Δεκαπενταύγουστος. Πώς προέκυψε ένας τόσο εμβληματικά ελληνικός τίτλος; Κάπου μέσα μου ίσως είχα βαρεθεί να ακοώω τη λέξη «περιθώριο», τη φράση «σκηνοθέτης του περιθωρίου» μετά το «Από την άκρη της Πόλης». Κάθε άρθρο που γραφόταν γιαμένα, κάθε κριτική, περιείχε αυτή τη λέξη. Σκεφτόμουν πως ήταν σαν να θέλουν να με βάλουν σ' ένακουτί, να με κάνουν να μοιάζω γραφικός. Ισως λοιπόννα ήταν και μια αντίδραση ο λόγος για τον οποίοέκανα τον Δεκαπενταύγουστο. Μπορεί να ήταν μιαεπιβεβαίωση της λεγόμενης σε εισαγωγικά «ελληνικότητάς μου», των καταβολών μου. Να δείξω ότι καταλαβαίνω κι αυτή τη κουλτούρα, που νομίζετε ότι δενείναι περιθώριο. Να λοιπόν που την καταλαβαίνω,δικό μου με τον τρόπο που τηναντιλαμβάνεται ένας αρχιεπίσκοπος ή ένα μέλος αυτής της τάξης. Δες λοιπόν την κουλτούρα σου, μέσααπό τη δική μου ματιά. Για μένα, ο «Δεκοπενταύγουστος»ήταν λίγο σαν αυτό που έκανα με το «Κοντά στον Παράδεισο» αλλά στην ελληνική του εκδοχή του: Μπορώνα καταλάβω τη ζωή σου, ακόμη κι ον δεν την ζω,ακόμη κι ον δεν την ασπάζομαι.
Ο «Δεκαπενταύγουστος» ήταν μια ταινία που έγινε μειδιωτικά χρήματα. Μια ταινία που ήταν εξαρχής φιλόδοξη. Μια ταινία που ήθελα να είναι «ελληνική»οπότε είπα «Aς κάνουμε Ελλάδα»! Ελλάδα, ρε φιλε!«Let's do Greece»! Αυτή η χώρα που είναι, όπως λένε ένα σούπερ οικόπεδο.
Και ξεκίνησα από το βασικά. Τι είναι Ελλάδα γιαμένα; Ελλάδα είναι μητριαρχία. Αυτό κυριαρχεί. οιάρρενες είναι υποδεέστερα όντα. Τι είναι Ελλάδα; Είναι μελό. Τι άλλο είναι Ελλάδα; Μαλακισμένες γκόμενες που παίρνουν πάρα πολλά ναρκωτικά. Είναι καιδειλά αρσενικά. Είναι κι ενοχή. Είναι και θρησκεία. Ναι και καλοκαίρι, είναι μπάνια, τα γαμημένα πανηγύρια, όλη αυτή η φρικτή προσπάθεια επιβεβαίωσηςτης μοναδικότητάς σου μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Είναι και η άδεια Αθήνα. Ίσως η μοναδική πόλη στηνΕυρώπη που άδειαζε Τόσο μαζικά τότε. Ήταν όλααυτά που μου φάνηκαν τόσο πολύ κινηματογραφικά..
Το σενάριο γράφτηκε πολύ γρήγορα. Το πρώτοdraft τελείωσε μέσα σ ένα καλοκαίρι που πέρασαστην Αθήνα. Τον επόμενο χρόνο το γυρίσαμε.
Ηθελα να δω πώς μπορείς να πλησιάσεις έννοιες τόσο φορτισμένες όσο αυτή του θαύματος. Πώς μπορείς μ' έναν καλοπροαίρετο τρόπο να εξετάσεις την πίστη και πώς ένας άπιστος μπορεί να πιστέψει στο βάλσαμο του θαύματος,»
Ηταν ένα καλό καλοκαίρι για μένα. Τα τραύματατης «Άκρης» είχαν επουλωθεί, ήμουν πολύ σταθέρόςκαι στο μυαλό και στην καρδιά μου και ναι, ο «Δεκαπενταύγουοτος» ήταν ένα έργο αγάπης. Ένοιωθα πιο σίγουρος, ήμουν χαρούμενος, Μετά από πολύ καιρό,περνούσα ωραία. Κι ένιωθα έτοιμος να εξερευνήσωπράγματα που κουβαλούσα μέσα μου χρόνιο. Το θάνατο συγγενών, τη σχέση με την οικογένεια μου,πράγματα που με είχαν πληγώσει για χρόνια και πουως ένα σημείο με ώθησαν να φύγω έξω, Τώρα ένοιωθα ότι μπορούσα να πάω πίσω και κοιτάξω μεμια ματιά που δεν ήταν αναγκαστικά επιθετική ή συγκρουσιακή. Και ήθελα να δω πώς μπορείς να πλησιάσεις έννοιες τόσο φορτισμένες όσο αυτή του θαύμα-τος. Πώς μπορείς μ' έναν καλοπροαίρετο τρόπο ναεξετάσεις την πίστη και πώς ένας άπιστος μπορεί ναπιστέψει στο βάλσαμο του θαύματος, Όχι ότι με πείθουν αυτά τα πράγματα, αλλά ήθελα να το κοιτάξω,να το δοκιμάσω. Για μένα ήταν και μια ευκαιρία, έναστοίχημα να παίξω με το μελό. Ένα είδος που αγαπώ:αν δω ταινία του Ντάγκλας Σερκ, κλαίω ασταμάτηταΑλλά κι ένα είδος που είχα μάθει να το θεωρώ ευτελές, μια φόρμα υποδεέστερη. Μια άποψη που νακάνει με μια εστέτ, αποδομητική νοοτροπία, με τηνοποία μεγάλωσα κι έμαθα να βλέπω το οινεμά. Και δενείναι καθόλου έτσι - το μελό είναι μια φόρμα συγκλονιστική,
0 Δεκαπενταύγουστος μ' έκανε επίσης να κατα-λάβω την αξία των ηθοποιών. Παλιά δεν αγαπούσατους ηθοποιούς, το παραδέχομαι, Τους είχα περισσότεροσαν μανεκέν, ειδικά στις μικρού μου μήκους.Με τους ερασιτέχνες στην «Άκρη», άρχισα πραγματικάνα αγαπάω το έμψυχο υλικό μιας ταινίας. Κι εδώ είχαένα τόσο διαφορετικό μείγμα ηθοποιών, που έκανε τηδιαδικασία των προβών να είναι συναρπαστική.
Ο «Δεκοπεντούγουστος» εξέπληξε πολλούς. Δεν ήταναυτό που περίμεναν ως επόμενη ταινία μου μετά την«Άκρη της Πόλης». Αλλά δεν πιστεύω ότι μπορείς να είσοι μονόχνοτος. Νομίζω πως κάθε άνθρωπος κρύβειμέσα του εξήντα χιλιάδες προσωπικότητες. Και πρέπει να τις εξερευνήσεις, Ίσως έχει να κάνει και με τιςκαταβολές μου, Γεννημένος σε μια χώρα, μεγαλωμένος σε μια άλλη, Με δύο, αν όχι τρεις διαφορετικέςγλώσσες στο σπίτι...
Πολλοί λένε ότι το να αλλάζεις στυλ δείχνει ότι δενείσαι μεγάλος δημιουργός. Μια ταινία του Μπέργκμανείναι πάντα αναγνωρίσιμα, μια ταινία του Μπέργκμαν. Αλλά εγώ αντέχω τον Μπέργκμαν μόνο ώς ένα σημείο. Μπορείς, όμως, να έχεις ένα έργο ετερόκλητο,κροτώντας τον βαθύ πυρήνα του ακέραιο. Αυτό τοθαυμάζω. Μπορείς να δεις μια φορμαλιστική συνέχειαστο σινεμά του Παζολίνι; Οχι, αλλά τα έργο του είναιαπόλυτα δικά του. Νομίζω ότι ανήκω σε αυτή την κατηγορία, δίχως να με συγκρίνω φυσικά μ' εκείνον.
Δεν αντέχω, όμως να βλέπουν μια μου και ναλένε «A, ο Γιάνναρης κάνει πάλι τα ίδια πάλω. Αν δεν πειραματίζεσαι, ποιο είναι το νόημα; Ή ίσως δείχνει και κάτι άλλο για την προσωπικότητά μου, Εγώ ποτέ δεν ήθελανα είμαι ο εαυτός μου Από μικρό παιδί. Πάντα ήθελα να είμαι είμαι κάτι άλλο. Δεν ήθελα να είμαι αυτό που είμαι,ακόμη κι αν δεν ήξερα πάντα -ή δεν ξέρω ακόμη- τι είμαι. Πάντα ζήλευα κάτι άλλο. Πρέπει μάλλον να είσαιπολύ σίγουρος ή ικανοποιημένο με τον εαυτό σου για να κάνεις συνέχεια την ίδια ταινία. Κι εγώ, ευτυχώς ή δυστυχώς, δεν ήμουν σχεδόν ποτέ...
Το άρθρο «Τι είναι Ελλάδα;» του Κωνσταντίνου Γιάνναρη δημοσιεύθηκε στην έκδοση του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης για τον σκηνοθέτη το 2011
(φωτό: Κωνσταντίνος Γιάνναρης)
