Την ξέρουμε ως μια από τις πιο ενδιαφέρουσες ηθοποιούς του ευρωπαϊκού σινεμά, ξεκινώντας από την Ελλάδα με τους θεατρικούς Vasistas, βάζοντας τις βάσεις στο «Greek Weird Cinema», με το «Attenberg» της Αθηνάς Τσαγγάρη (για το οποίο κέρδισε το βραβείο ερμηνείας στο Φεστιβάλ Βενετίας), αλλά και τις «Αλπεις» και τον «Αστακό» του Γιώργου Λάνθιμου.
Η Αριάν Λαμπέντ μπορεί να παίξει με άνεση στο ιδιοσυγκρασιακό «Souvenir» της Τζοάνα Χόγκ, αλλά και σε μια χολιγουντιανή παραγωή όπως το «Assasin’s Creed». Στο «Stopover» των Ντελφίν και Μιριέλ Κουλεν, το «Malgré la Νuit» του Φιλίπ Γκραντριέ και το «Απαγορευμένο Δωμάτιο» του Γκάι Μάντιν.
Πριν από 5 χρόνια πέρασε πίσω από την κάμερα με την μικρού μήκους «Olla» (με πρωταγωνίστρια τη Ρομάνα Λόμπατς), ενώ τον Μάιο το «September Says», η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία της βασισμένη στο βραβευμένο με Booker Prize μυθιστόρημα της Ντέιζι Τζόνσον, έκανε την πρεμιέρα της στις Κάννες (και πριν ένα μήνα και την πανελλαδική της στο 65ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης).
H ιστορία δύο αδελφών, της εσωστρεφούς Τζουλάι και της υπερπροστατευτικής κι οργισμένης Σεπτέμπερ, που έχουν δημιουργήσει ένα δικό τους μυστικό σύμπαν για να επιβιώσουν της εφηβείας τους θα πάρει μία πολύ σκοτεινή μορφή όταν τα κορίτσια μετακομίσουν στο απόμακρο σπίτι της γιαγιάς τους...
To Σάββατο 30 Νοεμβρίου, η Αριάν Λαμπέντ παρουσίασε το «September Says» στην Ταινιοθήκη, στα πλαίσια του 8ου Φεστιβάλ WIFT GR - 50/50 Ισότητα και στον Κινηματογράφο.
Το Flix την είχε συναντήσει στις Κάννες σε μία ιδιαίτερα δυναμική, κινηματογραφική και άκρως φεμινιστική κουβέντα - για όσα προσπάθησε να αγγίξει με την ταινία, μία ιστορία μιας ιδιαίτερης γυναικείας ενηλικίωσης. Για τις αναφορές της, την έμπνευσή της, της χαρά και τη δυσκολία να είσαι στην σκηνοθετική καρέκλα και, αναπόφευκτα, και για τον σύντροφο της ζωής της, τον Γιώργο Λάνθιμο.
Αριάν, πώς σου φάνηκε το πέρασμα πίσω από τις κάμερες για μία μεγάλου μήκους ταινία; Είχε το «September Says» διαφορετικό βαθμό πρόκλησης από το «Olla»;
Οχι στ' αλήθεια. Μία μεγάλου μήκους είναι αυτό ακριβώς: πιο μεγάλη (γελάει). Ηθελα εδώ και πολλά χρόνια να σκηνοθετήσω. Το θεωρώ σαν την οργανική εξέλιξη κάποιου που αγαπάει πολύ το σινεμά. Κι εγώ είμαι στο σινεμά πάνω από 15 χρόνια. Ναι, ως ηθοποιός, αλλά θα πω κάτι ιερόσυλο: θεωρώ ότι όλοι όσοι υπηρετούμε το σινεμά, ο καθένας από το πόστο του, το κάνουμε ισάξια. Οπότε δεν ένιωσα δέος απέναντι στην σκηνοθετική καρέκλα. Μελετώ σινεμά, υπάρχω στο σινεμά πολλά χρόνια.
Γιατί επέλεξες την μεταφορά του «Sisters» της Ντέιζι Τζόνσον, ένα δύσκολο, γκοθ βιβλίο, ως το κινηματογραφικό σου ντεμπούτο;
Μου το πρότειναν από την Element Pictures. Πίστευαν, και είχαν δίκιο, ότι η φωνή αυτής της συγγραφέως, της πιο νεαρής γυναίκας που έχει κερδίσει ποτέ το βραβείο Booker, ταίριαζε με τη δική μου. Το διάβασα μονορούφι μέσα στην πανδημία. Με συνεπήρε, με γοήτευσε, με τρόμαξε, με φρίκαρε, με συγκίνησε. Ο τρόπος που περιγράφει την πολυπλοκότητα των γυναικείων χαρακτήρων ήταν μοναδικός. Με άγγιξε βαθιά. Κι αυτή η γκοθ ατμόσφαιρα που λες, ήταν εξαιρετικά έντονη - ζητούσε να γίνει ταινία. Από εκεί και πέρα ήταν μία δύσκολη διαδικασία βέβαια. Εγραψα το σενάριο και το έδωσα να το διαβάσουν οι δύο αδελφές μου. Μην παρεξηγηθώ δεν έχουμε καμία σχέση με τις ηρωίδες, αλλά πολλά από όσα πρόσθεσα, τα παιχνίδια για παράδειγμα, ήταν πράγματα από τις ζωές μας. Με άγγιξε βαθιά πώς αποτυπώθηκε η γυναικεία ψυχοσύνθεση στην εφηβεία και μέσα στις δυναμικές μιας οικογένειας.
Συνηθίζουμε να λέμε «αγάπη άνευ όρων» την μητρική, ή την αδελφική, ή την πατρική αγάπη. Κι αυτό δεν ισχύει καθόλου. Αντιθέτως, όταν δεν υπάρχουν όρια, η αγάπη γίνεται τοξική. Επίσης, μπερδεύουμε πολλές φορές την αγάπη με την αλληλοεξάρτηση. Το να γαντζωνόμαστε πάνω στους αγαπημένους μας, το να δίνουμε τροφή ο ένας στο τραύμα του άλλου, δεν είναι αγάπη...»
Η σχέση των δύο αδελφών, της Σεπτέμπερ με την Τζουλάι, είναι αρχικά αναγνωρίσιμη, σε σημεία χαριτωμένη, σε άλλα προστατευτική και σταδιακά αποκαλύπτεται σκοτεινή και άρρωστη. Η ταινία μιλάει για κάτι πολύ ενδιαφέρον: πόσο η ίδια η αγάπη, ακόμα και μέσα σε μια οικογένεια, μπορεί να γίνει κάτι πολύ επικίνδυνο και τοξικό
Αυτό με τράβηξε και στο βιβλίο. Θεωρώ ότι αυτή η ιδέα είναι η ρίζα του και η καρδιά του. Συνηθίζουμε να λέμε «αγάπη άνευ όρων» την μητρική, ή την αδελφική, ή την πατρική αγάπη. Κι αυτό δεν ισχύει καθόλου. Αντιθέτως, όταν δεν υπάρχουν όρια, η αγάπη γίνεται τοξική. Και οι ίδιοι μας οι γονείς μάς εκμεταλλεύονται, και τα αδέλφια μας και οι σύντροφοί μας κι εμείς αυτούς. Είναι στην ανθρώπινη φύση. Επίσης, μπερδεύουμε πολλές φορές την αγάπη με την αλληλοεξάρτηση. Το να γαντζωνόμαστε πάνω στους αγαπημένους μας, το να δίνουμε τροφή ο ένας στο τραύμα του άλλου, δεν είναι αγάπη. Είναι τοξικότητα. Και πολλές φορές μπερδεύουμε ποιος χρειάζεται ποιον. Η δυναμική Σεπτέμπερ προστατεύει την αδύναμη, εσωστρεφή Τζουλάι, Κι όμως, η Σεπτέμπερ έχει μεγαλύτερη ανάγκη την Τζουλάι, από το αντίστροφο.
Η ταινία αγγίζει πολλά θέματα που δοκιμάζουν όλους μας όσους περνάμε εφηβεία: που ανήκω, που θέλω να ανήκω, ποια είναι η ταυτότητά μου. Κάνοντας έναν παραλληλισμό, εσύ γεννήθηκες στην Γαλλία, ζεις μεταξύ Λονδίνου και Αθηνας, δουλεύεις σε όλο τον κόσμο. Είναι ένας καλλιτέχνης αιώνια έφηβος που ψάχνει που ανήκει; Εσύ το έχεις βρει;
Οχι. Και δεν νομίζω ότι θέλω. Θέλω να συνεχίσω αυτή τη διαδρομή, να είμαι σε κίνηση. Θεωρώ τον εαυτό μου Ευρωπαία - και συμπεριλαμβάνω και την Αγγλία σε αυτό (γελάει). Είμαι πολίτης του κόσμου κι είμαι και καλλιτέχνης ανοιχτή σε όποιο ενδιαφέρον κάλεσμα. Καταλαβαίνω όμως τι λες για την αναζήτηση. Νομίζω ότι όλη μας τη ζωή οι άνθρωποι κάτι ψάχνουμε, κι αυτό με συγκινεί και με κινητοποιεί όταν το αναγνωρίζω - στη ζωή ή την τέχνη. Ψάχνουμε ποιοι είμαστε, που πάμε, που ανήκουμε. Αυτό, αν και πολύ ανθρώπινο, μπορεί να γίνει μεγάλη παγίδα. Να νιώθουμε συνεχώς ανικανοποίητοι. Ποτέ δεν το βρίσκουμε, ποτέ δε θα το βρούμε - τουλάχιστον έτσι όπως μάς το έμαθαν να το αναζητάμε. Στήνουμε παγίδα στον εαυτό μας για να είμαστε δυστυχείς. Είμαστε αυτοί που είμαστε, είμαστε εδώ που είμαστε. Τουλάχιστον, για τώρα.
Πώς βρήκες τις ηθοποιούς σου; Τι έψαχνες στο κάστινγκ;
Ακολούθησα πολύ το ένστικτό μου. Οταν είδα την Μία αναγνώρισα αμέσως μία ντροπαλότητα, μία εσωστρέφεια. Εναν εσωτερικό κόσμο που θα εμπλούτιζε πολύ τα βλέμματα της Τζουλάι. Στην Πασκάλ με οδήγησε η φωνή της, το πρόσταγμά της ακόμα κι όταν μιλούσε γλυκά, μειλίχια. Αυτό θα έκανε μία εξαιρετική Σεπτέμπερ. Φυσικά με ενδιέφερε η μεταξύ τους χημεία. Δεν τις ήθελα ίδιες, τις ήθελα πολύ διαφορετικές, αλλά να έχουν αυτή την αβίαστη χημεία. Να μπορούν να βγάλουν μέσα από την παιδικότητα και το παιχνίδι ακόμα αυτό το δέσιμο που έχουν τα αδέλφια. Επίσης ήθελα κορίτσια που δεν είναι ματαιόδοξα, που δε θα δίσταζαν να τσαλακωθούν, δεν τους νοιάζει πώς φαίνονται στον φακό. Σε αυτή την ηλικία και την εποχή του Instagram, αυτό δεν είναι αυτονόητο. Ηταν εξαιρετικά δύσκολα όλα αυτά και τα έκανα ακόμα δυσκολότερα γιατί δεν ήθελα να βρω λευκές ηθοποιούς. Και δυστυχώς η βιομηχανία μας παράγει και προάγει λευκούς ηθοποιούς. Είμαι πολύ πολύ χαρούμενη που βρήκα την Μία και την Πασκάλ.
Κι όσο αφορά την τονικότητα, την εικόνα, την επιλογή να χρησιμοποιήσεις 16mm και 30mm φιλμ, ποιες ήταν οι αναφορές σου; Είχες κάποιο είδος σινεμά που αγαπάς, κάποιους σκηνοθέτες που θεωρείς επιρροές σου;
Ισως όχι άμεσα, αλλά σίγουρα εμμέσως, με έχουν επηρεάσει πολλοί σκηνοθέτες και κάποιοι έχουν περάσει κάτω από το δέρμα μου. Η Σαντάλ Ακερμάν, για παράδειγμα. Νομίζω ότι όλα όσα κάνω και όλα όσα είμαι είναι εμπνευσμένα από το σύμπαν της. Ο Ούλριχ Ζάιντλ με έχει επηρεάσει επίσης - λατρεύω το χιούμορ και τη σκοτεινιά του. Η Κέλι Ράιχαρντ για το πώς χειρίζεται το διάλογο. Η Αλίτσε Ρορβάχερ για την ελευθερία με την οποία αμφισβητεί τις νόρμες όταν κινηματογραφεί. Είναι πάρα πολλοί...
Θέλουμε πάρα πολύ να καταλάβουν οι άντρες πόσο καλύτερη θα είναι η ζωή τους αν τελειώσουμε με την πατριαρχία. Πάρα πολύ τους θέλουμε δίπλα μας. Αλλά δε θα τους παρακαλέσουμε. Δε θα πάμε να τους πάρουμε από το χεράκι. Να έρθουν από μόνοι τους, να κάνουν τη δουλειά αυτογνωσίας που τους αναλογεί και να έρθουν...»
Είσαι μία δυνατή φωνή στα γυναικεία θέματα. Μιλάς, παίρνεις θέση, κι αυτό έχει και κόστος καμία φορά. Πώς αντιδράς που ο όρος «φεμινίστρια» έχει αρνητική χροιά - ιδιαίτερα ανάμεσα σε μεγάλη μερίδα ανδρών; Που στεκόμαστε 7 χρόνια μετά από όταν άνοιξε ο #metoo διάλογος; Προχωράμε μπροστά, κολλήσαμε;
Στην Ευρώπη εννοείς, ή στην Ελλάδα;
Αουτς. Αυτό πόνεσε...
Κοίτα, σίγουρα είναι πολύ σημαντικό ότι άνοιξε αυτός ο διάλογος, άνοιξαν τα στόματα και οι καρδιές των γυναικών. Οτι πλέον δεν μπορούν να γίνουν πράγματα που ξεπερνούν τα όρια, με τις γυναίκες ευνουχισμένες και σιωπηλές. Από εκεί και πέρα είμαστε ακόμα πολύ πίσω. Προσπαθώ πολύ να πατήσω γερά και να υπερασπιστώ το κίνημα στη Γαλλία, γιατί εκεί έχω τη δύναμη να το κάνω. Στην Ελλάδα δυστυχώς είμαστε πολύ πίσω ακόμα. Οι νοοτροπίες, το μεσογειακό ταπεραμέντο, αυτό που -κακώς- θεωρείται ως «παραδοσιακή κοινωνία», έχουν βολέψει πολλές συμπεριφορές να μην αλλάζουν. Γίνεται τεράστιος πόλεμος εναντίον ενός κινήματος που στην ουσία πιστεύει στην ισότητα, μόνο και μόνο γιατί οι άνθρωποι δεν θέλουν να μετακινηθούν. Και δεν είναι μόνο οι άντρες. Δυστυχώς είναι και πολλές γυναίκες. Είναι αδιανόητο το 2024 να δηλώνει κάποιος μη φεμινιστής. Να έχει όλο τον ορισμό στο μυαλό του λάθος. Προσωπικά, δεν με νοιάζει καθόλου οποιοσδήποτε πιστεύει ότι ο φεμινισμός είναι ένας τρόπος φίμωσης ή καταπίεσης του άντρα. Στ’ αλήθεια δεν με ενδιαφέρει. Είναι θέμα παιδείας και δεν υπάρχει καμία δικαιολογία πια - όλη η βιβλιογραφία είναι στη διάθεση μας. Καθίστε και διαβάστε. Θέλουμε πάρα πολύ να καταλάβουν οι άντρες πόσο καλύτερη θα είναι η ζωή τους αν τελειώσουμε με την πατριαρχία. Πάρα πολύ τους θέλουμε δίπλα μας. Αλλά δε θα τους παρακαλέσουμε. Δε θα πάμε να τους πάρουμε από το χεράκι. Να έρθουν αυτοί, να κάνουν τη δουλειά αυτογνωσίας που τους αναλογεί. Θα τους περιμένουμε με ανοικτή αγκαλιά. Εγώ πάντως και ως γα και ως καλλιτέχνης θα φωνάζω τη λέξη φεμινισμός μέχρι να τη συνηθίσουμε. Θα δουλεύω στη ζωή και στην τέχνη για να πατάξω την πατριαρχία. Αυτός είναι ο στόχος.
Ακόμα και στην ταινία, ο απαιτητικός τρόπος σεξουαλικοποίησης του έφηβου κοριτσιού επιδρά άμεσα στην ψυχική υγεία όλων γύρω του. Είναι ο λόγος που αναζήτησες μία ιστορία με βίαιη εξέλιξη; Να δείξεις πόσο σκοτεινά βαδίζουμε με τη σεξουαλική "αντικειμενικοποίηση" της γυναίκας - που είναι τόσο διαφορετικό πράγμα από την σεξουαλικότητά της;
Ακριβώς. Υπάρχουν έρευνες που το αποδεικνύουν αυτό ξανά και ξανά. Και το σινεμά συμβάλει πάρα πολύ στη συντήρηση αυτού του καθεστώτος. Υπέροχο είναι να είσαι όμορφη και σέξι. Ομως όταν αυτό γίνεται ως η πρώτη σύσταση στο ποια είσαι, ως έμφαση της αξίας σου, ως ταυτότητά σου, εξαιρώντας όλα τα άλλα χαρακτηριστικά της προσωπικότητά σου, τότε γενιές και γενιές κουβαλούν ένα λανθασμένο πρότυπο που οδηγεί σε τραύμα, βία - σωματική και ψυχική...
Σε τρομάζει η βία απέναντι στη γυναίκα; Η δεξιόστροφη επικράτηση στην πολιτική που εγείρει θέματα που πιστεύαμε ότι είχαμε λύσει - αμβλώσεων, αυτοδιάθεσης...;
Ολους μας μάς τρομάζει. Αλλά πρέπει και να μάς πεισμώνει. Το ότι το σύστημα βρυχάται είναι επειδή κι αυτό έχει τρομάξει με εμάς. Οπότε μάλλον κάτι κάνουμε καλά. Εκεί εμείς πρέπει να δείξουμε πιο δυνατοί. Να φέρουμε νέα εργαλεία στον αγώνα μας. Εχω μεγάλη πίστη στην νέα γενιά.
Ο Γιώργος είναι ένας σκηνοθέτης που θαυμάζω απεριόριστα, οπότε φυσικά και με έχει εμπνεύσει. Κι είναι εύκολο όταν εκτός από το να θαυμάζεις τον σκηνοθέτη, ξέρεις και τον άντρα που κρύβεται από πίσω...»
Ο σύντροφός σας, στη ζωή και την τέχνη, είναι ο Γιώργος Λάνθιμος. Πόσο έχετε επηρεάσει ο ένας τον άλλον στην καλλιτεχνική σας πορεία;
Δεν θα ήθελα να μιλήσω για τον Γιώργο, δεν είναι κάτι που θέλω να σχολιάζω.
Απόλυτα κατανοητό. Απλώς, μετά από όλη αυτή τη συζήτηση αναρωτιόμαστε αν υπάρχει και η δική σου επιρροή στο τρόπο που κοιτάει τα πράγματα. Το σινεμά του Λάνθιμου, για παράδειγμα, έχει ένα στιβαρό φεμινιστικό βλέμμα...
Ναι αυτό μπορώ να πω ότι είναι η επιρροή του να ζει κανείς χρόνια δίπλα μου (σκάει στα γέλια). Κοιτάξτε, δεν ξέρω αν, και πόσο, έχουμε επηρεάσει ο ένας τον άλλον. Είμαι σίγουρη ότι έχουν περάσει σκέψεις, ιδέες, πράγματα από τον έναν στον άλλον μέσα στα χρόνια, αλλά δεν μπορώ να είμαι σαφής και να τα πω με ακρίβεια. Ομως ο Γιώργος είναι ένας σκηνοθέτης που θαυμάζω απεριόριστα, οπότε φυσικά με έχει εμπνεύσει. Κι είναι εύκολο όταν εκτός από το να θαυμάζεις τον σκηνοθέτη, ξέρεις και τον άντρα που κρύβεται από πίσω...
Το «September Says» θα κάνει πρεμιέρα στις ελληνικές αίθουσες από την Feelgood
