Σε μια εποχή που τα κρατικά ταμεία είναι άδεια και το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου μόλις ξεκίνησε να εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του απέναντι σε παραγωγούς και ταινίες προηγούμενων χρόνων χωρίς ακόμη να γνωρίζει κανείς πότε θα ανοίξει τα χρηματοδοτικά του προγράμματα, η ψήφιση της υπουργικής απόφασης για τα «φορολογικά κίνητρα για τον κινηματογράφο», το περίφημο tax shelter, μοιάζει με μια ανάσα. Ειδικά τώρα που ο ελληνικός κινηματογράφος πρέπει πάσει θυσία να συνεχίσει να παράγει ταινίες.
Τι σημαίνει όμως ο διαχωρισμός ανάμεσα σε ιδιώτες και φορείς του οπτικοακουστικού τομέα, τι ακριβώς είναι το όφελος που προκύπτει από τα συγκεκριμένα κίνητρα, ποιες είναι οι παγίδες και ποια τα σημεία που πρέπει να προσέξει όποιος θέλει να εκμεταλλευτεί το tax shelter;
Ο σκηνοθέτης και «κινηματογραφιστής στην Ομίχλή», Μάρκος Χολέβας, υπήρξε ο άνθρωπος που παρουσίασε το σχέδιο για τη θέσπιση των φορολογικών κινήτρων στο Υπουργείο Οικονομικών, επί κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας, και αποτελεί τον κατάλληλο άνθρωπο για να απαντήσει στα παραπάνω ερωτήματα. Και να ξεκαθαρίσει πως ο μοναδικός λόγος που μέχρι σήμερα η Ελλάδα δεν είχε θεσπίσει φορολογικά κίνητρα για τον κινηματογράφο, όπως οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, οφειλόταν μόνο στη νοοτροπία ενός λαού που μόλις τώρα αρχίζει να μαθαίνει τι σημαίνει «τηρώ τους νόμους».
Ποια είναι η διαδρομή που οδήγησε στην ψήφιση της υπουργικής απόφασης για τη θέσπιση των φορολογικών κινήτρων για την κινηματογραφική παραγωγή;
Εδώ και 14 χρόνια, ένα κομμάτι του κινηματογραφικού χώρου προσπαθούσε να ενεργοποιήσει το tax shelter στην Ελλάδα. Η χώρα μας, ήταν μια από τις τελευταίες χώρες που σε καμία ιστορική της περίοδο δεν είχε δημιουργήσει ουσιαστικά κίνητρα για ιδιώτες επένδυτες να βάλουν χρήματα στον κινηματογράφο. Και ήταν λογικό. Ο ελληνικός κινηματογράφος, μετά την μεταπολίτευση, εξαιτίας της ιδεολογοπολιτικής κατάστασης που επικρατούσε, αλλά και την ταυτόχρονη καθιέρωση της θεωρίας του δημιουργού, ήθελε τον σκηνοθέτη να είναι και σεναριογράφο και παραγωγό, κάτι σαν άνθρωπο - ορχήστρα. Είχε λοιπόν θεωρηθεί απαραίτητο η κινηματογραφία να εκπορεύεται από την κρατική συνδρομή. Ετσι ξεκίνησε η λογική της κρατικής παρέμβασης με τον περίφημο νόμο «Μελίνας» (εγώ θα τον έλεγα «Μάνου Ζαχαρία«) που ουσιαστικά δημιούργησε την κατάσταση ενός παρεμβατισμού, με την έννοια του προστατευτισμού και έδωσε όλη την εξουσία στα συνδικαλιστικά όργανα της εποχής. Μην ξεχνάμε ο ελληνικός κινηματογράφος αυτοδιαχειρίστηκε για τουλάχιστον μια 20ετία. Ολα τα όργανα είχαν εκπροσώπους από τα κινηματογραφικά σωματεία, υπήρχε σύμβουλος κινηματογραφίας (καμιά άλλη τέχνη δεν είχε αυτό το προνόμιο στην Ελλάδα να συνομιλεί απευθείας με τον Υπουργό). Αυτό το σύστημα απέκοψε τον κινηματογράφο από ένα σημαντικό του εργαλείο που είναι η χρηματοδότηση πέραν των δυνάμεων μιας πολιτείας, ενός κράτους. Αλλες χώρες που είχαν κατανοήσει την οικονομική διάσταση του κινηματογράφου ως ένα κύκλου εργασιών που προσφέρει εργασία, υπεραξία στη χώρα είχαν ήδη απο νωρίς θεσπίσει φορολογικά κίνητρα. Στην Ελλάδα, το κομμάτι των ιδιωτών που θα μπορούσαν να είναι σύμμαχοι στην ανάπτυξη της βιομηχανίας είχε παραμεληθεί. Θεωρήθηκε ότι δεν θα υπάρχουν άνθρωποι να ενδιαφερθούν, εκτός από τους παραγωγούς του παλιού ελληνικού κινηματογράφου που, όμως, έφθιναν.
Τι ήταν αυτό που χρειάστηκε για να αλλάξει η νοοτροπία και να ξεκινήσουν οι διαδικασίες για την νομοθέτηση του tax shelter;
Υπήρξε ένα μεσοδιάστημα γύρω στο 1990, μια γενιά ανθρώπων με ευρύτερο γνωστικό επίπεδο που προσπάθησαν να εισάγουν στην Ελλάδα θεσμούς όπως το tax shelter. Η πρακτική της νομοθέτησης στην Ελλάδα, όπως γνωρίζουμε, είναι το copy paste, το «ας δούμε τι κάνουν οι άλλοι, να το κάνουμε κι εμείς». Η αυτούσια αντιγραφή νόμων που έχουν εφαρμοστεί στο εξωτερικό, όμως, προϋποθέτει ότι και ολόκληρο το υπόλοιπο σύστημα βρίσκεται στην ίδια κατεύθυνση. Αλλιώς ή θα προκύψει ένα έκτρωμα ή το νομοθέτημα θα μείνει ανεφάρμοστο. Οι προσπάθειες για την επιβολή του tax shelter κράτησαν περισσότερο από 15 χρόνια και προσέκρουαν πάντοτε στο Υπουργείο Οικονομικών. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει φορολογική συνείδηση. Στις υπόλοιπες χώρες το σύστημα ήταν απλό: ο επενδυτής κατέθετε τα χρήματα που ήθελε να επενδύσει σε μια ταινία στην τράπεζα, ο παραγωγός έπαιρνε αυτά τα χρήματα κόβωντας ένα τιμολογιο ώστε να γίνει νόμιμη φορολόγηση των χρημάτων αυτό και όλα καλά και όλα ωραία. Το εκάστοτε ελληνικό Υπουργείο Οικονομικών δεν υπήρχε περίπτωση να δεχθεί αυτό το σύστημα γιατί ήξερε ότι θα υπάξει έντονη πιθανότητα φοροδιαφυγής με συνεννοήσεις και ψεύτικά τιμολόγια ανάμεσα στον επενδυτή και τον παραγωγό. Κάποια στιγμή επί υπουργείας του Γιώργου Βουλγαράκη στο Υπουργείο Πολιτσιμού, ο Υπουργός κάλεσε διάφορους ανθρώπους για να ενημερωθεί για τα κινηματογραφικά πράγματα. Μεταξύ αυτών είχε καλέσει και μένα. Η πρόταση μου ήταν διπλή και πάντοτε προσανατολισμένη στο να σταματήσει η εσωστρέφεια του ελληνικού κινηματογράφου. Η πρώτη πρόταση είναι να ενισχυθεί ο ρόλος των ξένων ταινίων στην Ελλάδα και το δεύτερο σκέλος ήταν το tax shelter. Είχα ένα ολοκληρωμένο σχέδιο, το οποίο και πρότεινα. Από τότε πέρασαν πέντε χρόνια μέχρι να υιοθετηθεί ο νόμος και να ψηφιστεί η υπουργική απόφαση. Η σημαντική διαφοροποίηση που έπεισε τελικά το Υπουργείο Οικονομικών ήταν ο επενδυτής να μην δίνει τα χρήματα κατευθείαν στον παραγωγό αλλά σε έναν φορέα, που ευτυχώς τον είχαμε, το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου. Και με τη σειρά του ο παραγωγός να δίνει εντολές στο Κέντρο για να πληρώνει έξοδα για λογαριασμό του. Με αυτόν τον τρόπο η πιθανότητα της φοροδιαφυγής είναι μηδενική και το Κράτος είναι σίγουρο πως θα πληρωθούν σωστά όλες οι εισφορές και οι φόροι που αναλογούν σε αυτό το κεφάλαιο.
Πρακτικά πως γίνεται αυτό; Η υπουργική απόφαση κάνει διαχωρισμό ανάμεσα στους ιδιώτες και όσους δραστηριοποιούνται επαγγελματικά στον οπτικοακουστικό τομέα.
Μια φιλοσοφία που απερρίφθη ήταν να δοθεί το κίνητρο σε όλες τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται οικονομικά στην Ελλάδα. Απέναντι όμως σε ένα Υπουργείο Οικονομικών, δεν μπορείς είσαι μαξιμαλιστής, γιατί θα πρέπει να είσαι ταυτόχρονα και ικανός να διαπραγματευτείς. Επρεπε να γίνει διαχωρισμός: ανάμεσα σε όσους ασχολούνται ήδη με το σινεμά, είτε ιδιώτες είτε εταιρίες και όσους δεν εμπλέκονται στον οπτικοακουστικό τομέα. Ενας γιατρός, ένας δικηγορικός όμιλος, για παράδειγμα, θα έχει διπλάσια έκπτωση από αυτόν που έχει σχέση με τον κινηματογράφο. Η τροποποίηση που έκανε κατά το θετικότερο η σημερινή ηγεσία του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού είναι ότι στην πραγματικότητα υιοθέτησε όχι το tax shelter αλλά το tax rebate. Στην πρώτη περίπτωση (tax shelter) έχεις έκπτωση στο κεφάλαιο που φορολογείται, το ποσό που επενδύεις, δηλαδή, δεν περιλαμβάνεται στη φορολογική σου δήλωση. Στο tax rebate μειώνεται ο συνολικός σου φόρος. Αν επενδύσεις 100 ευρώ και είσαι ιδιώτης η εταιρία εκτός οπτικοακουστικής δραστηριότητας θα μειωθεί ο φόρος σου κατά 40 ευρώ. Αν είσαι παραγωγός ή σχετικός με τον οπτικοακουστικό τομέα (κανάλι κ.ά.) ο φόρος σου θα μειωθεί κατα 20 ευρώ.
Και πως ακριβώς θα γίνεται η διαδικασία αυτή;
Εγγυήτρια δύναμη είναι το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου. Και με μειωμένη γραφειοκρατία. Αν μπλέξεις τον ιδιώτη επενδυτή σε γραφειοκρατεία του δημιουργείς αντικίνητρα. Είτε η ταινία σου έχει ή πρόκειται να χρηματοδοτηθεί από το ΕΚΚ, κάνεις άιτηση στο Κέντρο για να σου ανοίξει έναν ειδικό λογαριασμό. Ο ιδιώτης που θα βρω για να επενδύσει στην ταινία μου θα καταθέσει αυτά τα 100 ευρώ στον ειδικό αυτό λογαριασμό και 15 ημέρες μετά θα του αποσταλλεί από το Κέντρο ένα χαρτί που θα μπορέσει να χρησιμοποιήσει στη φορολογική του δήλωση.
Το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου έχει υποχρέωση να ανοίξει λογαριασμούς για κάθε ταινία;
Ναι. Ο μόνος έλεγχος που κάνει το Κέντρο είναι να ελέγξει τυπικά αν αυτό που έχεις καταθέσει πληροί τους τεχνικούς όρους ενός σεναρίου και αν αυτό είναι σύννομο με τις Ευρωπαικές οδηγίες, δηλαδή δεν προωθεί το σεξισμό, τη βία ή το ρατσισμό. Φυσικά υπάρχει μια μίνιμουμ γραφειοκρατία, αφού μαζί με το σενάριο πρέπει να καταταθεί και ο προϋπολογισμός της ταινίας και μερικά ακόμη διευκρινιστικά για το χρονοδιάγραμμα των γυρισμάτων κ.ά. Πολύ σημαντικό, επίσης, είναι ότι το άνοιγμα του ειδικού λογαριασμού δεν σημαίνει ότι αν βρεις λεφτά μέσω των φορολογικών κινήτρων δεν μπορείς να χρηματοδοτηθείς από το Κέντρο. Το ελπίζω τουλάχιστον, γιατί αλλιώς είναι ανόητο.
Αν κάποιος θέλει να χρησιμοποιήσει άμεσα το μέτρο των φορολογικών κινήτρων μπορεί να το κάνει;
Τυπικά ναι. Εξαρτάται πόσο γρήγορα θα ενεργοποιηθεί από το ΕΚΚ. Δεν είναι δύσκολο. Χρειάζεται ένας υπεύθυνος για να διαχειρίζεται τους φακέλους των ταινιών και τα υπόλοιπα θα γίνονται από τις οικονομικές υπηρεσίες του Κέντρου.
Πιστεύετε πως το μέτρο αυτό θα λειτουργήσει; Εχω αλλεργία στα μονοπώλια, είτε αυτά είναι κρατικά είτε ιδιωτικά. Από τη στιγμή που υπάρχουν περισσότερες πηγές χρηματοδότησης, μόνο καλό μπορεί να είναι. Μένει στους ίδιους να το εκμεταλλευτούμε. Ισως σε μια διετία δούμε ταινίες καλλιτεχνικού προσανατολισμού να μπορούν να γυρίζονται χωρίς χρήματα του Κέντρου αλλά από άλλες και περισσότερες πηγές (ΕΡΤ, tax rebate, διανομή κτλ).
Δεν φοβάστε ότι, ειδικά μέσα στην οικονομική κρίση, το μέτρο θα ατονήσει ή ουσιαστικά δεν θα μπεί ποτέ σε εφαρμογή;
Δύο είναι οι μοναδικοί λόγοι για τους οποίους το μέτρο υπάρχει πιθανότητα να ατονήσει. Το ένα είναι η οικονομική κρίση. Ειδικά όσον αφορά την εύρεση κεφαλαίων σε έναν τομέα, όπως αυτόν του κινηματογράφου, που δεν είναι αποδοτικός. Και το δεύτερο είναι η ίδια η κινηματογραφική κοινότητα. Αν οι πρώτοι που βάλουν χρήματα δεν μείνουν ικανοποιημένοι τότε δεν θα ακολουθήσουν και άλλοι. Πάντως αν γίνει αυτό θα είμαστε η πρώτη χώρα που ένα μέτρο τόσο ζωογόνο θα ατονήσει.
Δεν υπάρχει φόβος ότι οι επενδυτές θα στραφούν προς τις εμπορικές ταινίες, αφού σε αυτές θα μπορέσουν εκτός από τη φοροαπαλλαγή να έχουν και μεταγενέστερο κέρδος από τις εισπράξεις των εισητηρίων;
Εδώ το θέμα είναι γενικότερο. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, σπάνια μια ταινία αποσβαίνει το κόστος της από την εγχώρια αγορά. Η ελληνική ταινία δεν έχει επενδύσει τόσο ώστε να είναι συμμέτοχος στη διεθνή αγορά. Αλλά μπορεί. Ειδικά τώρα που ο ελληνικός κινηματογράφος αποκτά δύναμη. Η «αμαρτωλή» Hellas Film του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου δεν φρόντισε να τοποθετήσει με σωστό τρόπο την ελληνική ταινία διεθνώς. Εκανε δουλειά, αλλά δεν κατάφερε να στήσει ένα πλαίσιο για την ανάπτυξη. Δεν μπορεί το Κράτος να πουλάει ταινίες. Επρεπε να είχαν δημιουργηθεί τα κίνητρα και οι υποδομές ώστε κάποιος ιδιώτης να αναλάβει την πώληση των ελληνικών ταινιών στο εξωτερικό.
Δεν φοβίζει η συγκέντρωση των αρμοδιοτήτων στο Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου;
Εμένα προσωπικά όχι. Αν αποφασίσουμε σαν χώρα ότι πρέπει να δουλέψουμε... Αν μπούμε στη λογική πως η μοναδική μου δουλειά είναι να μετακινώ ένα φλιτζάνι από το γραφείο α' στο γραφείο β' και γκρινιάζω επειδή τώρα πρέπει να μετακινώ και το ποτήρι νερό δεν θα γίνει τίποτα. Αυτό είναι θέμα προσώπων. Τα χαρακτηριστικά του νόμου δημιουργούν μια απλή βάση και το Κέντρο μπορεί κάλλιστα να λειτουργήσει ως ο «διαφανής» μεσάζων για την υλοποίηση των φορολογικών κινήτρων.
- Ο Μάρκος Χολέβας είναι σκηνοθέτης, σεναριογράφος, παραγωγός («Αυτόπτης Μάρτυς», «Ε-mail») και ανάμεσα σε άλλα διετέλεσε και αντιπρόεδρος του ΕΚΚ, πριν από τις δύο τελευταίες του συνθέσεις. Αυτήν την εποχή δουλεύει στην καινούρια του ταινία.
Διαβάστε ολόκληρη την υπουργική απόφαση, έτσι όπως αυτή δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στο gallery.
