Ακόμη κι αν ολόκληρη η φιλμογραφία του Ρομπέρ Μπρεσόν δεν ήταν μια σιωπηλή κι όμως εκκωφαντική προσευχή προς το Θεό (ή οτιδήποτε είναι αυτό που θα κρατάει για πάντα τους θνητούς σε μια διαρκή διαδικασία του «καθ ομοίωση»), το «Ημερολόγιο Ενός Εφημέριου» «διαβάζεται» μάλλον με όρους θείας λειτουργίας.
Σαν μια λυτρωτική διαδρομή, δηλαδή, από τη ζωή προς το θάνατο ή και το ανάποδο, ειδικά αν κάποιος νιώθει σε κάποια στιγμή της ενήλικης ζωής του έτοιμος να δεχθεί μια κατά μέτωπο αναμέτρηση με την ίδια την έννοια της πίστης.
Βασισμένο στο μυθιστόρημα του Ζορζ Μπερνανός που γράφτηκε το 1936, το φιλμ που με την καλλιτεχνική και εμπορική του επιτυχία καθιέρωσε τον Ρομπέρ Μπρεσόν ως έναν από τους σπουδαίους δημιουργούς του σινεμά, αφηγείται την ιστορία ενός νεαρού εφημέριου που εγκαθίσταται στη νέα του ενορία, στην επαρχιακή Αμπρικούρ στον γαλλικό Βορρά. Η αδύναμη υγεία του που του επιτρέπει να τρώει μόνο ξεραμένο ψωμί με κόκκινο κρασί, οι αμφιβολίες του για το αν είναι κατάλληλος να διδάξει το λόγο του Θεού, η εμμονή του να πείσει τους ανθρώπους για μια αποστολή που ούτε ο ίδιος δεν πιστεύει, οι μικρές ή οι κοσμογονικές συναντήσεις του με μεγαλύτερους ιερείς, η (κοσμογονική) του σύγκρουση με μια δούκισσα που θα φτάσει στα άκρα προκειμένου να αποδείξει την έλλειψη του Θεού, όλα γίνονται λιτές, σχεδόν σαν προσευχές - χαικού καταχωρήσεις σε ένα ημερολόγιο ταυτόχρονα ιερό και αιρετικό.
Ακριβώς δηλαδή, όπως ο Μπρεσόν κινηματογραφεί τον ήρωά του. Σαν αυτή η ταινία να τρέφεται από το ίδιο απέριττο, μεθυστικό και όλο νόημα για τους πιστούς σώμα και αίμα ενός Ιησού Χριστού που στην πραγματικότητα δεν πρόλαβε ποτέ να ενηλικιωθεί, να ζήσει, να σιγουρευτεί για τις αμφιβολίες των θνητών.
[Το ίδιο θα έκανε αργότερα ο Ρομπέρ Μπερσόν με σχεδόν όλους τους πρωταγωνιστές της ταπεινής κι όμως «βιβλικής» φιλμογραφίας του: με τον κρατούμενο στο «Ενας Καταδικασμένος σε Θάνατο Δραπέτευσε», τον κλέφτη στο «Pickpocket», το γαϊδούρι στο «Στην Τύχη ο Μπαλταζάρ», τη «Μουσέτ» στη ομώνυμη ταινία του 1967 και ακόμη παραπέρα, στην «Γλυκειά Γυναίκα», στον «Λανσελότη στη Λίμνη» μέχρι και το «Χρήμα» του 1983.]
Αν σε μια πρώτη ανάγνωση, το «Ημερολόγιο ενός Εφημέριου» είναι μια άλλη εκδοχή του δράματος του θεανθρώπου (φυσικά, μείον την Ανάσταση), στη δεύτερη και πιο σπαρακτική, αυτή η διαδρομή ενός χλωμού νεαρού με τα ευγενικά μάτια δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια ακόμη δικαίωση των ρομαντικών αυτού του κόσμου, μια επαναστατική πράξη γραμμένη πάνω στο μεγάλο βιβλίο όσων θυσιάστηκαν για να αποδείξουν πως μέσα σε έναν ολοκληρωτικό παραλογισμό όπως είναι αυτός που ορίζει την ανθρώπινη ζωή, κάπου κάπως - επειδή δεν μπορεί να είναι αλλιώς - υπάρχει ένα κάποιο νόημα.
O επαρχιακός αυτός ιερέας δεν διστάζει να πει ότι φοβάται το θάνατο, ούτε να μείνει απροστάτευτος τις στιγμές της βαθιάς μελαγχολίας του. Δεν τρέμει απέναντι στη θεία τιμωρία, φέρει κάτι από το θράσος ενός εφήβου, την επαναστατική διάθεση ενός (όχι και τόσο τελικά) πρώιμου πανκ. Είναι άδικο να τον θεωρήσουμε βλάσφημο επειδή νιώθει μεγαλύτερη ανακούφιση όταν αγγίζει τον κορμό ενός δέντρου απ' ότι όταν νιώθει το άγγιγμα του θείου. Αλλωστε ανήκει σε μια γενιά που γεννήθηκε με το κρασί να τρέχει στις φλέβες της και τη θλίψη να την απομακρύνει από το Θεό. Η μοίρα του μοιάζει προδιαγεγραμμένη, όχι γιατί η ζωή του έχει νόημα μόνο αν τελειώσει, αλλά γιατί σε μια στιγμή από αυτές που δεν συμβαίνουν παρά σπάνια, θα νικήσει την αμφιβολία και θα κάνει μια γυναίκα που έχει χάσει την πίστη της να την ξαναβρεί ακριβώς εκεί που δεν περίμενε ποτέ.
«Ο Θεός δεν είναι ο κυρίαρχος της αγάπης. Είναι η αγάπη η ίδια», θα πει ο εφημέριος και θα το πιστέψει με την ίδια σιγουριά που στην τελευταία σελίδα του ημερολογίου του θα διαπιστώσει πως «Τι νόημα έχει; Ολα είναι χάρη», κλείνοντας με συνταρακτικό τρόπο αυτό που δεν ήταν τίποτα άλλο παρά η αγωνιώδης αναζήτηση της μοναδικής απάντησης που πήρε ποτέ στο μεγάλο ερώτημα της ζωής.
Σε μια ταινία που δοκιμάζει εκτός από την πίστη σου στο Θεό και αυτήν στον άνθρωπο (για όσους αυτό δεν είναι το ίδιο), ο Ρομπέρ Μπρεσόν συστήνει με το «Ημερολόγιο ενός Εφημέριου» την αφετηρία του ελλειπτικού, ασκητικού, συνταρακτικού σινεμά του και μαζί την οριστική νίκη πάνω στην έννοια του «μη κινηματογραφήσιμου».
Μετατρέπει έναν εσωτερικό διάλογο πάνω στην απώλεια, τη μελαγχολία και τη θλίψη σε μια οπτικοακουστική εμπειρία που απλώνεται πάνω και πέρα από τα βαριά βήματα, την ασθενική ανάσα, τα ευγενικά μάτια και την πηγαία απορία του συγκλονιστικού Κλοντ Λεϊντού καθώς αυτός - ένα σύμβολο πιο διαχρονικό και από τον ίδιο τον Ιησού Χριστό - διασχίζει το αχαρτογράφητο σύμπαν της πίστης για να φτάσει από άλλο δρόμο στη λύτρωση.
Αφιέρωμα | Η Βίβλος με τον τρόπο του Flix
«Μαύρος Νάρκισσος» των Μάικλ Πάουελ και Εμερικ Πρέσμπεργκερ
«Ενας Προφήτης μα τι Προφήτης» του Τέρι Τζόουνς
«Ο Πρίγκιπας της Αιγύπτου»
«Η Ομίχλη» του Φρανκ Ντάραμποντ
