Δεν φανταζόμουνα ότι θα ήταν τόσο δύσκολο να γράψω ένα απλό κείμενο για ένα βιβλίο που αφηγείται την ιστορία μιας παράνομης έκτρωσης στη Γαλλία, Ιανουάριο του 1964. Ούτε πρωτάρα είμαι σε τέτοια θέματα (έχω κάνει κι εγώ έκτρωση, παράνομη και νόμιμη), ούτε μου λείπει το γλωσσικό οπλοστάσιο - ο φεμινισμός και της δικιάς μου γενιάς στην Ελλάδα κτίστηκε κυρίως πάνω στο δικαίωμα και την απόλυτη ελευθερία επιλογής του πότε και αν θα γίνουμε μητέρες. Ομως ποτέ δεν είχα καθίσει να σκεφτώ σοβαρά ή να φανταστώ σε όλες τους τις λεπτομέρειες την αγωνία, τον φόβο και τον πόνο που συνόδευαν κάποτε τις γυναίκες, ηρωικές ή απελπισμένες, που «έριχναν» το παιδί τους. Παρέλυα από πανικό. Η δικιά μου εμπειρία ήταν, βλέπετε, από λουξ κλινικές, αναισθησία, γιατρούς και νοσοκόμες, άντε και λίγο αιματάκι και πόνο μετά το ξύπνημα, μέσα στην ανακούφιση και τη χαρά.
Το βιβλίο, όμως, της Ανί Ερνό «Το Γεγονός» δεν είναι ταινία, που μπορείς να κλείσεις τα μάτια και να αποφύγεις τη φρίκη, όπως στο θρυλικό πιά «4 μήνες, 3 εβδομάδες και 2 μέρες» του Κριστιάν Μουντζίου, για μια παράνομη έκτρωση στην Ρουμανία του Τσαουσέσκου. Οι λέξεις έχουν μεγαλύτερη δύναμη από τις εικόνες, που διαρκούν δευτερόλεπτα. Οι λέξεις, οι κακούργες, επιμένουν μέρες και μέρες, κατακλύζουν το μυαλό σου, που φτιάχνει χίλιες δυό δικές του εκδοχές, πέρα από τη σκηνοθετική επιλογή. Γιατί, αυτή μπορεί ακόμα και διακριτική να είναι (δόξα τω θεώ) στην επίμαχη, κεντρική σκηνή της έκτρωσης, όπως ακριβώς συμβαίνει και στο συγκλονιστικό φιλμ της Γαλλίδας Οντρέ Ντιγουάν, σε αντίθεση με την ωμότητα του βιβλίου της Ερνό, στο οποίο βασίστηκε.
Πολύ σοφή η επιλογή των εκδόσεων «Μεταίχμιο» να το κυκλοφορήσουν, σε μετάφραση Ρίτας Κολαΐτη, αυτές ακριβώς τις μέρες, που η ταινία βγαίνει στις αίθουσες. Ετσι, είμαστε περικυκλωμένες με λέξεις και εικόνες γύρω από τη φρίκη μιάς παράνομης έκτρωσης, σε μια εποχή που χρειαζόμαστε την οργή και την αποφασιστικότητά μας όσο ποτέ άλλοτε. Στον αντιδραστικό χορό της απαγόρευσης των εκτρώσεων μπαίνουν ορμητικά και οι ΗΠΑ.
Η Ανί Ερνό, κορυφαία και αναγνωρισμένη διεθνώς Γαλλίδα συγγραφέας, που κάθε χρόνο συζητιέται για το Νόμπελ Λογοτεχνίας, συνήθως από τη ζωή και τις αναμνήσεις της ξεκινά - το πιο διάσημο βιβλίο της, «Τα Χρόνια» (εκδόσεις Μεταίχμιο), είναι ένα είδος αυτοβιογραφίας. Για την έκτρωση, όμως, που είχε κάνει στα 23 της χρόνια, περιέργως πώς δεν είχε γράψει ούτε λέξη μέχρι το 2000, που πρωτοκυκλοφόρησε το «Γεγονός». Οπως λέει και προς το τέλος του μικρού της βιβλίου, ένιωθε σαν «παράπτωμα» αυτή την έλλειψη, είχε «ενοχές» που τίποτα δεν είχε κάνει γι’ αυτήν την εμπειρία της, «σαν ένα δώρο που παίρνεις και το χαραμίζεις».
Ο χαρακτηρισμός «δώρο» μην σας ξενίζει. Η Ερνό, τότε και τώρα, είναι ένα δυνατό, σχεδόν σκληρό πλάσμα. Οχι ότι δεν τραυματίστηκε και δεν υπέφερε από τις συνέπειες της ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης της, αλλά η αταλάντευτη, πεισματική, ατρόμητη απόφασή της να κάνει έκτρωση εντυπωσιάζει εμάς ,με τις εμπειρίες του γλυκού νερού .«Δεν ένιωθα τον παραμικρό φόβο στην ιδέα της έκτρωσης», γράφει. Κάποια στιγμή ετοιμάζεται, μάλιστα, να «το ξεφορτωθεί», να «το σκοτώσει» μόνη της, εισάγοντας πολύ προσεχτικά μια βελόνα πλεξίματος στον κόλπο της, Ευτυχώς ο πόνος την σταμάτησε, αν και η «ανημπόρια» της την απέλπισε.
Κι όμως, αυτή η διανοούμενη φοιτήτρια φιλολογίας στο πανεπιστήμιο της Ρουέν, που έπαιζε στα δάχτυλα τους σουρεαλιστές, αρίστευε στα μαθήματα, είχε φιλοδοξίες για καριέρα στη λογοτεχνία και ελεύθερη (σε σχέση, βέβαια, με το κλίμα της εποχής) στάση απέναντι στο σεξ, ήταν εντελώς άσχετη με το ίδιο της το σώμα. Δεν καταλάβαινε, ας πούμε, γιατί μετά την έκτρωση-αποβολή και την ακατάσχετη αιμορραγία της έπρεπε να της κάνουν απόξεση για να μην πεθάνει. Δεν φανταζόταν ότι αυτό που θα έπεφτε μέσα σε αφόρητους πόνους από τον κόλπο της θα ήταν ένα κανονικό έμβρυο, θα μπορούσε να δει μέχρι και το φύλο του.
Ας πάρουμε την ιστορία από την αρχή, χωρίς πολλές άγριες λεπτομέρειες. Η 23χρονη Ερνό καταλαβαίνει ότι έχει καθυστέρηση μιάς εβδομάδας τον Οκτώβριο του 1963. Εχει κάνει πολλές φορές έρωτα με τον Π, έναν φοιτητή Πολιτικών Επιστημών, στις επικίνδυνες, μάλιστα, μέρες της, αλλά δεν φανταζόταν ότι «θα έπιανε». «Μες στον έρωτα και στον οργασμό ,πίστευα ότι το κορμί μου δεν διέφερε ουσιαστικά από εκείνο ενός άντρα», γράφει. Τι προωθημένη φράση. Στις 8 Νοεμβρίου ο γυναικολόγος Ν. την εξετάζει και της λέει ότι είναι σίγουρα έγκυος. Προβλεπόμενη ημερομηνία τοκετού: 8 Ιουλίου 1964. «Εσκισα το χαρτί», θυμάται.
Ενημερώνει τον φίλο της ότι δεν σκόπευε να το κρατήσει χωρίς να τρέφει «αυταπάτες» για την ανακούφιση, που αυτός ένοιωσε. Και τότε αρχίζει το μαρτύριο. Ικετεύει γιατρούς, που απειλούμενοι με ποινή φυλάκισης και στέρηση του δικαιώματος άσκησης του επαγγέλματός τους ή απλώς αναίσθητοι και θρησκόληπτοι, τής γυρίζουν την πλάτη. Ενας, μάλιστα, ξέροντας ότι η Ανί «θα φτάσει ως το τέλος», την παγιδεύει συνταγογραφώντας της ένα φάρμακο που το δίνουν «για να μην αποβάλλει η γυναίκα»! Ψάχνει με αγωνία να βρει μια από εκείνες τις γυναίκες ,τις και «αγγελοποιούς» αποκαλούμενες , που σε «ανήλιαγα σοκάκια», κάνουν εκτρώσεις με «ιδιαίτερα υψηλές ταρίφες». Αυτές, γράφει η Ερνό, όπως και οι γιατροί «εκτρωσίες» , είναι τελικά η καλύτερη λύση ,γιατί έχει ακούσει από τα ψιθυριστά κουτσομπολιά της γειτονιάς της τόσες φρικτές ιστορίες για βελόνες πλεξίματος, κοτσάνια μαιντανού, εγχύσεις με σαπουνόνερο, ιππασία. Δεν παύει, όμως, να ονειρεύεται τον εαυτό της «σε μια αστραφτερή αίθουσα χειρουργείου, μ’ έναν χειρουργό με γάντια λάτεξ μιάς χρήσης , και όχι στη σκοτεινή κουζίνα μιας μεσόκοπης νοσοκόμας».
Η Αναμαρία Βαρτολομέι στο «Γεγονός» της Οντρέ Ντιγουάν
Οι μέρες, οι εβδομάδες, οι μήνες περνάνε, παχαίνει, έχει ναυτίες, το πανεπιστήμιο πάει κατά διαόλου και η ανικανότητά της να γράψει τη διπλωματική της την τρομάζει ασυγκρίτως περισσότερο από την αναγκαία έκτρωση. «Ηταν το αλάθητο σημάδι μιας αόρατης κατάπτωσης», γράφει η Ανί Ερνό, που από νεαρό κορίτσι είχε έντονη, ακραία ταξική αίσθηση, μιας και ήταν «η πρώτη που σε μια οικογένεια εργατών και μικρεμπόρων πήγε στο πανεπιστήμιο, ξεφεύγοντας από τη φάμπρικα και το μαγαζάκι». Η εγκυμοσύνη γίνεται στα μάτια της (και έχει δίκιο) «η φάκα», η «κοινωνική αποτυχία». «Τελικά, μήτε το μπακαλορεά μήτε το πτυχίο Φιλολογίας κατάφεραν ν’ αποτρέψουν την αναπόφευκτη μοίρα της εργατικής τάξης - την κληρονομιά τής φτώχειας- της οποίας το έμβλημα ήταν η ανύπαντρη μητέρα και ο αλκοολικός άντρας», γράφει, σε μια από τις σημαντικότερες φράσεις του βιβλίου της.
Μες στον έρωτα και στον οργασμό ,πίστευα ότι το κορμί μου δεν διέφερε ουσιαστικά από εκείνο ενός άντρα», γράφει. Τι προωθημένη φράση. Στις 8 Νοεμβρίου ο γυναικολόγος Ν. την εξετάζει και της λέει ότι είναι σίγουρα έγκυος. Προβλεπόμενη ημερομηνία τοκετού: 8 Ιουλίου 1964. "Εσκισα το χαρτί", θυμάται η Ανί Ερνό.»
Που να 'ξερε ότι τελικά «μια μεσόκοπη νοσοκόμα», η κυρία Π.-Ρ, που έκανε εκτρώσεις σε ένα δυαράκι στο Παρίσι, θα ήταν ο σωτήρας της. «Σε αυτήν θα έπρεπε να αφιερώσω το βιβλίο», γράφει. «Ενιωθα εγκαταλελειμμένη απ όλους, εκτός από τούτη δω».
Η δική της Βέρα Ντρέικ, σε αντίθεση με την βρετανίδα ηρωίδα του Μάικ Λι είναι φιλοχρήματη και πιο επαγγελματίας. «Σαφώς τα λεφτά ήταν ισχυρό κίνητρο, αλλά μπορεί και να ένιωθε πως έτσι βοηθούσε τις γυναίκες», θέλει να πιστεύει η Ερνό. Από τις 15 Ιανουαρίου του 1964 μέχρι το βράδυ της 20ης Ιανουαρίου η Ανί κυκλοφορεί έχοντας μέσα στην μήτρα της δυο, διαδοχικούς, καθετήρες! Αυτή ήταν η αδιανόητη για μάς σήμερα μέθοδος της κυρίας Π.-Ρ. Η είσοδός τους ήταν ένας πόνος φρικτός. Και μετά ήρθε η σωτήρια. Με τι τίμημα. Αποβολή στον τούρκικο καμπινέ της φοιτητικής εστίας, ένα σχεδόν τεσσάρων μηνών έμβρυο, που έμοιαζε «με ινδιάνικη κούκλα», κόψιμο του λώρου από μια φίλη της («κλαίγαμε και οι δυό βουβά, μιά απερίγραπτη σκηνή χωρίς όνομα, ζωή και θάνατος την ίδια στιγμή»), ακατάσχετη αιμορραγία, εσπευσμένη μεταφορά στο νοσοκομείο, χειρουργείο, το τέλος της περιπέτειάς της. Η ζωή της Ανι Ερνό συνεχίστηκε, δεν πήγε χαμένη.
«Περπατούσα στους δρόμους της πόλης με το μυστικό της νύχτας της 20ής προς την 21η Ιανουαρίου φυλαγμένο καλά μες στο κορμί μου, σαν κάτι το ιερό», γράφει. «Δεν ήξερα αν βρισκόμουν στις παρυφές του τρόμου ή της ομορφιάς. Ενιωθα περήφανη. Σίγουρα κάτι από τούτη την περηφάνια μ’ έκανε να γράψω αυτό το βιβλίο». Ποια γυναίκα δεν την καταλαβαίνει;
Και για την ιστορία, η έκτρωση έγινε νόμιμη στη Γαλλία το 1975 χάρη στην θρυλική Σιμόν Βέιγ (1927-2017), υπουργό υγείας επί προεδρίας Ζισκάρ Ντ’ Εστέν.
