Αν κάποιος έβλεπε τα «Παιχνίδια Ζευγαριών» (που βγήκαν στις ελληνικές αίθουσες την προηγούμενη εβδομάδα) και «Το Δίκτυο των Κατασκόπων» (που πραγματοποιεί την πρεμιέρα του στη χώρα μας την Πέμπτη) χωρίς να γνωρίζει ποιος τα έχει σκηνοθετήσει, πολύ πιθανό να νόμιζε πως αποτελούν έργα δύο διαφορετικών δημιουργών.
Πίσω, όμως, από αμφότερες ταινίες βρίσκεται ο Ολιβιε Ασαγιάς, ο πλέον πολυμορφικός και κοσμοπολίτης Γάλλος (και όχι μόνο) σκηνοθέτης της γενιάς του, ο οποίος επί τρεις δεκαετίες αλλάζει με χαρακτηριστική άνεση κινηματογραφικά είδη, χώρες και γλώσσες, πολλές φορές μέσα στην ίδια ταινία.
Βασισμένο στο βιβλίο «Οι Τελευταίοι Στρατιώτες του Ψυχρού Πολέμου» του Φερνάντο Μοράις, «Το Δίκτυο των Κατασκόπων» αφηγείται την πραγματική ιστορία των «Κουβανών Πέντε», μιας ομάδας (αντικ)ατασκοπίας που στάλθηκε τη δεκαετία του 90 από τις μυστικές υπηρεσίες της Αβάνας στο Μαϊάμι της Φλόριντα, και συγκεντρώνει ένα αναμφίβολα εντυπωσιακό καστ από Ισπανόφωνους και Λατίνους σταρ: την Πενέλοπε Κρουζ, τον Γκαμπριέλ Γκαρσία Μπερνάλ, τον (τηλεοπτικό Πάμπλο Εσκομπάρ) Βάγκνερ Μούρα, τον (επίσης τηλεοπτικό Τζιάνι Βερσάτσε) Εντγκαρ Ραμίρεζ και την ταχύτατα ανερχόμενη Ανα Ντε Αρμάς.
Το Flix συνάντησε τον πολυσχιδή και πάντα ανήσυχο Γάλλο σκηνοθέτη κατά τη διάρκεια του περσινού Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας και μίλησε μαζί του για τις mainstream προοπτικές της νέας του ταινίας, τις πολιτικές και ανθρωπιστικές διαστάσεις της ιστορίας του, τις περιπέτειες των γυρισμάτων στην Κούβα και την ανεξάντλητη δημιουργικότητά του που δεν μπορεί να περιοριστεί σε ασφαλείς και προβλέψιμες επιλογές.
Ο Ολιβιέ Ασαγιάς με τους Γκαέλ Γκαρσία Μπερνάλ, Εντγκαρ Ραμίρεζ και Βάγκνερ Μούρα
Δεν θα έλεγα πως η ταινία αυτή είναι ένα άνοιγμα στο mainstream κι εμπορικό σινεμά. Θα τη χαρακτήριζα ως μια πιο φιλόδοξη απόπειρα. Κι όταν ετοιμάζεις ένα πιο φιλόδοξο, πιο ακριβό φιλμ, χρειάζεσαι μεγαλύτερο καστ, θεωρείται βασικός κανόνας. Χρειάστηκε να συγκεντρώσω ένα «δυνατό» καστ, ώστε να μπορέσω να χρηματοδοτήσω το φιλμ. Αυτός ήταν ο κύριος περιορισμός μου. Αυτό που με τράβηξε στην ταινία ήταν η ικανοποίησή μου από τα γυρίσματα του «Carlos» και η προσπάθειά μου να εξετάσω τη σύγχρονη ιστορία όσο συνδέεται με τη ζωή καθημερινών ανθρώπων. Με ενδιέφερε και η πλοκή καθώς είναι μια μεγάλη ιστορία. Είναι μια καθοριστική ιστορία, αυτός ο υποβόσκων πόλεμος που εκτυλίσσεται μεταξύ Κουβάς και Φλόριντα για πάνω από μισό αιώνα. Και δεν το είχε ως τώρα προσεγγίσει ο κινηματογράφος, κανένας δεν είχε προσπαθήσει να αφηγηθεί τις ιστορίες αυτές, επομένως ήταν φυσικά κάτι συναρπαστικό.
Οποιοσδήποτε επισκέπτης της Κούβας μέχρι πριν λίγα χρόνια έβλεπε τεράστιες αφίσες με τους πέντε Κουβανούς κατασκόπους. Στην Αμερική μιλούσαν για τους «Cuban Five» ενώ στην Κούβα για τους «Los Cinco Heroes». Ομως πιστεύω ότι η ταινία μου δεν τους ηρωοποιεί. Δεν θα το όριζα έτσι. Εκανα μια ταινία που δεν θέλω να χαρακτηρίζω ως πολιτική. Οσο κι αν έχει θέμα την πολιτική, το κάνει από ιστορική και ανθρώπινη σκοπιά. Με ενδιέφεραν οι διενέξεις των ανθρώπων αυτών, έκαναν θαρραλέες, προσωπικές επιλογές για να υπηρετήσουν την πατρίδα τους, καταστρέφοντας βέβαια τις οικογένειές τους και τις ζωές των γύρω τους. Με ενδιέφεραν λοιπόν αυτά τους τα διλήμματα περισσότερο από τα επιτεύγματά τους
Εχει ενδιαφέρον να βλέπεις την περιπέτεια των Κουβανών προσφύγων εκείνης της εποχής υπό το πρίσμα της σύγχρονης προσφυγικής κρίσης.** Είναι παρόμοια φαινόμενα. Επρόκειτο για ανθρώπους που ήθελαν να ξεφύγουν από την εξαθλίωση και από μια χώρα όπου πίστευαν ότι δεν είχαν μέλλον και πήραν απίστευτα ρίσκα για να το καταφέρουν.»
Στην περίπτωση της ταινίας μου, και ανθρωπιστικά μιλώντας, υποχρεωτικά είσαι με το μέρος της Κούβας. Αν αναλογιστούμε το καθεστώς Κάστρο, είναι μια χώρα που περνάει τρομερές δυσκολίες και που παλεύει να επιβιώσει δημιουργώντας μια τουριστική βιομηχανία κι από την άλλη έχεις τους «κακούς» που προσπαθούν βασικά να απομακρύνουν τουρίστες φοβίζοντάς τους με τοποθετήσεις βομβών, τρομοκρατικές επιθέσεις και άλλα. Στην περίπτωση λοιπόν αυτή, είναι με την πλευρά των ανθρώπων που προσπαθούν να προστατέψουν την πατρίδα τους. Νομίζω υπάρχουν πολλοί τρόποι να το δει κανείς, όμως σίγουρα στην Αμερική τους επιφύλαξαν κακή δίκη, με βαριές ποινές που δεν στηρίζονταν ουσιαστικά πουθενά. Ο Φιντέλ Κάστρο σίγουρα δεν τα έπραξε όλα σωστά, σε πολλά θέματα είχε άδικο, όμως στην περίπτωσή της συγκεκριμένης ιστορίας έχει απόλυτο δίκιο.
Η ταινία λειτουργεί σε δύο διαφορετικά επίπεδα. Το πρώτο είναι εκείνο της ανθρώπινης ιστορίας μιας οικογένειας που διαλύεται και σταδιακά ξαναβρίσκεται. Θέλησα όμως ακόμα να μιλήσω και από γεωπολιτική σκοπιά, τα παράλληλα γεγονότα που υπήρξαν εξαιρετικής σημασίας για την Κούβα και γενικά αυτό το σημείο του πλανήτη. Είναι λοιπόν δύο πράγματα ταυτόχρονα.
Δεν είχαμε το απαραίτητο μπάτζετ για γυρίσματα στο Μαϊάμι και άλλωστε η πόλη σήμερα είναι αρκετά διαφορετική από τη δεκαετία του 90. Τα γυρίσματα της Κούβας όμως έγιναν εκεί, για κάποια μέρη μάλιστα δόθηκε για πρώτη φορά άδεια γυρίσματος. Δεν ήταν καθόλου εύκολο, η εξουσιοδότηση απαιτούσε πολύ χρόνο. Σε καθημερινή βάση, ήμασταν αβοήθητοι. Έχουν υπέροχα location, υπέροχα συνεργεία λόγω της πολύ καλής κινηματογραφικής τους σχολής και μιας στοιχειώδους κινηματογραφικής βιομηχανίας, όμως λόγω και του εμπάργκο υπολείπονται σε εξοπλισμό. Επομένως κάθε μέρα ήταν μια μικρή μάχη, ένας αγώνας για να έχεις αυτά που χρειάζονται.
Οι πρωταγωνιστικοί ρόλοι δόθηκαν σε ξένους ηθοποιούς, κυρίως από Νότια Αμερική, και όλοι οι υπόλοιποι σε Κουβανούς. Νομίζω συνολικά έπαιξαν 80 περίπου Κουβανοί. Ήταν υπέροχη εμπειρία, έκανα ουσιαστικά ο ίδιος το κάστινγκ εκεί.
Ο Εντγκαρ Ραμίρεζ είναι φίλος μου, είχαμε πριν από χρόνια, μετά το «Carlos» συμφωνήσει να συμμετάσχει σε ταινία μου, μόλις θα βρίσκομαι το κατάλληλο υλικό. Όταν λοιπόν προέκυψε αυτή η ταινία, τη συνέδεσα αμέσως στο μυαλό μου με αυτόν, ήδη διαβάζοντας για το χαρακτήρα του Ρενέ.
Εχει ενδιαφέρον να βλέπεις την περιπέτεια των Κουβανών προσφύγων εκείνης της εποχής υπό το πρίσμα της σύγχρονης προσφυγικής κρίσης. Είναι παρόμοια φαινόμενα. Επρόκειτο για ανθρώπους που ήθελαν να ξεφύγουν από την εξαθλίωση και από μια χώρα όπου πίστευαν ότι δεν είχαν μέλλον και πήραν απίστευτα ρίσκα για να το καταφέρουν. Αισθάνεσαι την ανάγκη να βοηθήσεις τους ανθρώπους που φτάνουν με αυτές τις βάρκες, είναι κάτι βαθιά ανθρώπινο. Αυτό που με ενδιέφερε επίσης είναι ότι, πρόκειται μεν για μια ιστορία στον ψυχρό πόλεμο πριν από 30 χρόνια, όμως η πραγματικότητα στην Κούβα δεν έχει αλλάξει σχεδόν καθόλου, έχει μείνει ουσιαστικά η ίδια. Επικρατεί το ίδιο κλίμα πριν την κατάρρευση, υπάρχουν οι ίδιες οργανώσεις κατά του Κάστρο στο Μαϊάμι που θεωρούν ότι είναι ζήτημα μηνών ώσπου το καθεστώς να καταρρεύσει.
Μου άρεσε η ιδέα να υιοθετήσω το look της δεκαετίας του 90. Βλέποντας τις ταινίες του Σκορσέζε, με εντυπωσιάζει όντως η χρήση αυτών των κοφτών λήψεων και του voice over. Είναι κάτι που μου έδωσε έμπνευση, βρίσκω ότι είναι πολύ δυνατά εργαλεία στην κινηματογραφική αφήγηση. Ναι λοιπόν, παρακολούθησα τις ταινίες του. Δεν είχα ξεκάθαρες αναφορές, δεν είχα ξανακάνει γύρισμα στην Κούβα, ούτε υπάρχουν πολλές ταινίες από εκείνη την περίοδο. Σε σχέση με τον Σκορσέζε, είναι περισσότερο τεχνάσματα στην αφήγηση. Κατά καιρούς βλέπω σε ταινίες του αλλά και σε ταινίες πολλών σκηνοθετών τέτοιες απλές λύσεις για την επιτάχυνση της αφήγησης ή της αφήγησης με πιο σύντομο τρόπο, οπότε τις χρησιμοποιώ στη συνέχεια όπως όλοι οι σκηνοθέτες.
Η δημιουργικότητα είναι μια δαιδαλώδης διαδικασία, εξελίσσεται, παίρνει πολλές κατευθύνσεις και διοχετεύεται κάθε φορά με διαφορετικούς, συναρπαστικούς τρόπους. Πολλές φορές ο καμβάς και τα χρώματα αλλάζουν, πάντα όμως πίσω από το έργο κρύβεται ο ίδιος καλλιτέχνης.»
Ηταν σημαντικό για μένα να κάνω ταινία από την σκοπιά των γυναικείων χαρακτήρων, των συζύγων. Ο χαρακτήρας της Όλγκα με πολλούς τρόπους είναι το κέντρο της ταινίας. Γι’ αυτό και χρειάστηκα μια δυνατή ηθοποιό όπως η Πενέλοπε Κρουζ για να παίξει το ρόλο αυτό. Οι χαρακτήρες της Όλγκα και της Άνα-Μαργκαρίτα είναι κλειδιά με την έννοια ότι προσδίδουν αυτή την ανθρώπινη πραγματικότητα της ιστορίας. Ιδίως η Όλγκα, της οποίας η ζωή ουσιαστικά καταστρέφεται από κάτι που δεν το επέλεξε, είναι θύμα αποφάσεων που παίρνει ο σύζυγός της. Σταδιακά παίρνει τις δικές της θαρραλέες αποφάσεις ανακτώντας κάποιο έλεγχο και επαναφέροντας την οικογένειά της
Συνάντησα το Ρενέ Γκονζάλεζ και τον Ζεράρντο Ερνάντεζ -ψευδώνυμο Μανουέλ Βέρα-Μόντεζ- στην Κούβα. Ηταν πολύ φιλικοί, όμως σταδιακά αισθάνθηκα ότι ο Ρενέ για κάποιο λόγο δεν χάρηκε πολύ με την προοπτική της ταινίας, δεν είμαι σίγουρος γιατί, απλά έτσι το εξέλαβα. Αντίθετα ο Ζεράρντο χάρηκε με την ιδέα από την αρχή.
Οι Αρχές της χώρας δεν έχουν δει την ταινία ακόμη. Οι Κουβανοί ήταν λίγο καχύποπτοι για το τελικό αποτέλεσμα, έχουν στείλει μάλιστα δυο Κουβανούς να δουν την ταινία εδώ και να αποφασίσουν αν έχει πιθανότητες να προβληθεί εκεί ή όχι. Φάνηκε να τους άρεσε, δεν ξέρω. (γέλια)
Τα Mig (πολεμικά αεροπλάνα) στην ταινία είναι πραγματικά, ανήκουν στο στρατό της Κούβας. Μας έδωσαν πρόσβαση στους χώρους της πολεμικής αεροπορίας και στον πύργο ελέγχου, εκεί ήταν και η πρώτη μέρα των γυρισματων μας. Ήταν μόνο για εκείνη τη μέρα κατ’ εντολή τους και λόγω του περιορισμένου μπάτζετ, χρειάστηκε να πετύχουμε όλες τις λήψεις σε ένα 24ωρο.
Η ταινία ήρθε ουσιαστικά σε μένα, νομίζω, δεν την επιδίωξα. Είναι βραζιλιάνικη παραγωγή, του Ροντρίγο Τιχσέιρα, ο οποίος είχε τα δικαιώματα για το βιβλίο. Διαβάζοντάς το, ενθουσιάστηκα. Ο δημοσιογράφος έκανε εξαιρετική έρευνα για το θέμα, την εποχή, τις σχέσεις Αμερικής και Κούβας. Οταν, λοιπόν, ο παραγωγός μού πρότεινε την ταινία επειδή είχα κάνει το «Carlos», δέχθηκα αμέσως την πρόκληση να μετατρέψω το βιβλίο σε ταινία.
Μου αρέσει να μαθαίνω καινούρια πράγματα όταν φτιάχνω ταινίες. Εμαθα λοιπόν κάποια πράγματα όταν έκανα το «Carlos» και ήμουν περίεργος να τα εξελίξω περαιτέρω στη συνέχεια. Με έβαλε σε μεγάλο μπελά. Οι σκηνές στα αεροπλάνα ήταν μια κόλαση. Μπορώ να πω ότι δεν ξέρω αν θα ξανατολμήσω τέτοια γυρίσματα ξανά.
Η δημιουργικότητα είναι μια δαιδαλώδης διαδικασία, εξελίσσεται, παίρνει πολλές κατευθύνσεις και διοχετεύεται κάθε φορά με διαφορετικούς, συναρπαστικούς τρόπους. Πολλές φορές ο καμβάς και τα χρώματα αλλάζουν, πάντα όμως πίσω από το έργο κρύβεται ο ίδιος καλλιτέχνης. Το «Παιχνίδια Ζευγαριών» ήταν πιο εύκολο για μένα, πιο κοντά στα νερά μου, γυρίστηκε σε ελάχιστο χρονικό διάστημα. Το «Δίκτυο Κατασκόπων» ήταν μια πολύ χρονοβόρα διαδικασία, ήταν ένα πρότζεκτ που το συζητούσαμε εδώ και χρόνια. Καταφέραμε να μαζευτούμε όλοι οι συντελεστές και να βρουν χρόνο όλοι οι ηθοποιοί ακριβώς μετά το τέλος της προηγούμενης ταινίας μου. Θα προτιμούσα να είχε μεσολαβήσει κάποιο διάστημα, αλλά τα γυρίσματα και η ολοκλήρωση μιας ταινίας είναι ζήτημα παραγόντων που δεν είναι πάντα στο χέρι σου. Πάντως θεωρώ πολύ ενδιαφέρουσα τη διαδοχή δύο τόσο διαφορετικών ταινιών σε διάστημα ενός έτους.
Το «Δίκτυο των Κατασκόπων» θα προβάλλεται στις ελληνικές αίθουσες από την Πέμπτη 11 Ιουνίου σε διανομή της Spentzos Film.
