Η Αννέτα Παπαθανασίου είχε ορίσει τον τίτλο του νέου ντοκιμαντέρ της: «Γελώντας στο Αφγανιστάν», με κεντρικό πρόσωπο τον Καρίμ Ασίρ, έναν νέο ηθοποιό, 27 χρόνων τώρα, με Master's από το Πανεπιστήμιο της Καμπούλ και λέκτορα στο Tμήμα Θέατρου. Ο Καρίμ Ασίρ έγινε παγκόσμια γνωστός όταν έφτιαξε μικρά ασπρόμαυρα βίντεο στο YouTube, με τον ίδιο μεταμορφωμένο σε «Αφγανό Τσάρλι Τσάπλιν», ενώ παρουσίαζε και κωμικά σκετς στους δρόμους και στις πλατείες θίγοντας κοινωνικά θέματα της πατρίδας του με τον δικό του κωμικό τρόπο.
Διαβάστε ακόμη: «Η μόνη μου σκέψη είναι ότι τη γαμήσαμε.» Αφγανές κινηματογραφίστριες περιγράφουν τον εφιάλτη των Ταλιμπάν
Ο Καρίμ Ασίρ τράβηξε το ενδιαφέρον πολλών διεθνών ειδησεογραφικών δικτύων, ενώ ταυτόχρονα ο κόσμος μπορούσε να ταυτιστεί μαζί του και να γνωρίσει μία τελείως διαφορετική πλευρά του Αφγανού από αυτή του πρόσφυγα που έχει στο μυαλό του.
Ομως την περιπέτεια του «Γελώντας στο Αφγανιστάν» την πρόλαβαν οι εξελίξεις. Η Αννέτα Παπαθανασίου ετοιμαζόταν με το συνεργείο της να πάει, στις αρχές Σεπτεμβρίου, στο Αφγανιστάν για τα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ, όπου θα παρακολουθούσε τη ζωή του Καρίμ Ασίρ, γυρίζοντας, μάλιστα, κάποια επεισόδια σαν βωβή ταινία με τον ίδιο ως Αφγανό Τσάρλι Τσάπλιν. Το ντοκιμαντέρ είναι μια παραγωγή της TopCut-Modiano και συμπαραγωγή του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου, της ΕΡΤ και του Al Jazeera Documentary Chanel. Ομως στις 15 Αυγούστου 2021, οι Ταλιμπαν μπήκαν στην Καμπούλ και όλοι και όλα πάγωσαν. Η Αννέτα Παπαθανασίου, μαζί με την παραγωγό Φωτεινή Οικονομόπουλου, θεώρησαν ότι μοναδική τους επιλογή ήταν να φέρουν τον πρωταγωνιστή της ταινίας στην Ελλάδα - η περιπέτεια κράτησε 70 ημέρες αλλά ήταν, όπως λέει η σκηνοθέτης, «μια δύσκολη αποστολή με αίσιο τέλος».
Ο Καρίμ Ασίρ μίλησε στο Flix για όσα έζησε, για όσα ακόμα υφίσταται, για το φόβο και για τη λογοκρισία της τέχνης. «Γνωριστήκαμε με την Αννέτα την προηγούμενη φορά που είχε έρθει στο Αφγανιστάν, για το "Παίζοντας με τη Φωτιά",» μας λέει. «Εγώ ήμουν φοιτητής στο Πανεπιστήμιο, η Αννέτα έκανε εκεί ένα σεμινάριο, γνωριστήκαμε κι ενδιαφέρθηκε για την πρώτη μου δουλειά στο θέατρο, όπου έπαιζα ένα διπλό ρόλο, αλλά και για τις απόψεις μου για τη ζωή, την τέχνη και τη θέση των γυναικών στο Αφγανιστάν. Οταν γύρισε στην Ελλάδα, κρατήσαμε μια επαφή, επικοινωνούσαμε για ευχές, μέχρι που, πριν τρία χρόνια, μου μίλησε για την ιδέα της για το ντοκιμαντέρ "Γελώντας στο Αφγανιστάν". Μάλλον επειδή πάντα λέω ότι ο κόσμος δεν πρέπει να μας κρίνει μέσα από τα media, εκεί δείχνουν μόνο την κακή εικόνα της χώρας μας. Το Αφγανιστάν είναι πολλά πράγματα ακόμα, είναι η τέχνη κι ο πολιτισμός του. Μου άρεσε πολύ ο τίτλος του ντοκιμαντέρ, σκέφτηκα ότι θα μπορούσε ν' αλλάξει την άποψη των ανθρώπων και να καταλάβουν τη διαφορετική διάσταση του Αφγανιστάν. Κάναμε μεταξύ μας ένα συμβόλαιο και περίμενα να έρθουν τον Σεπτέμβριο για το γύρισμα. Μόνο που στις 15 Αυγούστου, δυστυχώς, η Καμπούλ έπεσε στα χέρια των Ταλιμπάν.»
Φωτογραφίες από τα γυρίσματα του «Γελώντας στο Αφγανιστάν», Γιάννης Γιαννακόπουλος
Ο Καρίμ Ασίρ ειδοποίησε αμέσως την παραγωγή ότι θα ήταν αδύνατον να ταξιδέψουν στην Καμπούλ, η κατάσταση ήταν δεινή κι επιπλέον ο ίδιος κρυβόταν: είχε λάβει ένα απειλητικό γράμμα από τους Ταλιμπάν. Λίγο καιρό νωρίτερα, είχε συμβεί ένα «δυστύχημα» στο Κανταχάρ, οι Ταλιμπάν είχαν δολοφονήσει έναν ντόπιο κωμικό, τον Κάσα Ζαουάν. Το BBC επικοινώνησε με τον Καρίμ: «Τους μίλησα, είμαι κι εγώ κωμικός, ήμουν τρομερά θλιμμένος, ο Ζαουάν δεν ήταν πολιτικό πρόσωπο, προσπαθούσε απλώς να κάνει τον κόσμο να γελάσει. Εδωσα τη συνέντευξη, μίλησα πολύ για τους Ταλιμπάν, εξήγησα ότι η δολοφονία δεν επιτρέπεται ούτε στο Ισλάμ. Μια εβδομάδα αργότερα, έλαβα, στο σπίτι των γονιών μου, μια επιστολή από την επιτροπή πολιτισμού των Ταλιμπάν, που έλεγε ότι μιλάω σε δυτικά Μέσα κι αν με βρουν θα με σκοτώσουν. Φοβήθηκα πολύ, παράτησα τη δουλειά μου, όχι μόνο την υποκριτική, αλλά και μια οργάνωση που διηύθυνα, μέσω της οποίας Αφγανοί της διασποράς βοηθούσαν οικονομικά άπορες οικογένειες στην πατρίδα. Σταμάτησα να διδάσκω, κρύφτηκα. Δέκα ημέρες αργότερα, η Καμπούλ έπεσε και τα πράγματα έγιναν ακόμα πιο δύσκολα κι επικίνδυνα.»
Ο Καρίμ επικοινώνησε με την Αννέτα Παπαθανασίου και την Φωτεινή Οικονομοπούλου και οι δυο τους άρχισαν να κινητοποιούν... όποιους μπορούσαν. Η διαδικασία χρειάστηκε 25 ημέρες και συνεργάστηκαν το Υπουργείο Εξωτερικών, το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, το Υπουργείο Πολιτισμού, το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, η ΕΡΤ, το ΣΕΗ, η Ενωση Ελληνικού Ντοκιμαντέρ, «Οι Γιατροί του Κόσμου», προσωπικότητες από όλο το πολιτικό φάσμα και πολλοί ακόμη φίλοι και συνεργάτες της ταινίας. Στόχος ήταν να μπει ο Καρίμ, η γυναίκα του και το μωρό τους στη λίστα εκκένωσης.
«Μας είπαν να πάμε στο αεροδρόμιο,» περιγράφει ο Καρίμ, «κι ότι εκεί θα μας περίμενε ο Πρέσβυς της Ελλάδας για να μας οδηγήσει σ' ένα αεροπλάνο που θα έφευγε. Αυτό δεν συνέβη γιατί οι Ταλιμπάν είχαν ήδη κλείσει όλες τις πύλες εισόδου. Γυρίσαμε στο σπίτι μας. Περιμέναμε μια εβδομάδα ώσπου να γίνουν τα έγγραφα για εμάς, πέντε οικογένειες, συνολικά 18 άτομα, διαβατήρια και ταξιδιωτικά έγγραφα που οι περισσότεροι δεν είχαν, για να περάσουμε τα σύνορα προς το Πακιστάν. Φτάνοντας, όμως, στα σύνορα, οι Ταλιμπάν είχαν τοποθετήσει σημεία ελέγχου - πάνω μου βρήκαν το λάπτοπ μου, το έψαξαν φάκελο προς φάκελο, ενώ ταυτόχρονα με χτυπούσαν, είδαν τις φωτογραφίες μου ως Τσάρλι Τσάπλιν, φωτογραφίες από το γάμο μου. Με ρωτούσαν γιατί χορεύαμε στο γάμο μου, γιατί είχαμε μουσική, ενώ αυτό δεν προβλέπεται στο Ισλάμ, ενώ με χαστούκιζαν και μ' έδερναν. Με ρώτησαν για τις φωτογραφίες της δουλειάς μου, τους είπα ότι είμαι ηθοποιός, ότι διασκεδάζω τον κόσμο, εκεί με χτύπησαν ακόμα πιο δυνατά, μου έκλεισαν τα μάτια, μου έβαλαν κουκούλα στο κεφάλι. Εχασα κάθε ελπίδα. Εκείνη τη στιγμή έφτασε μπροστά μας ο Μουλάς, ρώτησε τι συνέβαινε και μου είπε, να πάρω το λάπτοπ μου και να γυρίσω στην Καμπούλ - ότι αν με ξανάβλεπε μπροστά του, τότε θα με σκότωνε. »
Ο Καρίμ πήρε την οικογένειά του, σε κατάσταση σοκ, μαζί με τη γυναίκα και το μωρό τους και γύρισε στην Καμπούλ. Εμεινε εκεί για δύο εβδομάδες, όταν η ελληνική πλευρά κατάφερε να τον συνδυάσει με μια αποστολή φυγάδευσης μιας γυναίκας δικαστή από το Αφγανιστάν προς την Ελλάδα. «Μας είπαν να πάμε σε μια περιοχή στο βόρειο Αφγανιστάν, πήγαμε, μείναμε δυο νύχτες και το επόμενο ξημέρωμα ήρθαν και μας πήραν και μας οδήγησαν στο αεροδρόμιο. Φύγαμε, πετάξαμε ως τη Γεωργία κι από εκεί στην Αθήνα.»
Σ' έναν πλήρη κύκλο συγκυριών, ο Καρίμ Ασίρ έφυγε από το Αφγανιστάν υπό την απειλή των Ταλιμπάν, ενώ, λίγο πριν γεννηθεί, οι γονείς του είχαν φύγει από το Αφγανιστάν για το Ιράν με την πρώτη μεγάλη στρατιωτική κινητοποίηση των Ταλιμπάν, στον αφγανικό εμφύλιο πόλεμο. Γύρισαν στο Αφγανιστάν όταν ο Καρίμ ήταν 12 χρόνων. «Οταν τελείωσε ο πόλεμος,» λέει, «γυρίσαμε στη χώρα μας κι από τότε ζήσαμε εκεί. Οταν, τον Αύγουστο, η Καμπούλ έπεσε και πάλι στους Ταλιμπάν, εγώ υπερασπιζόμουν το Master's μου στο Πανεπιστήμιο, για την ακρίβεια περίμενα να τυπωθεί η εργασία μου κι είδα ξαφνικά ολόκληρη την πόλη να τρέχει, τα μαγαζιά να κλείνουν. Ο άνθρωπος εκεί μου είπε, φύγε, έρχονται οι Ταλιμπάν στην Καμπούλ, όλα τελείωσαν. Μ' έσπρωξε να βγω από το μαγαζί του, κάθισα στην άκρη του δρόμου και σκέφτηκα, τι να κάνω τώρα, τα όνειρά μου τελείωσαν. Προσπάθησα να βρω ένα ταξί για να γυρίσω σπίτι, στη γυναίκα μου, να μην σκεφτεί τα χειρότερα, αλλά δεν υπήρχε ούτε ταξί ούτε κανένα αυτοκίνητο, μόνο κόσμος που έτρεχε και το πρώτο όχημα των Ταλιμπάν που μπήκε στην πόλη, με τη σημαία και τα τραγούδια τους. Αληθινά σοκαρίστηκα, δεν ήταν ότι τους έβλεπα πρώτη φορά, είχα πολλές δουλειές έξω από την Καμπούλ, τους είχα ξανασυναντήσει, τους είχα μιλήσει, αλλά ποτέ δεν πίστευα ότι θα έρχονταν να καταλάβουν την πόλη, άλλωστε οι ίδιοι το αρνούνταν. Αλλά η κεντρική Κυβέρνηση μας εγκατέλειψε.»
Πόσο δύσκολο είναι για έναν άνθρωπο που έκανε σκοπό της ζωής και καριέρα του να φέρνει το γέλιο στον κόσμο, να βρίσκει πράγματα να του δίνουν χαρά σήμερα, εδώ, στην Αθήνα, μετά από αυτή την τραγωδία; «Το να βλέπω την ελευθερία σ' αυτές εδώ τις χώρες, την ευτυχία, το γέλιο, να μοιράζονται μαζί μου οι άνθρωποι τη χαρά τους, να δημιουργούμε σχέσεις, να ζούμε μαζί, αυτό μου δίνει χαρά. Τώρα, εδώ, νιώθω ασφαλής, πολύ ασφαλής, αλλά η πατρίδα μου είναι η πατρίδα μου, οι γονείς και οι φίλοι μου βρίσκονται ακόμα εκεί, είναι πολύ δύσκολο. Νιώθω ότι έχασα όχι μόνο τους φίλους μου, αλλά όλη τη γνώση μου, ό,τι κατάφερα, μέσα σε μια στιγμή. Θα μου πάρει χρόνο να ηρεμήσω. Αλλά είδα, για πρώτη φορά, πώς γιορτάζουν τη νέα χρονιά στην Ευρώπη, ήταν απίθανο, γιόρτασα κι εγώ μαζί τους τη χρονιά που έρχεται.»
Και, φυσικά, ο Καρίμ Ασίρ δεν εγκαταλείπει το στόχο του: «Είναι βέβαιο, τώρα που δουλεύω με την Αννέτα, θα δείξω σε όλο τον κόσμο, αλλά και στους Ταλιμπάν, ότι εκείνοι έκλεψαν το γέλιο από το Αφγανιστάν. Και το Αφγανιστάν έχει ακόμα ένα όπλο, τους νέους που είναι αποφασισμένοι να ξαναχτίσουν τη χώρα, κάποτε. Εάν οι Ταλιμπάν πουν ότι θ' ανοίξουν τα πανεπιστήμια, ότι δεν θα δολοφονούν πια καλλιτέχνες, θα είμαι ο πρώτος που θα γυρίσω, αλλά λένε ψέμματα. Για να δείξουν στα διεθνή Μέσα ότι είναι καλοί άνθρωποι και ο κόσμος να τους αποδεχτεί. Εμείς γνωρίζουμε την αλήθεια, έχουμε φίλους στο Αφγανιστάν, φυσικά συνεχίζουν να βρίσκονται καλλιτέχνες νεκροί.»
Τα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ της Αννέτας Παπαθανασίου, «Γελώντας στο Αφγανιστάν», έχουν ήδη ξεκινήσει κι αναμένεται να ολοκληρωθούν ως το τέλος Ιανουαρίου 2022.
info «Γελώντας στο Αφγανιστάν»
Σενάριο, Σκηνοθεσία: Αννέτα Παπαθανασίου | Διευθυντής Φωτογραφίας: Δημήτρης Κορδελάς | Ηχολήπτης: Αλέξανδρος Σακελαρίου | Μοντάζ: Χρόνης Θεοχάρης | Μουσική: Μαρία Χριστίνα Κριθαρά | Παραγωγοί: Μίκης Μοδιάνο, Φωτεινή Οικονομοπουλου | Σε ασπρόμαυρα χιουμοριστικά βίντεο με τον Καρίμ ως Τσάρλι Τσάπλιν έπαιξαν οι ηθοποιοί, με αλφαβητική σειρά: Κυριακή Γάσπαρη, Κώστας Ζέκος, Χριστίνα Κωνσταντινίδου, Στάθης Λαγκάδας, Σάββας Πασχαλίδης, Γιώργος Φρατζεσκάκης | Κουστούμια, Σκηνικά: Σάββας Πασχαλίδης | Μακιγιάζ: Κατερίνα Καβαδάτου
