Δεν ξέρω κανέναν γονιό που να στηρίζει και να προωθεί την μετατροπή της 14χρονης κόρης του σε επιτυχημένη infuencer. Να περνάει όλη τη μέρα της μπροστά σε μια κάμερα ή ένα κινητό, να σκηνοθετεί τον εαυτό της σε βιντεάκια που πλασάρουν (πουλάνε) προιόντα, μακιγιάζ, ρούχα, παπούτσια και να κερδίζει πολλά, πάρα πολλά χρήματα. Να πηγαίνει σχολείο στη χάση και στη φέξη. Να κοιτιέται συνέχεια σε έναν καθρέφτη, να ρετουσάρει την εικόνα της κι ας είναι ένα τρισχαριτωμένο, φρέσκο κοριτσάκι.
Mέχρις εκεί, όμως. Τίποτα το ιδιαίτερα χαρισματικό και ξεχωριστό δεν έχει. Απλώς ξέρει να χορέψει και να αστειευτεί και έχει μια κάποια φαντασία και γούστο στο πλασάρισμα… μιας τσάντας, αλλά και κάθε μα κάθε στιγμής της ζωής της. Με άγχος να ανανεώνει συνεχώς το λογαριασμό της στο ίνσταγκραμ, δουλειά εξοντωτική. Εκατοντάδες, όμως, χιλιάδες, εκατομμύρια μανιώδεις followers τη λατρεύουν, την παρακολουθούν on line, τρέχουν μαγεμένοι, στα πρόθυρα υστερίας, στα live events της.
Διαβάστε ακόμη: (Ποιο είναι) το πρόβλημα (σας) με τον Παπακαλιάτη;
Το πρώτο τέτοιο κοριτσάκι που γνώρισα, είναι η 14χρονη Βερολινέζα Λεόνι, θέμα του πολύ ενδιαφέροντος ντοκιμαντέρ «Girl Gang: Οι Influencers στον Καθρέφτη» της Ελβετίδας Σουζάνε Ρεγγίνα Μόιρες, ένα από τα πέντε ντοκιμαντέρ που κέρδισαν υποψηφιότητα στην κατηγορία European Documentary στα φετεινά, 35α European Film Awards (η τελετή απονομής θα γίνει στις 10 Δεκεμβρίου στο Ρέικιαβικ της Ισλανδίας). Πολύ πριν, την Κυριακή 27 Νοεμβρίου, οι πιστοί του ελληνικού KinderDocs θα έχουν την ευκαιρία να το δούν στο Μουσείο Μπενάκη της Πειραιώς 138 (11.00 με 14.00). Είναι το πρώτο φετεινό event του KinderDocs, που συμπληρώνεται και με ένα διαδραστικό εργαστήριο για τους θεατές (γονείς και παιδιά). με θέμα, «Εσύ πόσο influencer είσαι;». Καλεσμένοι του KinderDocs ο Νίκος Σπηλιόπουλος, ειδικός στη συστημική οικογενειακή ψυχοθεραπεία και συμβουλευτική εθισμών, αλλά και ο Digital Marketing Director Διονύσης Κατσίμπας. Οι δυο πλευρές, δηλαδή, του πελώριου θέματος των νεαρών influencers.
Η Σουζάνε Ρεγγίνα Μόιρες είναι γνωστή ντοκιμενταρίστρια με έμφαση στα δύσκολα κοινωνικά και γυναικεία θέματα. Στην ταινία της «Raving Iran» (2016), χωνόταν στην αντεργκράουντ, σε συνεχή καταδίωξη από την αστυνομία, τέκνο σκηνή της Τεχεράνης. Στο «Saudi Runaway» (2020)μ στην καταπιεστική πατριαρχία της Σαουδικής Αραβίας. Συγκρινόμενες με τις ζωές σε Τεχεράνη και Σαουδική Αραβία, η καθημερινότητα και οι επιλογές της 14χρονης τρισχαριτωμενης Λεόνι φαντάζουν παραμυθένιες. Και οι γεννημένοι στην Ανατολική Γερμανία γονείς της θέλουν, απλώς, να της εξασφαλίσουν την οικονομική ανεξαρτησία και σιγουριά που αυτοί δεν είχαν. Που είναι το κακό; Δικιά σας η απάντηση, αφού η ντοκιμενταρίστρια αποφεύγει προσεχτικά κάθε καταγγελία και διδακτισμό. Απάντησε σε λίγες ερωτήσεις του Flix.gr.
Πώς ξεκίνησε το ντοκιμαντέρ, τι σας τράβηξε στον κόσμο των influencers και των κοινωνικών δικτύων;
Ολα ξεκίνησαν το 2017. Ημουν στο Βερολίνο όταν είδα μια ομάδα από κορίτσια σε ένα πάρκο να κάνουν κάτι σαν παντομίμα σε σλόου μότιον. Τώρα, όλοι ξέρουμε το TikTok, αλλά τότε ένοιωσα ότι έμπαινα σε ένα καινούργιο σύμπαν όπου κυριαρχούσε ένας εντελώς πρωτόγνωρος τρόπος παρουσίασης, αλλά και σύλληψης του εαυτού μας. Αρχισαν να με απασχολούν οι σημερινές «συμμορίες κοριτσιών», εξ ου και ο τίτλος της ταινίας. Ποια είναι αυτά τα κορίτσια; Πού περνάνε την ώρα τους; Πώς σκέφτονται; Τι τις συγκινεί; Μίλησα με περίπου 160 κορίτσια, ηλικίας 12 με 15 χρόνων, μέχρι που γνώρισα την Λεόνι σε μια εκδήλωση των σόσιαλ μίντια.
Οταν βυθίστηκα στη σόσιαλ μίντια σφαίρα της, συνειδητοποίησα ότι η σύγχρονη «συμμορία κοριτσιών» δεν είναι πια τα γκρούπ κοριτσιών στα πάρκα. Είναι τα εκατομμύρια κορίτσια που έχουν τα στέκια και τις «εκκλησίες» τους on line.»
Τι το ιδιαίτερο είχε αυτό το κορίτσι;
Ηταν μόλις 13 χρονών και είχε ήδη μισό εκατομμύριο followers. Συνένωνε όλα τα χαρακτηριστικά των κοριτσιών, που ζούνε τη ζωή τους μέσα από τα σόσιαλ μίντια. Η ιστορία της Λεόνι έμοιαζε να είναι η ιδανική μοντέρνα περιπέτεια ονείρων, ψευδαισθήσεων και προβολής της εικόνας μας. Σε μια εποχή, μάλιστα, που οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το 86% των κοριτσιών στην εφηβεία θέλουν να γίνουν influencers. Ετσι, άρχισα να σχεδιάζω μια ταινία για ένα γκρουπ κοριτσιών, τη Λεόνι και τις φίλες της. Οταν, όμως, άρχισα την κινηματογράφιση γρήγορα κατάλαβα ότι η ταινία έπρεπε να εστιάσει στη Λεόνι και την οικογένειά της. Οταν βυθίστηκα στη σόσιαλ μίντια σφαίρα της, συνειδητοποίησα ότι η σύγχρονη «συμμορία κοριτσιών» δεν είναι πια τα γκρούπ κοριτσιών στα πάρκα. Είναι τα εκατομμύρια κορίτσια που έχουν τα στέκια και τις «εκκλησίες» τους on line. Ετσι, αν και μετακίνησα το κέντρο της ματιάς μου, ο τίτλος της ταινίας απέκτησε ακόμα μεγαλύτερο νόημα.
Περάσατε αρκετά χρόνια κινηματογραφώντας τη Λεόνι και την οικογένειά της. Πόσο άλλαξαν τα πράγματα όλο αυτό το διάστημα: η δικιά σας γραμμή για την ταινία, αλλά και η δικιά τους ζωή και συνείδηση του τι ακριβώς κάνουν οι ίδιοι και το παιδί τους; Νοιώσατε ρήγματα στις βεβαιότητές τους;
Οσο προχωρούσαν τα γυρίσματα, η οικογένεια γινόταν όλο και περισσότερο πολυάσχολη, σε απίστευτο βαθμό. Η καθημερινότητά της καθοριζόταν και οργανωνόταν γύρω από αιτήσεις για δουλειές και την πίεση να παράγουν καινούργια βίντεο και εικόνες για τα σόσιαλ μίντια. Η οικογενειακή ζωή μετατράπηκε σε επιχείρηση, ειδικά από τότε που οι γονείς ανέλαβαν εξ ολοκλήρου το μανατζάρισμα της Λεόνι. Ενώ η Λεόνι έμπαινε στην εφηβεία, έβλεπα το κέφι και το γέλιο να χάνονται - σε μια περίοδο που δεν είναι εύκολη για κανένα σπιτικό στον πλανήτη. Οι γονείς της είχαν να αντιμετωπίσουν μια ακόμα πιο δύσκολη συνθήκη: έπρεπε ως γονείς να προστατεύουν τη Λεόνι και ως μάνατζερ να τη σπρώχνουν να δουλεύει. Καθόλου απλό. Αλλά ποτέ δεν τους είδα να αμφισβητούν στα σοβαρά την επιλογή ζωής τους. Είχε γίνει η μόνη τους πραγματικότητα.
Για μένα η συναίνεση είναι μια διαδικασία σε εξέλιξη και όχι μια κι έξω έγκριση, που δίνει άφεση αμαρτιών στον σκηνοθέτη, τον απαλλάσσει από τυχόν ευθύνες του.»
Τους πείσατε εύκολα να γίνουν θέμα του ντοκιμαντέρ σας; Υπήρξαν προσπάθειες να ελέγξουν τις εικόνες σας; Μετάνοιωσαν καθόλου για αυτή τη νέα έκθεση της Λεόνι και των ιδίων;
Δεν χρειάστηκε να τους πείσω. Ηταν πολύ ανοιχτοί στην ιδέα του να τους κινηματογραφήσουν και να πουν την ιστορία τους. Αλλωστε, δεν το ένοιωθα και σωστό να δουλέψω με ανθρώπους που χρειάζονταν πίεση μέχρι να δεχτούν. Σέ όλη τη διάρκεια των γυρισμάτων δεν πάψαμε στιγμή να συζητάμε τις ιδέες που είχα και συνεχώς εξελίσσονταν μέχρι που έφτασαν να αγγίξουν και εντελώς προσωπικές στιγμές της οικογένειας. Για μένα η συναίνεση είναι μια διαδικασία σε εξέλιξη και όχι μια κι έξω έγκριση, που δίνει άφεση αμαρτιών στον σκηνοθέτη, τον απαλλάσσει από τυχόν ευθύνες του. Ετσι, δεν νομίζω ότι έχουν λόγους να μετανοιώνουν που μοιράστηκαν την ιστορία τους στην ταινία μου. Η Λεόνι και ο μπαμπάς της έρχονται μαζί μου σε φεστιβάλ, η ταινία θα βγει και στις αίθουσες. Πιστεύω ότι νοιώθουν περήφανοι γι’ αυτήν. Και θα 'πρεπε να είναι!
Είναι σοκαριστικές οι σκηνές με κορίτσια, 12 με 15 χρ'ονων, να υποδέχονται τη Λεόνι σε εμπορικά κέντρα σε κατάσταση κανονικής υστερίας, κλάμματα, λιποθυμίες, στρίμωγμα, ούτε οι Μπιτλς να ήταν η μικρή influencer. Αλλαξαν τόσο τα πράγματα, οι σημερινοί έφηβοι βρίσκουν πια τα είδωλά τους όχι στη μουσική, αλλά στον κόσμο του TikTok και του Ινσταγκραμ;
Υπάρχει μια πολύ ενδιαφέρουσα αλλαγή. Καμμία σχέση με τη δεκαετία του ’60 και την υστερία για τους Μπιτλς, ούτε με τη δεκαετία του ’90 και όλα αυτά τα ανδρικά συγκροτήματα. Τώρα τα κορίτσια κλαίνε και λιποθυμούν για influencer, που πολύ συχνά είναι επίσης κορίτσια. Η επιτυχία της Λεόνι οφείλεται στο πόσο διαθέσιμη και προσιτή είναι. Είναι φίλη τους, μοιράζεται μαζί τους σχεδόν κάθε πτυχή της ζωής της. Μπορούν να της στείλουν μηνύματα. Είναι τόσο κοντά τους, σχεδόν μπορούν να την αγγίξουν. Το ινσταγκραμ είναι κάτι σαν την αυλή του σχολείου με τη Λεόνι στη θέση της πιο δημοφιλούς μαθήτριας. Τα κορίτσια προβάλλουν πάνω της το όνειρό τους να γίνουν καλύτερες, ομορφότερες, επιτυχημένες. Κι αυτή το αντανακλά ιδανικά γιατί τους μοιάζει. Μπορεί να μην απαντά σε κάθε μήνυμα που παίρνει, αλλά η επικοινωνία ειδώλων και φαν σ’ αυτές τις πλατφόρμες έχει γίνει πολύ εύκολη. Επίσης, στην εποχή της επικοινωνίας μέσω ίντερνετ, οι φαν μπορούν εύκολα να ξεπεράσουν τα γεωγραφικά εμπόδια και να βρεθούν όλοι μαζί, να φτιάξουν ομάδες και κοινότητες. Συχνά γίνονται και οι ίδιοι ηγέτες, όπως η Μέλανι στην ταινία, που είναι η μεγαλύτερη φαν της Λεόνι και έχει χιλιάδες followers στο ίνσταγκραμ. Οι φαν, επίσης, μπορούν να εμπλακούν σε ένα μεγάλο εύρος δραστηριοτήτων: ποστάρουν σχόλια, μοιράζονται φωτογραφίες και βίντεο που οι ίδιοι τραβάνε και μοντάρουν. Με άλλα λόγια, οι φαν παίρνουν στα χέρια τους την καινούργια pop κουλτούρα, η ισορροπία μετατοπίστηκε δίνοντάς τους περισσότερη δύναμη και έλεγχο.
Αυτό που αναμφίβολα αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε είναι πόση αφοσίωση και σκληρή δουλειά απαιτείται γιά να διατηρείς ένα επιτυχημένο λογαριασμό στο ίνσταγκραμ.»
Είναι φανερό ότι δεν κρίνετε, δεν παίρνετε θέση. Η ταινία σας μας γειώνει με ρεαλισμό: οι influencers είναι αναμφισβήτητα ένας νέος τρόπος να βγάζει κανείς χρήματα, ένα νέο επάγγελμα. Δεν σας ενδιέφερε να χτυπήσετε κι ένα «καμπανάκι», μια προειδοποίηση, ίσως, για τις άσχημες επιπτώσεις της έκθεσης στα σόσιαλ μίντια για οικογένειες και παιδιά;
Μα δεν νομίζω ότι γινόμαστε μάρτυρες μιας προβληματικής οικογένειας. Αυτό που αναμφίβολα αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε είναι πόση αφοσίωση και σκληρή δουλειά απαιτείται γιά να διατηρείς ένα επιτυχημένο λογαριασμό στο ίνσταγκραμ. Δεν είναι χόμπι, είναι μια δουλειά, που σου τρώει όλο σου τον χρόνο.
Ομως και η Λεόνι και ο πατέρας της λένε ότι τα σόσιαλ μίντια είναι μια εξάρτηση. Δεν είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό όταν αφορά παιδιά;
Νομίζω ότι αυτές οι δηλώσεις της Λεόνι και του μπαμπά της το μόνο που κάνουν είναι να επιβεβαιώνουν κάτι που ήδη όλοι ξέρουμε. Οτι τα σόσιαλ μίντια ανεβάζουν τα επίπεδα της ντοπαμίνης μας, ότι τα ψηφιακά μίντια έχουν κάνει τους περισσότερους από μας εθισμένους στην ντοπαμίνη. Είναι πολύ δύσκολο θέμα, κυρίως επειδή ζούμε το εικοσιτετράωρό μας εξαρτημένοι από τα κινητά μας. Είμαι όμως σίγουρη ότι ένα πρώτο βήμα και μια σοφή συμβουλή θα ήταν να επιτηρούμε αυστηρά το χρόνο που περνάνε τα παιδιά μας κολλημένα σε μια οθόνη.
Η ταινία αρχίζει και τελειώνει σαν ένα παραμύθι. Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένα κοριτσάκι κλπ κλπ. Γιατί;
Η ιστορία της Λεόνι έχει όλες τις αρετές ενός σύχρονου παραμυθιού. Και ήξερα ότι η ταινία μου χρειαζόταν ένα ακόμα επίπεδο. Η εικόνα κοριτσιών κολλημένων στα κινητά τους είναι τόσο πια εδραιωμένη στην καθημερινότητά μας που εύκολα την παραβλέπουμε. Η αρχή της ταινίας με το «Μια φορά κι έναν καιρό...» δημιουργεί, όμως, αυτόματα μια απόσταση. Θέλω να ελπίζω ότι μάς αναγκάζει να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να συνειδητοποιήσουμε ότι αυτό που βλέπουμε είναι πραγματικά κάτι παράδοξο και εντυπωσιακό, που ξεπερνά ό,τι ξέραμε πριν λίγα χρόνια.
Girl Gang: Οι Influencers στον Καθρέφτη» της Σουζάνε Ρεγγίνα Μόιερς και δράση «Εσύ, πόσο influencer είσαι;» | Κυριακή, 27 Νοεμβρίου, Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138, στις 11.00 π.μ. | Τιμή εισιτηρίου: 14€, αγορά εδώ
