέτησα για πάντα. Είμαι εδώ στις Κάννες, για πρώτη φορά στη ζωή μου, χωρίς εισιτήριο επιστροφής. Από την άλλη, αυτή η αυτοεξορία μου χάρισε μία κανονικότητα. Βγαίνω από το σπίτι μου και νιώθω ασφάλεια - δεν υπάρχουν δέκα άνθρωποι κρυμμένοι στους θάμνους που θα πεταχτούν για να με συλλάβουν.
Δεν μπορώ να χαρώ. Οι ηθοποιοί μου, ο διευθυντής φωτογραφίας μου, ο ηχολήπτης μου, ο σκηνογράφος μου, οι ενδυματολόγοι μου - κανείς δεν είναι εδώ μαζί μου να χαρεί για την ταινία που φτιάξαμε. Κι αυτό είναι το λιγότερο: έχουν μείνει πίσω, εκεί όπου η τιμωρία για αυτή την ίδια ταινία θα είναι αμείλικτη. Φοβάμαι, ανησυχώ, η καρδιά μου είναι μαζί τους...»
Πρέπει να είναι πολύ περίεργο το συναίσθημα να βρίσκεστε 40 μέρες μετά από αυτή την περιπέτεια στο πιο λαμπερό φεστιβάλ κινηματογράφου στον κόσμο...
Ναι, τα συναισθήματα είναι ανάμεικτα. Γιατί φυσικά χαίρομαι και καμαρώνω που καταφέραμε να ολοκληρώσουμε την ταινία και την παρουσιάζω τώρα στις Κάννες. Ομως φοβάμαι πολύ για τους συνεργάτες και το συνεργείο μου. Οι ηθοποιοί μου, ο διευθυντής φωτογραφίας μου, ο ηχολήπτης μου, ο σκηνογράφος μου, οι ενδυματολόγοι μου - κανείς δεν είναι εδώ μαζί μου να χαρεί για την ταινία που φτιάξαμε. Κι αυτό είναι το λιγότερο: έχουν μείνει πίσω, εκεί όπου η τιμωρία για αυτή την ίδια ταινία θα είναι αμείλικτη. Φοβάμαι, ανησυχώ, η καρδιά μου είναι μαζί τους.
Που βρίσκετε τη δύναμη να συνεχίζετε να κάνετε ταινίες, εσείς και οι συνάδελφοί σας, απέναντι σε μία τέτοια απειλητική πραγματικότητα;
Θεωρώ ότι όλοι οι άνθρωποι δεν είμαστε συμβιβασμένοι με την απλή επιβίωση. Για να ζήσουμε όμως πραγματικά χρειαζόμαστε ένα σκοπό. Ενα νόημα. Για μένα και πιστεύω για όλους τους συνεργάτες και συναδέλφους μου, το νόημα αυτό είναι να λέμε ελεύθερα τις ιστορίες μας. Η ελευθερία είναι για μένα το υπέρτατο ιδανικό. Και θα σας πω και κάτι: αν έπρεπε να επιλέξω ανάμεσα στο πάθος μου για δημιουργία, για σινεμά, με την αποκατάσταση της ελευθερίας στο Ιράν, θα διάλεγα το δεύτερο. Θα σταματούσα, θα αποσυρόμουν.
Εδώ και πολλά χρόνια οι πιο ηγετικές φιγούρες στην επανάσταση για αποκατάσταση της ελευθερίας και της δημοκρατίας στη χώρα μου είναι γυναίκες. Από την Ναργκίς Μοχαμαντί που κέρδισε το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης, μέχρι την 22χρονη Μαχσά Αμινί που η δολοφονία της έβαλε φωτιά στο κίνημα «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία». Πολλές από τις αγωνίστριες αυτές μπαινοβγαίνουν στις φυλακές. Ανάμεσά τους και η πρωταγωνίστριά μου Σοεϊλά Γκολεστανί, που ερμηνεύει την μητέρα στην ταινία. Πρωτοστατεί στις ακτιβιστικές δράσεις, στις διαδηλώσεις, τη συλλαμβάνουν και συνεχίζει με απίστευτη δύναμη και ζηλευτό κουράγιο. Είναι σύμβολο για μένα. Με ρωτήσατε πριν από που βρίσκω τη δύναμη να κάνω ταινίες; Από τις γυναίκες γύρω μου.»
Πηγαίνοντας στην ίδια την ταινία - ο σπόρος της αντίστασης ξεκινάει από τις κόρες, από τις γυναίκες της οικογένειας. Πιστεύετε ότι η ελπίδα για ανατροπή του καθεστώτος, είναι οι γυναίκες του Ιράν;
Εδώ και πολλά χρόνια οι πιο ηγετικές φιγούρες στην επανάσταση για αποκατάσταση της ελευθερίας και της δημοκρατίας στη χώρα μου είναι γυναίκες. Από την Ναργκίς Μοχαμαντί που κέρδισε το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης που φυλακίστηκε για προπαγάνδα, μέχρι την 22χρονη Μαχσά Αμινί που η δολοφονία της έβαλε φωτιά στο κίνημα «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία». Πολλές από τις αγωνίστριες αυτές μπαινοβγαίνουν στις φυλακές. Κάποιες γνωρίζω και προσωπικά, κάποιες όχι. Και κάποιες άλλες δεν τις ακούμε καν - δεν έχουν τα φώτα πάνω τους. Ομως καθημερινά αντιστέκονται και δίνουν μάχες. Και αποτελούν πηγή έμπνευσης και κουράγιου για όλους τους υπόλοιπους εμάς. Σε αυτό το σημείο θέλω να προβάλω την πρωταγωνίστριά μου, την Σοεϊλά Γκολεστανί, που ερμηνεύει την μητέρα στην ταινία, που πρωτοστατεί στις ακτιβιστικές δράσεις, στις διαδηλώσεις, τη συλλαμβάνουν και συνεχίζει με απίστευτη δύναμη και ζηλευτό κουράγιο. Είναι σύμβολο για μένα. Με ρωτήσατε πριν από που βρίσκω τη δύναμη να κάνω ταινίες; Από τις γυναίκες γύρω μου.
Κι ο χαρακτήρας του πατέρα; Πώς τον εμπνευστήκατε;
Προσπάθησα να φανταστώ πώς μπορεί να σκέφτεται ένας άντρας που είναι κομμάτι του συστήματος. Πώς συμβιβάζει τις αρχές του, πώς κοιμίζει τη συνείδησή του, πώς έχει ταΐσει στον εαυτό του ένα βολικό αφήγημα που του επιτρέπει να κοιμάται τα βράδια. Και τι θα του συμβεί όταν ο αντικαθεστωτικός σπόρος ξεκινήσει μέσα από το σπίτι του. Θα κλονιστεί; Θα ξυπνήσει; Θα μπει σε κάποιο δίλημμα; Ποια πλευρά θα επιλέξει; Θα επιτρέψει στον εαυτό του να αλλάξει;
Ενα βραβείο δε θα κάνει κάτι για μένα. Θα στείλει όμως ένα πολύ σημαντικό μήνυμα στους συναδέλφους μου. Υπάρχουν πάρα πολλοί ταλαντούχοι σκηνοθέτες που ζουν και δουλεύουν στο Ιράν - κάτω από όλη αυτή την πίεση, τον εκφοβισμό. Το μήνυμα θα είναι να μην σταματήσουν. Να μην απελπιστούν. Να συνεχίσουν.»
Πριν λίγα χρόνια κερδίσατε την Χρυσή Αρκτο και μερικές μέρες μετά το Ιρανικό Καθεστώς σας συνέλαβε. Αν η ταινία κερδίσει το Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες (σ.σ. κέρδισε τελικά το Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής) πιστεύετε ότι θα έκανε κάποια διαφορά ή η κατάσταση είναι αμετακίνητη και αμείλικτη;
Το Ιρανικό καθεστώς είναι μία αδιαπέραστη μηχανή. Δεν καταλαβαίνουν από τιμές και βραβεία. Αν η ταινία κερδίσει το Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες, που θεωρώ ότι ήδη έχει κερδίσει πολλά που κατάφερε να ολοκληρωθεί και να είναι στις Κάννες, θα στείλει ένα πολύ σημαντικό μήνυμα στους συναδέλφους μου. Υπάρχουν πάρα πολλοί ταλαντούχοι σκηνοθέτες που ζουν και δουλεύουν στο Ιράν - κάτω από όλη αυτή την πίεση, τον εκφοβισμό. Το μήνυμα θα είναι να μην σταματήσουν. Να μην απελπιστούν. Να συνεχίσουν. Αυτό που θα ήθελα όμως να πω, αυτούς που θα ήθελα το Φεστιβάλ Καννών με τη δυνατή του πλατφόρμα να προστατέψει είναι το συνεργείο, τους συνεργάτες και τους ηθοποιούς μου. Βρίσκονται στο στόχαστρο της κυβερνητικής κατασκοπείας, παρακολουθούνται και κινδυνεύουν. Θα ήθελα από το Φεστιβάλ να καταγγείλει δημόσια και διεθνώς την καταδυνάστευση αυτών των ανθρώπων - να τους επιστραφούν τα διαβατήριά τους, να τους αφήσουν ήσυχους να ζήσουν, να υπάρξουν.
Το σινεμά είναι ένα πολιτικό εργαλείο και εσείς το χρησιμοποιείτε με προσωπικό κόστος και τίμημα. Πιστεύετε ότι το σινεμά μπορεί να αλλάξει τον κόσμο;
Φυσικά. Το πιστεύω ακράδαντα ότι μπορούμε να αλλάξουμε πράγματα σ' έναν κόσμο που καταδυναστεύει και καταπατά τον άνθρωπο. Ανοίγοντας και διατηρώντας την ηχηρή μας φωνή για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία, την ελευθερία, την ειρηνική συνύπαρξη. Οχι δεν ζούμε σ' έναν δίκαιο κόσμο. Ολοι από τη γωνιά μας αγωνιζόμαστε. Πρέπει όμως να αγωνιζόμαστε - ακούραστα και δυναμικά. Και να μην το βάζουμε κάτω: ήδη τον έχουμε αλλάξει αυτόν τον κόσμο. Είναι πολύ καλύτερος από ό,τι ήταν 100 χρόνια πριν.
Αν μπορούσατε να κάνετε ελεύθερα μία ερώτηση στο Ιρανικό Καθεστώς, ποια θα ήταν;
Γιατί φοβάστε τόσο πολύ όσους κρατούν μια κάμερα; Τους ανθρώπους που λένε ιστορίες;
«Ο Σπόρος της Ιερής Συκιάς» κυκλοφορεί στις ελληνικές αίθουσες από την Πέμπτη 19 Δεκεμβρίου από την ΑΜΑ Films
