Μια ιστορική μορφή του ελληνικού κινηματογράφου, ο σκηνοθέτης Φώτος Λαμπρινός, λίγες μέρες πριν κλείσει τα 89 του χρόνια, την Παρασκευή 19 Δεκεμβρίου, στις 7μμ, στη Μεγάλη Αίθουσα του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, θα αναγορευθεί επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Ψηφιακών Τεχνών και Κινηματογράφου της Σχολής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών.
Διαβάστε ακόμη: Τιμή στο ντοκιμαντέρ | Ο Φώτος Λαμπρινός αναγορεύεται σε επίτιμο διδάκτορα του ΕΚΠΑ
Αφοσιωμένος ντοκιμαντερίστας με τεράστιο σε όγκο και σημασία έργο, που θα ήθελε το μισό flix.gr για να καταγραφεί αξιοπρεπώς, με περιπετειώδη καριέρα και ζωή, αγαπητός και πολυβραβευμένος, ο Λαμπρινός πέρασε τη ζωή του σκυμμένος πάνω σε κινηματογραφικά αρχεία. Ελάχιστα μόνο από τα ντοκιμαντέρ του, αυτόνομα ή σειρές, είναι το θρυλικό «Πανόραμα του Αιώνα», ο «Αρης Βελουχιώτης - το Δίλημμα», το «Γλέντι Γενεθλίων…ή μια βουβή βαλκανική ιστορία». Εχει υπογράψει μαζι με τον Δήμο Θέο τις «100 μέρες του Μάη», έχει ασχοληθεί με τη σοβιετική ιστορία, αλλά και την ρώσικη ορθόδοξη εκκλησία και τον Παρατζάνοφ. Και είναι, φυσικά, ο σκηνοθέτης του «Δοξόμπους», ταινίας μυθοπλασίας, της μοναδικής που γύρισε, που αν και έγινε διάσημη ως σύνθημα του ανθρωποφαγικού β’ εξώστη στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης του 1987, ο ίδιος (και πολλοί άλλοι) την ξεχωρίζει από όλο το έργο του.
Μιλήσαμε με τον Φώτο Λαμπρινό. Ο ενικός των ερωτήσεων ας μας συγχωρεθεί, τρεις και πάνω δεκαετίες μας συνδέουν μαζί του.
Β.Γ. Δεν πιστεύω να κρύβεις τα χρόνια σου, Φώτο. Πουθενά, σε κανένα βιογραφικό σου δεν βρήκα ημερομηνία γέννησης.
Φ.Λ. (γελάει) Γεννήθηκα το 1937, αρχή Ιανουαρίου, στην Καλαμάτα, ο πατέρας μου ήταν δικαστικός και γύρναγε όλη την Ελλάδα. Η καταγωγή του ήταν, όμως, από την Σίτσοβα της Αλαγονίας, στη δυτική πλαγιά του Ταϋγέτου, κοντά στην Καλαμάτα. Ετσι αυτή έγινε το αποκούμπι μας, έχουμε ένα ωραίο τριώροφο πέτρινο σπίτι.
Κοίτα να δεις που γνωριζόμαστε τόσες δεκαετίες και δεν είχα ανακαλύψει τη σχέση σου με την πατρίδα μου. Αντί να μιλάμε για τα παιδικά μας χρόνια, μιλάγαμε για Στάλιν και Ζαχαριάδη. Κακώς, πολύ κακώς. Πώς νοιώθεις που γίνεσαι επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Ψηφιακών Σπουδών και Κινηματογράφου του Πανεπιστημίου Αθηνών;
Δεν έχω καμμιά ιδιαίτερη αλλαγή στα συναισθήματά μου. Εντάξει, μια τέτοια ιστορία σε κάνει υπερήφανο, αλίμονο. Αλλά, δεν ξέρω τι άλλο να πω, τα αισθήματα είναι ένας χώρος περισσότερο σκοτεινός παρά φανερός.
Ο μικρούλης Φώτος Λαμπρινός
Εκτός, φυσικά, από τον Γιάννη Σκοπετέα, Πρόεδρο του Τμήματος, έβαλε και το χεράκι της η Εύα Στεφανή, καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ.
Με την Εύα είμαστε φίλοι καμμιά τριανταριά χρόνια, ξέρει απέξω κι ανακατωτά το έργο μου. Ξέρεις πώς γνωριστήκαμε; Στο φεστιβάλ της Δράμας, είχα πάει, με είχαν καλέσει, αλλά έπληττα θανάσιμα. Και ευτυχώς είχα πάρει μαζί μου ένα ωραίο βιβλίο, πήγαινα στην άκρη του πάρκου, απομονωμένος σχεδόν και διάβαζα. Και μια μέρα έρχεται η Εύα και μου λέει, «α, τι διαβάζεις;», της λέω «διαβάζω τη βιογραφία μου», «μπα, ποιός την έχει γράψει;», «ο Ντοστογιεφσκι». «Δηλαδη;», «Διαβάζω τον Ηλίθιο». Ε καλά τώρα, ψοφάω για πλάκα.
Εκανα όσο μπορούσα πιο αντικειμενικά τη δουλειά μου. Δεν πέταγα τα τεκμήρια, που δεν "βόλευαν", μόνο τις κοινοτοπίες πέταγα, δεν τις άντεχα.»
Ελπίζω μόνο πλάκα να έκανες. Γιατί πάντα ξεχώριζες στον κινηματογραφικό κόσμο, ψηλός και γοητευτικός, αλλά και με μια οικογενειακή ιστορία μοναδική, πατέρας δημοσιογράφος κομμουνιστής, που χάθηκε στον Εμφύλιο, ανατροφή σε πνευματικό κλίμα, σπουδές στη Μόσχα...
Μεγάλωσα στο σπίτι του Μίμη Φωτόπουλου, ήταν άνδρας της αδελφής της μητέρας μου, μου είχαν και οι δυό απίστευτη αδυναμία. Εμενα σπίτι τους μέσα στον Εμφύλιο και μετά. Τον πατέρα μου τον έχασα νωρίς, στα 10 μου χρόνια, η μάνα μου στην εξορία, έτσι μεγάλωνα με Μίμη Φωτόπουλο και την παρέα του, τον Σωτήρη Πατατζή και άλλους πολλούς.
Αν ξεκίναγες σήμερα, αν ήσουν σήμερα 18 χρονών, πάλι σινεμά θα σπούδαζες και θα έκανες;
Μα το είπα του πατέρα μου όταν ήμουνα 8 χρονών. Με ρώτησε τι θα γίνω όταν μεγαλώσω και του είπα «σκηνοθέτης». Την δεκαετία του ‘40 τα παιδιά μεγαλώνανε πολύ γρήγορα. Οχτώ χρονών ήταν ήδη ώριμα. Κυκλοφορούσαν στην Αθήνα, δουλεύανε, πριν ακόμα πάνε σχολείο καλά καλά ήταν ώριμοι άνθρωποι. Ηταν οι συνθήκες τέτοιες. Εβγαινες από το σπίτι σου και έβλεπες… τρείς Ιταλούς. Και αυτό το πράγμα σού δημιουργούσε ένα κάρο σκέψεις και συναισθήματα.
Ο πατέρας, Γιώργης Λαμπρινός, στο σπίτι του Βάρναλη, 1946-7. Από αριστερά καθιστοί: Κώστας Καραγιώργης, Κώστας Βάρναλης, Βασίλης Ρώτας, Σπήλιος Κολτσιδόπουλος. Ορθιοι από αριστερά: Γιώργης Λαμπρινός, Μαρία Καραγιώργη, η σύζυγος του Βάρναλη, Δώρα Μοάτσου, η σύζυγος του Ρώτα, Κατερίνη Γιαννακοπούλου
Και υπήρχε και η αύρα τέχνης στον περίγυρό σου.
Μα κι ο πατέρας μου ήταν υπεύθυνος της δεύτερης σελίδας του «Ριζοσπάστη», που ήταν τα καλλιτεχνικά. Εγραφε κριτική βιβλίου, κάπου-κάπου και κριτική θεάτρου, με έπαιρνε και στις πρεμιέρες μαζί του. Μα πάνω απ’ όλα ήταν ο ινστρούχτορας του θιάσου των Ενωμένων Καλλιτεχνών - ξέρεις ποιοι ήταν οι Ενωμένοι Καλλιτέχνες;
Φυσικά, ένας σημαντικός επαγγελματικός θίασος ρεπερτορίου με αριστερό πρόσημο και μεγάλους καλλιτέχνες, Αιμίλιο Βεάκη και άλλους, που σημάδεψε το θέατρο μετά τον πόλεμο.
Ακριβώς. Ο πατέρας μου ως κομματικός υπεύθυνος είχε τεράστιο πρόβλημα με τον γιο του Αιμίλιου Βεάκη, τον Γιάννη, που είχε σπουδάσει σκηνοθεσία στη Ρουμανία και ήθελε να έρθει στην Ελλάδα να ανεβάζει παραστάσεις στον θίασο των Ενωμένων Καλλιτεχνών. Αλλά δεν ήταν σαν τον πατέρα του, που ήταν κολοσσός. Και ο πατέρας μου υπέφερε από αυτή την ιστορία. Τι μου απάντησε, λοιπόν, όταν του είπα ότι θα γίνω σκηνοθέτης; «Να γίνεις, Φώτο μου, αλλά όχι σαν τον Γιάννη τον Βεάκη». Ο πατερας μου, ο... Ζντάνοφ.
Ο Ζντάνοφ έκανε τέρατα, ο πατέρας σου από ό,τι μου λες είχε αίσθηση δικαιοσύνης και ταλέντου. Να κάτι που πήρες κι εσύ. Πότέ στο έργο σου δεν έβαλες οποιαδήποτε σκοπιμότητα, κομματική, ιδεολογική, πολιτική, πάνω από την αλήθεια. Μου έλεγες ότι είσαι κομμουνιστής, μπορεί να 'σαι και ακόμα, και παρόλα αυτά εκανες την ταινία «Μεγάλη Ουτοπία, 1917-2017» όπου έδειχνες ότι ο Λένιν και οι μπολσεβίκοι πήραν την εξουσία με πραξικόπημα.
Αλίμονο. Αυτά που λες πρέπει να σου πω ότι δεν τα έχω σκεφτεί ποτέ. Γιατί ήταν μια καθημερινότητα η δουλειά μου. Οπως ένας μαραγκός μπαίνει στο μαραγκούδικό του και αρχίζει και φτιάχνει έπιπλα, έτσι κι εγώ. Δεν έθετα όλο αυτό το πράγμα σε θεωρητική βάση. Εκανα όσο μπορούσα πιο αντικειμενικά τη δουλειά μου. Δεν πέταγα τα τεκμήρια, που δεν «βόλευαν», μόνο τις κοινοτοπίες πέταγα, δεν τις άντεχα. Εγώ την ιδεολογία δεν την διάλεξα. Την κληρονόμησα. Την φορτώθηκα. Αλλο αν την πίστεψα και έκανα και πολλή δουλειά και στο κόμμα και στην εφημερίδα. Εγω έκανα και την πρώτη οργάνωση κινηματογραφιστών στην ΕΔΑ. Πήραμε τότε και το σωματείο από τους καρεκλοκένταυρους συνδικαλιστές.
Δεν με αντιπροσωπεύει το πάθος, αλλά η ορθή σκέψη. Αυτή είναι πάνω απ’ όλα. Δηλαδή να έχεις την ικανότητα να σκέφτεσαι όσο γίνεται πιο σωστά, να το πω, έτσι, γενικόλογα.»
Πάμε στη Μόσχα και τον Μιχαήλ Ρομ. Δάσκαλός σου στο Ινστιτούτο Κινηματογραφίας της Μόσχας (1965-1970). Ηταν τόσο σπουδαίος όσο μας λέει ο μύθος του;
Πιο πολύ. Είχε την μεγαλοφυία της απλότητας. Κι εγώ απέκτησα πιο στενή σχέση μαζί του, ίσως επειδή του είχα πάρει πολύ νωρίς μια συνέντευξη, που δημοσιεύτηκε στην «Επιθεώρηση Τέχνης». Με συμπάθησε πολύ, δεν ήταν μαζί μου όπως με τους άλλους μαθητές του στη σχολή. Πήγαινα στο σπίτι του στη Μόσχα πολλές φορές, αλλά και στο εξοχικό του, χειμώνα και καλοκαίρι, είχε κι αυτός όπως όλοι οι επιφανείς Μοσχοβίτες. Και εκεί μου έλεγε φοβερά πράγματα.
«Αληθινός Φασισμός», Μιχαήλ Ρομ
Εννοείς ακόμα και εναντίον του καθεστώτος;
Φυσικά. Μού είχε μεγάλη εμπιστοσύνη και μου 'λεγε ότι ελπίζει σε μια πολεμική επέμβαση της Κίνας για να αλλάξει το ρώσικο καθεστώς. Μην ξεχνάς ότι ήταν τότε η εποχή του Μπρέζνιεφ, δεν αντεχόταν αυτό το πράγμα.
Χμ, η Κίνα. Από τη Σκύλλα στη Χάρυβδη.
Ε, δεν γίνονται αυτές οι συγκρίσεις, δεν είναι εύκολες. Αλλοι πολιτισμοί, άλλη νοοτροπία.
Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 1991, με τους Γιώργο Καρυπίδη και Θόδωρο Αγγελόπουλο
Ολη σου η καριέρα μπορεί να συμπυκνωθεί στις λέξεις τεκμήρια, αρχεία, επίκαιρα και Ιστορία, που ήταν και το πάθος σου.
Το οποίο μάλλον το κληρονόμησα από τον μπαμπά μου. Ξέρεις ότι έχει γράψει τις «Μορφές του '21»; Εφτά εκδόσεις έχουν κάνει. Αλλά η λέξη πάθος δεν μου αρέσει.
Ποια λέξη σε αντιπροσωπεύει;
Η ορθή σκέψη. Αυτή είναι πάνω απ’ όλα. Δηλαδή να έχεις την ικανότητα να σκέφτεσαι όσο γίνεται πιο σωστά, να το πω, έτσι, γενικόλογα.
Διάλεξες, λοιπόν, ένα δρόμο στο σινεμά που θέλει βάσανο, μελέτη, αφοσίωση, σκληρή δουλειά. Δεν μετάνοιωσες που σε απορρόφησε και δεν έκανες περισσότερες δουλειές με ζωντανούς ανθρώπους;
Επηρεάστηκα από τον δάσκαλό μου. Γιατί όταν εγώ πήγα στη Μόσχα το 1965 ο Μιχαήλ Ρομ μόλις είχε τελειώσει την ταινία του «Ο Αληθινός Φασισμός» και είχε ήδη κάνει τον πρώτο γύρο στα σινεμά της Σοβιετικής Ενωσης. Τριανταοχτώ εκατομμύρια εισιτήρια έκανε. Συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ με υλικό κυρίως από τα Γερμανικά Αρχεία. Πήγε στο Βερολίνο και τα βρήκε. Οταν την είδα, είπα: «αυτός είναι ο δρόμος μου».
Είσαι ένας από τους ντοκιμενταρίστες στους οποίους η δημόσια τηλεόραση χρωστάει πολλά...
Εμ βέβαια, αλλά δεν ξέρω αν με θυμάται ή με ξέρει κανένας. Αλλά είναι γεγονός ότι από την αρχή, όταν ξεκίνησα το 1976 με το «Μουσικό Οδοιπορικό με τη Δόμνα Σαμίου» και άλλα ντοκιμαντέρ στη σειρά «Η ΕΡΤ στη Βόρειο Ελλάδα», είχα απήχηση. Θυμάμαι ένα ντοκιμαντέρ για έναν πιτσιρικά που έπαιζε ντράμς με κάτι κατσαρόλες σε ένα χωριό πάνω από τη Βέροια. Το είδε ο Τάκης Κανελλόπουλος, πέρναγα μια μέρα από την Τσιμισκή, αυτός καθόταν κάθε μέρα στον Φλόκα, έξω στο πεζοδρόμιο, με φωνάζει και μου λέει: «τι καταπληκτικό πράγμα έκανες». Είμασταν, βέβαια, και φίλοι.
Είχα στο μυαλό μου κυρίως την σειρά «Πανόραμα του Αιώνα» (1982-87), που έχει αφήσει εποχή.
Μακάρι να την έχουν αξιοποιήσει, να την έχουν ψηφιοποιήσει.
Νομίζω, ναι, την έχουν. Εσύ ποιο θεωρείς σημαντικότερο έργο της ζωής σου;
Τώρα μού βάζεις δύσκολα. Αλλά για μένα αυτό που με κάνει πιο περήφανο είναι μια ταινία μυθοπλασίας, το «Δοξόμπους». Ηταν πολύ συγκινητική η προβολή στη Θεσσαλονίκη το 1987, ήταν εκεί η κόρη μου, είχε ανέβει ο Θόδωρος ειδικά για μένα...
Και ακόμα πιο συγκινητική ήταν για μένα η επιστροφή της ταινίας στο Φεστιβάλ το 2021. Μια ευκαιρία να την ξαναδούμε, να την εκτιμήσουμε και να τη χαρούμε όπως τής αξίζει, χωρίς αγριότητες του β’ εξώστη. Με τι ασχολείσαι τώρα;
Κάτι γράφω για τις εμπειρίες μου. Και ασχολούμαι λίγο και με το έργο μου, το ταξινομώ, έχω μια τσάντα γεμάτη κασέτες.