Είχαμε ερωτευτεί την ταινία το 2024 στις Κάννες, και το κοινό που βρέθηκε μαζί μας όταν την είδαμε ξανά στις αίθουσες στο περσινό φεστιβάλ Θεσσαλονίκης συμφώνησε.
Η «Δίκη Ενός Σκύλου», η γλυκιά και σκληρή, σουρεαλιστικά αστεία και βαθιά φιλοσοφική δραμεντί που ακολουθεί τις περιπέτειες μίας νεαρής δικηγορίνας («χαμένων υποθέσεων») η οποία προσπαθεί να αθωώσει έναν σκύλο που οι αρχές θέλουν να θανατώσουν γιατί έχει δαγκώσει 3 ανθρώπους σε αφήνει ερωτευμένο με τα ζώα και πικραμένο (για ακόμα μία φορά) με τους ανθρώπους.
Βλέποντας την κοκκινομάλλα ηρωίδα να εκπλήσσεται με τις αντιδράσεις του σκύλου, να συγκινείται, να δένεται μαζί του καταλαβαίνει κανείς ότι αυτό το σενάριο έχει γραφτεί πάνω σε κάτι βαθιά προσωπικό. Οχι τυχαία. Η πρωταγωνίστρια, η Γαλλο-Ελβετίδα ηθοποιός Λετίσια Ντος είναι και η σεναριογράφος και (για πρώτη φορά) η σκηνοθέτης.
Θελήσαμε πολύ να τη συναντήσουμε γιατί νιώσαμε ότι έχουμε πολλά κοινά: ο τρόπος που βλέπει τα πράγματα, πονεμένα αστείος (όταν μας είπε ότι είναι κι εκείνη θαυμάστρια του «Fleabag», όλα μπήκαν στη θέση τους) ειλικρινά ιδεαλιστικός, και με μια off ματιά που φοράει τον χιουμοριστικό της ρομαντισμό στο πέτο.
Η ιδέα της ταινίας είναι δική σας, βασίζεται σε αληθινή ιστορία, ή σε έρευνα που κάνατε για τη νομοθεσία στην Ελβετία;
Ήταν ένας συνδυασμός όλων των παραπάνω. Αρχικά, ένας φίλος μου διηγήθηκε ένα συγκεκριμένο περιστατικό στην Ελβετία με έναν σκύλο που δάγκωσε μία γυναίκα στο πρόσωπο και ο ιδιοκτήτης του πέρασε από δίκη. Αυτή η υπόθεση είχε ξεσηκώσει θύελλες διαμαρτυριών, οι κάτοικοι υπέγραφαν αιτήματα για την αθώωση του σκύλου, κατέβηκαν σε πορείες, η δίκη έγινε πρωτοσέλιδο στις εφημερίδες. Διαβάζοντας για αυτό, μού κινήθηκε η περιέργεια για το αν υπήρχαν κι άλλες παρόμοιες υποθέσεις και με έκπληξη μου διαπίστωσα ότι δεν ήταν η μόνη. Σε όλες υπήρχε ένας κοινός παρανομαστής: το ζώο δεν είχε δική του υπόσταση, αλλά έπαιρνε ανθρώπινες διαστάσεις για τις οποίες ή έπρεπε ένα ζήσει ή έπρεπε να τιμωρηθεί.
Ξεχνάμε δηλαδή ότι τα ζώα έχουν δικά τους ένστικτα, μία αυθύπαρκτη φύση με δικούς της κανόνες και τα κρίνουμε όπως εμείς τα βλέπαμε. Άλλοι ως «οικογένεια», γιατί έτσι έχουν ανάγκη να το δουν οι ιδιοκτήτες τους κι άλλοι ως «εγκληματίες» που πρέπει να δικαστούν ως παραβατικοί κι επικίνδυνοι για τις κοινωνίες. Με ενδιέφερε λοιπόν να φωτίσω με την ταινία ποιο είναι το πραγματικό status των ζώων, ποια η πραγματική τους θέση απέναντι στον άνθρωπο. Ποια η υποχρέωση τους - αν έχουν στ’ αλήθεια κάποια υποχρέωση. Τα κακόμοιρα τα σκυλιά, για παράδειγμα. Τα πήραμε από τα βουνά, τα μετατρέψαμε από λύκους σε κατοικίδια, και μετά μάς σοκάρει αν σε μία τρομακτική για εκείνα στιγμή βγάλουν το πραγματικό τους ένστικτο.
Τα κακόμοιρα τα σκυλιά. Τα πήραμε από τα βουνά, τα μετατρέψαμε από λύκους σε κατοικίδια, και μετά μάς σοκάρει αν σε μία τρομακτική για εκείνα στιγμή βγάλουν το πραγματικό τους ένστικτο. Κι εμείς ζώα είμαστε, κάτι που, πολύ βολικά, ξεχνάμε και κινούμαστε σε αυτόν τον ταλαίπωρο πλανήτη με αλαζονεία και δικαιωματισμό...»
Πράγματι, η ταινία ξεδιπλώνει πολλά τέτοια σοβαρά και φιλοσοφικά ερωτήματα, όμως μάς ξαφνιάζει ο τόνος που επιλέγετε να τα παρουσιάσετε - ανάλαφρα, κωμικά, αμήχανα, τρυφερά. Πιστεύετε ότι η κωμωδία είναι ένα μέσο που ρίχνει τις αντιστάσεις του θεατή και τελικά μπορεί να προβληματίσει για τα πιο σοβαρά πράγματα;
Απολύτως. Πιστεύω ότι η ζωή μας είναι γεμάτη από αμήχανες, κωμικοτραγικές στιγμές, κι οι ίδιοι μπορούμε να γίνουμε καρικατούρες του εαυτού μας με κάθε ευκαιρία. Οι ανθρώπινες ανασφάλειες, οι γκάφες μας, οι αγωνίες μας, οι νευρώσεις μας, οι φιλοδοξίες μας, ο ναρκισσισμός μας, οι εγωισμοί μας - όλα μέσα από τον αντικατοπτρισμό της κωμωδίας παίρνουν μία ειρωνική διάσταση που μάς βοηθάει να τα κοιτάξουμε κατάματα. Γελάμε, αλλά συνωμοτικά. Γιατί αναγνωρίζουμε τους εαυτούς μας μέσα σε αυτή τη φάρσα. Κι επειδή κι ο δημιουργός βάζει και τον εαυτό του μέσα στη γελοιοποίηση, δεν αισθανόμαστε ότι μάς κρίνει, είναι μέρος του προβλήματος, οπότε αισθανόμαστε ότι μπορούμε να το βάλουμε σε μία οθόνη απέναντι μας και να το κοιτάξουμε.
Εδώ ειδικά όμως, θεωρούσα ότι κι όλη αυτή η υπερβολή που θέλει ένα ζώο να δικάζεται με ανθρώπινους κανόνες, ήταν ιδανική για να διακωμωδήσεις πολύ κοφτερά και φλεγματικά πολλά ακόμα για τις κοινωνίες μας. Ήθελα τον τόνο να αλλάζει συνεχώς - εκεί που γελάς να συμβαίνει κάτι τραγικό, ενώ παρακολουθείς κάτι συγκινητικό να διακόπτεται από κάτι χοντροκομμένα αμήχανο, η τρυφερότητα να δίνει τη θέση της σε σκοτεινιά. Κι όλο αυτό να μάς είναι οικείο.
Το να γράψει κανείς ένα σενάριο τέτοιων ισορροπιών και να επιτύχει τη σωστή τονικότητα και θερμοκρασία στη σκηνοθεσία είναι ούτως ή άλλως δύσκολο. Για εσάς που ήταν και το σκηνοθετικό σας ντεμπούτο; Δεν σας τρόμαξε η πρόκληση;
Τα πάντα με τρόμαξαν (γελάει). Αλλά δεν μπορώ να δουλέψω διαφορετικά - πρέπει κάτι να με προκαλεί για να ασχοληθώ. Αλλά δεν ήταν η κωμωδία η μεγαλύτερη δυσκολία μου.
Αντιθέτως βρήκα καταφύγιο σε αυτή. Ήξερα πώς να τη χειριστώ, γιατί είναι πολύ κοντά και στη δική μου φύση αυτή off-beat ειρωνία της ζωής. Είμαι μεγάλη φαν του χιούμορ των αδελφών Κοέν, του κυνισμού του Εστλουντ, του πικρού σχόλιου που κάνουν πάντα οι ταινίες του Πολ Τόμας Άντερσον. Επίσης λάτρεψα το «Fleebag», θεωρώ την Φίμπι Γουόλερ Μπριτζ ιδιοφυή.
Προσπάθησα λοιπόν να εμπιστευτώ το ένστικτό μου για αυτό τον κάπως μαύρο κωμικό τόνο, δούλεψα πολύ το σενάριο, το ρυθμό, τους διαλόγους. Ήθελα να είναι γάργαρο, υγρό, σαν μελωδία. Μου πήρε αρκετό καιρό να το πετύχω όπως το ήθελα, αλλά, και πάλι, δεν ήταν η κωμωδία η μεγάλη πρόκληση.
Καθόλου δεν με δυσκόλεψε ο Κόντι. Οσο παράξενο κι αν σας ακούγεται, είναι "ηθοποιός". Αναγνωρίζει το "cut" και σταματάει. Καταλαβαίνει το "άουτς" αν το παρακάνει σε μία σκηνή και κάνει πίσω. Ξέρει ότι τώρα "παίζουμε"...»
Με τον πρωταγωνιστή της τον «Κόντι», που κέρδισε επάξια και το βραβείο Palm Dog το 2024 στις Κάννες
Θα ήταν η επόμενη ερώτηση μου: λένε να μη δουλεύεις ποτέ με ζώα ή παιδιά. Πόσο απαιτητικό να έχεις για πρωταγωνιστή έναν σκύλο; Ή ήταν πολλά ίδια σκυλιά που τα εναλλάσσατε στο γύρισμα;
Ήταν αδύνατο να έχουμε ίδια σκυλιά - το αδεσποτάκι μας είχε μίξη από 12 ράτσες οπότε ήταν μοναδικός. Καθόλου δεν με δυσκόλεψε. Διαφωνώ πολύ με αυτό το ρητό του Χίτσκοκ. Πιστεύω ότι όσο απρόβλεπτο κι αν είναι ένα γύρισμα με ένα ζώο, αυτό που παίρνεις πίσω είναι τόσο γενναιόδωρο και έτοιμα γοητευτικό που τελικά είναι και μεγάλο δώρο.
Ο «Κόντι» (σ.σ. ο «Κόσμος» στην ταινία) ήταν ακριβώς αυτό που έψαχνα. Με το που τον είδα, τον ερωτεύτηκα. Κάναμε πάρα πολλές πρόβες με τους εκπαιδευτές του κι αυτός, παρόλο που έχει ένα παρόμοιο παρελθόν κακοποίησης με τον ήρωα που υποδύεται, ήταν εξαιρετικός. Ναι, φυσικά είχε στιγμές απειθαρχίας αλλά από εκεί μπορεί να προέκυπταν και περιστατικά που δεν ήταν γραμμένα στο σενάριο και τα εντάξαμε. Παραδείγματος χάρη, κάθε φορά που κάποιος έκανε τον ήχο νιαουρίσματος στο σετ, ο Κόντι αλυχτούσε. Αυτό μπήκε στην ταινία. Πάντως, όσο παράξενο κι αν σας ακούγεται, ο Κόντι είναι «ηθοποιός». Αναγνωρίζει το «cut» και σταματάει. Αναγνωρίζει το «άουτς» αν το παρακάνει σε μία σκηνή και κάνει πίσω. Ξέρει ότι τώρα «παίζουμε».
Ηθελα να πλάσω μία ηρωίδα που δε θα ήταν η δυναμική δικηγόρος που κάποιος θα περίμενε σε μία τέτοια υπόθεση. Αλλά μία κοπέλα που μπορούσε να συναισθανθεί τον κατατρεγμένο σκύλο, αλλά και τον άπορο ιδιοκτήτη του που κι αυτός, ταξικά, δεν ήταν άξιος υπεράσπισης. Μία ανασφαλής γυναίκα που παλεύει να βρει τη φωνή της, συμβολικά και κυριολεκτικά..»
Οπότε ποια ήταν η πρόκληση για εσάς αν δεν ήταν ούτε το σενάριο, ούτε ο τετράποδος πρωταγωνιστής σας;
Η μεγάλη πρόκληση ήταν το μοντάζ. Έχω σκηνοθετήσει στο θέατρο, είχα μία ιδέα για το πώς θέλω να επιτύχω το οπτικό αποτέλεσμα, να καθοδηγήσω τους ηθοποιούς μου, να στρώσω τους διαλόγους. Δεν είχα όμως την παραμικρή ιδέα για το πώς να χειριστώ το υλικό μου στο post production. Εκεί με έπιασε πανικός. Γιατί έχεις υλικό για 3 διαφορετικές ταινίες - ανάλογα πώς θα κόψεις και πώς θα συνθέσεις τις λήψεις σου, τι επιλογές θα κάνεις μαζί με την μοντέζ σου. Το μοντάζ είναι μία συναρπαστική διαδικασία, εκεί όλα παίρνουν μορφή. Αλλά ένας άπειρος σκηνοθέτης μπορεί να φρικάρει. Μία σειρά από λάθος αποφάσεις, μπορούν να καταστρέψουν την ταινία σου. Η Σουζάνα Πέντρο, η μοντέζ μου, ήταν και το αριστερό και το δεξί μου χέρι. Της χρωστάω πολλά.
Μιλώντας για θέατρο: διάβαζα για μία θεατρική σας παράσταση, όπου πρωταγωνιστούσατε στη σκηνή με ένα άλογο. Μάλλον γητεύεται τα ζώα, δεν εξηγείται αλλιώς.
Ναι στο «Hate» ο συμπρωταγωνιστής μου ήταν ένα άλογο και τα πηγαίναμε περίφημα. Νομίζω ότι το κλειδί είναι να σέβεσαι όλες τις οντότητες αυτού του κόσμου και να τους δίνεις το χώρο τους. Άλλωστε κι εμείς ζώα είμαστε, κάτι που, πολύ βολικά, ξεχνάμε και κινούμαστε σε αυτόν τον ταλαίπωρο πλανήτη και φερόμαστε με αλαζονεία και δικαιωματισμό. Στην ταινία θίγουμε το νομοθετικό πλαίσιο που θέλει τα ζώα «αντικείμενα», «πράγματα», «ιδιοκτησίες».
Αγαπώ πολύ τα ζώα. Όλα τα ζώα. Έχω ιδιαίτερη αδυναμία στα άλογα. Η εικόνα τους να τρέχουν άγρια, ελεύθερα, μου ταιριάζει...»
Νομίζω πάντως ότι ένας θεατής με τεντωμένες κεραίες καταλαβαίνει ότι η πραγματική που ασκεί η ταινία είναι στον άνθρωπο. Όσο συμβαίνουν αυτά με τον «Κόσμο», στο διπλανό διαμέρισμα της ηρωίδας κακοποιείται ένα μικρό παιδί, μία φασίστας πολιτικός εκμεταλλεύεται την υπόθεση για να εξασφαλίσει ψηφοφόρους, ακόμα και η ίδια η ηρωίδα πρέπει καθημερινά να «δικάζεται» γιατί «δεν τα κατάφερε» στα μάτια της κοινωνίας (δεν έβγαλε χρήματα, δεν παντρεύτηκε). Είναι ιδέα μου ή θέλατε να φυτιλιάσετε κι άλλους παράλληλους διαλόγους;
Καθόλου ιδέα σας δεν είναι, αυτό ακριβώς προσπάθησα να κάνω - δεν ξέρω αν τα κατάφερα. Ξεκινώντας από το τέλος: ναι, σ’ αυτό τον κόσμο που κατασκευάσαμε κι η γυναίκα ετεροκαθορίζεται. Είναι μητέρα, είναι σύζυγος, είναι ερωμένη; Είναι αντικείμενο πόθου; Μπράβο της. Διαφορετικά; Είναι δύσκολη, είναι ανέραστη, είναι γεροντοκόρη, είναι τρελή; Φυσικά έχουν γίνει σημαντικά βήματα, όμως καθημερινά ερχόμαστε αντιμέτωπες με ένα σωρό συμπεριφορές που μάς δείχνουν συνεχώς ότι αποτύχαμε σε κάτι που προσδοκούσαν άλλοι για εμάς. Ήθελα λοιπόν να πλάσω μία ηρωίδα που δε θα ήταν η δυναμική δικηγόρος που κάποιος θα περίμενε σε μία τέτοια υπόθεση. Αλλά μία κοπέλα που μπορούσε να συναισθανθεί τον κατατρεγμένο σκύλο, αλλά και τον άπορο ιδιοκτήτη του που κι αυτός, ταξικά, δεν ήταν άξιος υπεράσπισης. Μία ανασφαλής γυναίκα που παλεύει να βρει τη φωνή της, συμβολικά και κυριολεκτικά - δεν ξέρει πώς να ορθώσει τη φωνή της. Ενώ απέναντι της έχει μία άλλη γυναίκα πολιτικό που για να επιτύχει το status που ήθελε, έγινε αδίστακτη, πάτησε επί πτωμάτων. Θα τη λέγαμε «σκύλα» (γελάει).
Κι όσο για το γειτονόπουλο…. Δεν ξέρω αν σας έχει τύχει να ακούτε από διπλανό διαμέρισμα πράξεις βίας. Μουδιάζεις, δεν ξέρεις τι να κάνεις. Θέλεις να επέμβεις, δεν σε αφήνουν τα θύματα να επέμβεις. Είναι πολύ εύκολο να λέμε στη θεωρία τι θα κάναμε εμείς, αλλά είναι αφόρητα οδυνηρό να μην υπάρχει σωστή λύση: γιατί το παιδί δε θέλει να πάει στην πρόνοια και να μην ξαναδεί τους γονείς του. Πώς βοηθάς τότε;
Εσείς τελικά, έχετε κάποιο ζωάκι - σκύλο, γάτα, παπαγάλο, ιγκουάνα;
(Γελάει) Όχι δεν έχω ζώα. Βέβαια η γάτα του γείτονα μου συχνά κοιμάται στο κρεβάτι μου. Πηδάει το κάγκελο τη νύχτα κι έρχεται στο μαξιλάρι μου. Όχι, δεν έχω ζώα γιατί επιθυμώ να τα βλέπω ελεύθερα κι όχι να τα υποχρεώνω να ζουν μαζί μου. Δεν μου αρέσει η σύμβαση «ιδιοκτήτη/κατοικίδιου», τη θεωρώ παράτυπη, αφύσικη.
Μεγάλωσα με ζώα, ο παππούς μου ήταν ορνιθολόγος και έσωζε πτηνά. Οπότε από μικρή δίπλα του, έμαθα να τα υπολογίζω, να τα σέβομαι, αλλά και να αγανακτώ βλέποντας πώς συμπεριφερόμαστε στα ζώα και το περιβάλλον γενικότερα. Δεν υπολογίζουμε τίποτα. Καταστρέφουμε, σκοτώνουμε, εξοντώνουμε. Αγαπώ πολύ τα ζώα. Όλα τα ζώα. Έχω ιδιαίτερη αδυναμία στα άλογα. Η εικόνα τους να τρέχουν άγρια, ελεύθερα, μου ταιριάζει.
«Η Δίκη Ενός Σκύλου» κυκλοφορεί στις ελληνικές αίθουσες την Πέμπτη 26 Ιουνίου από την Weird Wave.